دانلود پایان نامه مفهوم و مبانی تئوريك خسارت معنوی

نوع فایل: word
قابل ویرایش 317 صفحه

مقدمه:
از نظر اسلام ، انسان ، برترين موجود عالم است كه خداوند از روح خود در او دميده و فرشتگان را امر كرد تا بر او سجده كنند و او را به عنوان خليفه‌ي خود در زمين برگزيد اگر چنانچه آدمي حرمت خود را حفظ كند و حركت تكاملي را به درستي طي كند به جايي مي‌رسد كه از ملائك هم بالاتر مي‌رود و به موقعيتي مي‌رسد كه در خيال نمي‌گنجد .
« رسدآدمي به جايي كه به جز خدا نبيند بنگر كه تا چه حد است مقام آدميت »
انسان با چنين موقعيت و جايگاه ممتازي هم سلامت و تماميت جسماني و اموال و متعلقات او مورد تأكيد است و بايد از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ حرمت و شخصيت او از جنبه‌هاي گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صيانت آن تاكيد شده است ، و بر خسارت‌هاي وارده بر آن عنايت بيشتري دارد . زيرا پيامبر عظيم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را كامل نمودن فضايل اخلاقي عنوان مي‌كند كه يكي از وجوه فضايل اخلاقي رعايت حقوق معنوي افراد است .
پس خسارت منحصر به ضرر مادي نبوده ،‌بلكه خسارت معنوي ناشي از جرم ، به مهمترين بعد از ابعاد وجود شخصيت انسان كه همان بعد معنوي و روحاني باشد ايراد لطمه نموده و آن را متضرّر مي‌نمايد كه غالباً زيان‌هاي مادي قابل جبران و طريق جبران آن نيز مشخص است و در بسياري موارد اعاده وضع به حالت سابق آن به نحو كامل وجود دارد ، اما به دليل دشواري اندازه‌گيري زيان معنوي و تقويم آن به پول و گاهي عدم امكان اين اندازه‌گيري و سنجش آن با پول ، و يا مرسوم نبودن چنين ارزيابي در نظام‌هاي مختلف حقوقي ، در خصوص امكان جبران آن ،‌وحدت نظر وجود ندارد ، اگر چه در اكثر كشورها ، اين نوع خسارت ، نيز مشمول قاعده‌ي جبران خسارت دانسته شده است . و از اين حيث تفاوتي با خسارت‌هاي مالي ندارد . ولي در برخي كشورها به طور صريح غير قابل جبران اعلام گرديده ، يا حداقل در امكان جبران آن ترديد شده است . در نظام حقوقي ما نيز ، نسبت به امكان جبران اين گونه خسارتها و حدود و ثغور آن ابهام جدي وجود دارد و درپاره‌اي از اظهار نظرها كه از سوي مراجع قانوني چون شوراي نگهبان و شوراي عالي قضايي سابق مبني بر عدم امكان جبران اين خسارت به طريق مادي و مغايرت آن با موازين شرعي شده است ، اين ترديد را بوجود آورده كه امكان مطالبه‌ي خسارت معنوي وجود ندارد . هر چند شريعت مقدس اسلام براساس اصول و قواعد كلي از جمله قاعده‌ي « لاضرر و لاضرار في الاسلام » و قاعده نفي عسر و حرج ، ايراد هر گونه ضرر وخسارت را به اشخاص چه ضررهاي مادي و چه ضررهاي معنوي به طور كلي ممنوع نموده است . بر همين اساس چگونه ممكن است به جبران خسارتهاي مادي تاكيد داشته باشد ، اما توجهي به خسارت معنوي و لزوم جبران آن نداشته باشد ؟
در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، از جمله در اصول 39 و 40 ايراد هر گونه ضرر و خسارت ممنوع شده و طبق اصل 22 و 23 32 ق 10 . از لطمه به حقوق معنوي انسانها منع شده است و اگر خسارتي به حيثيت و شرافت و سرمايه معنوي كسي وارد آيد طبق اصل 171 ق . ا . بايد جبران شود و در قوانين عادي نيز تلويحاًو يا با الصراحه اشاراتي راجع به خسارت معنوي شده است كه اين امر نشانگر توجه شايان قانونگذار ما به موضوع خسارت معنوي مي‌باشد . به هر صورت حقير سعي بر آن دارم كه با بررسي در محدوده‌ي قوانين و مقررات لازم الاجراء فعلي ، بالاخص قانون اساسي و قانون مسئوليت مدني و آيين دادرسي كيفري و مجازات اسلامي و منابع معتبر فقهي به بحث و تجزيه و تحليل پيرامون خسارت معنوي ناشي از جرم به ويژه در آثار حقوقي وكيفري آن بپردازم ، تا انشاء الله با تبيين وجاهت و مشروعيت اين موضوع ، توجه و رسيدگي وجبران خسارت معنوي ناشي از جرم ، مورد عمل مراجع محترم قضايي و مورد توجه و تاكيد اساتيد گرامي واقعي گردد، باشد تا زمينه‌ي دستيابي بيشتر به نظم واقعي و استقرار عدالت و ايجاد محيط مساعد جهت ارتقاء فضائل اخلاقي ، تامين آزاديهاي سياسي و اجتماعي ،ايجاد امنيت و آسايش همگاني و ساير اهداف مندرج در قانون اساسي فراهم آيد ، و با وضع قوانين متقن و محكم ، و مرتفع نمودن نواقص موجود در اين زمينه ، مراجع محترم قضايي و امنيتي ، همانگونه كه اموال مردم را از تعديات و تجاوزات محفوظ مي‌دارند ، با اتكا به چنين قوانين مستحكم ، حيثيت و اعتبار و احساسات اشخاص حقيقي را نيز كه از اهميت و اولويت بيشتري برخوردار است از تعرضات و تعديات محفوظ و مصون دارند و ضمانت‌هاي اجرايي براي اين قوانين الزام آور وجود داشته باشد تا متجاوزين را از فكر تجاوز و تعدي به افراد باز دارد و خسارهاي وارده به زيان ديدگان را مرتفع نمايد .
حقيقت امر آن است كه برخلاف خسارت‌هاي مادي ، مصاديق ديگر خسارت تحت عنوان « خسارت معنوي » به جهت آن كه كثرت بروز اين نوع خسارت‌ها واهميت آن در جامعه‌ي امروز به گونه‌اي است كه در خيلي از موارد خسارات وارده بر روح و روان و شخصيت و احساسات و عواطف فرد سنگين‌تر از خسارت جسمي و مالي بوده و قابل مقايسه با آن نيست و از سوي ديگر غفلت و بي‌توجهي نسبت به اين گونه خسارات در نظام حقوقي مبتني بر اسلام ، باروح و قوانين اسلامي مغايرت دارد و آن را غير عادلانه و غيركارآمد جلوه مي‌دهد و موجب تضييع حقوق اشخاص مي‌شود ، لذا پرداختن به اين موضوع و دست‌يابي به راه‌كارهاي آن از اهميت خاصي برخوردار است . بنابراين با وسع اندك علمي خود تنگناهاي نظري و عملي ، خسارت معنوي ناشي از جرم را مورد بحث و فحص قرار داده ، تا پاسخ قانع كننده‌اي در مسايل مورد نظر خود بيابم . لذا در اين پايان نامه سعي بر آن است تا به پرسش‌هاي ذيل پاسخ داده شود .
1- آيا خسارات معنوي قابل جبران هستند يا خير و در صورت قابل جبران بودن به چه ترتيبي بايد آن را جبران نمود ؟
2- اصولاً چگونه مي‌توان سرمايه‌هاي معنوي از بين رفته را با معيارهاي مادي مورد ارزشيابي قرار داد ؟
3- شيوه‌ها و ملاك‌هاي جبران خسارت معنوي چيست ؟
4- آيا در نظام حقوقي اسلام روشهايي براي جبران خسارت معنوي پيش بيني شده است ؟
5- خسارت معنوي ناشي از فوت توسط چه اشخاصي قابل مطالبه است ؟ و آيا اين نوع خسارت‌ها قابل انتقال و ورّاث هست يا خير ؟
6- موضع مقننين ايران و فرانسه و عملكرد آنان در خصوص اين موضوع به چه نحو است ؟
7- آيا در حقوق كشورهاي ديگر منجمله كشور فرانسه جبران مالي خسارت معنوي مورد پذيرش است يا نه ؟

دراين نوشتار سعي شده است با تتبع در منابع فقهي و منابع حقوقي ايران و فرانسه و بكارگيري روش تحقيق كتابخانه‌اي و گردآوري منابع و اطلاعات وتحليل و نقد وارزيابي آنها فرضيه‌هاي زير اثبات شود :
1- همانگونه كه ضررهاي مادي صرف بايد با وسايل مادي از جمله پول جبران گردند ، ضررهاي صرف معنوي نيز در درجه‌ي اول ، بايد با وسايل صرف معنوي مثل اعاده حيثيت و عذرخواهي در مجامع يا جرائد جبران گردند .
2- اگر خسارت معنوي با توسل به روشهاي غير مادي قابل جبران نباشد ضمن اقدامات غير مادي (مثل اعاده حيثيت و ...) اقدامات جبران كننده‌ي مادي نيز بايد به عمل آيد .
3- شناسايي حقوق و سرمايه‌هاي معنوي و حمايت از آن ريشه در مفاهيم اخلاقي و قواعد حقوق اسلامي دارد .
4- حقوق كشورهاي ديگر ، جبران مالي خسارت معنوي را مورد پذيرش قرار داده‌اند .
اهداف اين تحقيق ، ارائه بحث تحليلي و عميق از خسارت معنوي و تبيين نقاط مبهم و خطاهاي قانوني در حقوق ايران و بررسي اين موضوع به خصوص با نگاه نو به مسائل ديني و مطالعه‌ي تطبيقي بحث در نظام حقوقي كشورهاي ايران و فرانسه و يافتن راه حل مناسب و ارائه در موارد ابهام و اجمال بوده است .
اين نوشتار در دو بخش نگارش يافته كه بخش اول آن به كليات اختصاص يافته است و مطالب اين بخش در دو فصل تحت عناوين 1- مفهوم ومباني تئوريك خسارت معنوي 2- مسئوليت ناشي ازخسارت معنوي در حقوق اسلام و انديشه‌هاي حقوق فرانسه ارائه گرديده است .
بخش دوم نيز به جايگاه خسارت معنوي در قوانين موضوعه ايران و فرانسه و مصاديق و روش‌هاي جبران آن اختصاص يافته است كه در دو فصل مستقل مورد بحث و بررسي قرار گرفته است و در فصل سوم آن مطالعه‌ي تطبيقي و مصاديق خاص خسارت معنوي و در فصل چهارم روش‌هاي جبران خسارت معنوي و افراد ذي حق مطالبه خسارات معنوي بحث شده است .

فهرست مطالب:
مقدمه
بخش اول : كليات
فصل اول : مفهوم و مباني تئوريك خسارت معنوي
مبحث اول : معاني و ملاك‌ها و ريشه‌هاي تاريخي مفهوم خسارت معنوي
1-1-1- معني لغوي خسارت
1-1-2- معني اصطلاحي خسارت
1-1-3- انواع تقسيمات خسارت و معيار آن
الف – خسارت ناشي از نقض قرارداد
ب- خسارت ناشي از تقصير غير قراردادي يا عمل نامشروع
ج- خسارت ناشي ازارتكاب جرم
1-1-4- ملاك تشخيص خسارت مادي از معنوي
1-1-5- تعريف خسارت معنوي
1-1-6- تقسيمات خسارت معنوي
1-1-7- پيشينه‌ تاريخي مفهوم خسارت معنوي در اسلام و قوانين كهن
1-1-8- پيشينه تاريخي خسارت معنوي در حقوق ايران
1-1-9- نگاهي تاريخي به خسارت معنوي در فرانسه
مبحث دوم : اركان مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي و شرايط مطالبه آن
1-2-1- وجود ضرر
1-2-2- ارتكاب فعل زيانبار نامشروع
1-2-3- رابطه سببيت بين فعل زيانبار نامشروع و خسارت موجود
1-2-4- دفاع مشروع
1-2-5- اجراي حكم قانون يا مقام صلاحيت‌دار
1-2-6- اجبار
1-2-7- اضطرار
1-2-8- اجراي حق
1-2-9- شرايط ضرر قابل جبران در خسارت معنوي
الف –خسارت بايد قطعي و مسلم باشد
ب- خسارت بايد مستقيم باشد
ج - خسارت بايد جبران نشده باشد
د- خسارت بايد قابل پيش‌بيني باشد
مبحث سوم : مباني مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي
1-3-1- نظريه تقصير
1-3-2- ايرادها به نظريه‌ي تقصير
1-3-3- نظريه خطر
1-3-4- ايرادها به نظريه خطر
1-3-5- نظريه تضمين حق
1-3-6- نظريه مختلط
1-3-7- مباني مسئوليت مدني ناشي از ايراد خسارت معنوي درحقوق موضوعه
ايران و فرانسه
1-3-8- فقه و حقوق اسلامي و نظريه تقصير و نظريه خطر
فصل دوم : مسئوليت ناشي از خسارت معنوي در حقوق اسلام و انديشه‌هاي دكترين‌هاي
حقوقي فرانسه
مبحث اول : خسارت معنوي در حقوق اسلام
2-1-1- مستندات و مدارك قاعده لاضرر
2-1-2- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوي
2-1-3- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوي
2-1-4- شمول لفظي قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ي خسارت معنوي
2-1-5- قاعده نفي عسر و حرج و جبران خسارت معنوي
2-1-6- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوي
2-1-7- قاعده اتلاف و تسبيب
2-1-8- وجوه افتراق و اشتراك ، اتلاف و مباشرت و تسبيب
2-1-9- قاعده غرور
2-1-10- بناي عقلا و جبران خسارت معنوي
مبحث دوم : مفهوم و ماهيت ديه و جبران خسارت معنوي
2-2-1-معناي ديه در لغت واصطلاح فقه و حقوق
2-2-2- پيشينه‌ي تاريخي ديه
2-2-3- ماهيت ديه و جبران خسارت معنوي
2-2-4- مطالبه‌ي خسارت‌هاي معنوي زايد بر ديه
مبحث سوم : تعزير و جبران خسارت معنوي
2-3-1- معناي تعزير در لغت و اصطلاح فقه
2-3-2- مفهوم و ماهيت تعزير و جبران خسارت معنوي
2-3-3- تعزير مالي كيفر خصوصي يا جبران خسارت معنوي
2-3-4- تعزير مالي دردهاي جسماني ناشي از جنايت بر جسم ، لطمه به عرض و
خسارت ناشي از سب
مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امكان جبران مالي خسارت معنوي
2-4-1- معناي قصاص در لغت و اصطلاح فقه
2-4-2- مفهوم و ماهيت قصاص و امكان جبران مالي خسارت معنوي
2-4-3- معناي قذف در لغت و اصطلاح فقه
2-4-4- ماهيت حد قذف و احكام قذف
2-4-5- امكان تبديل حد قذف به جبران مالي خسارت معنوي
2-4-6- ايلاء و خسارت معنوي
مبحث پنجم : ديدگاه فقهاي اسلام در جبران مالي خسارت معنوي
2-5-1- نظريه‌ي عدم جواز جبران مالي خسارت معنوي
2-5-2- نظريه مالي
2-5-3- نظريه امكان جبران خسارت مالي
مبحث ششم : خسارت معنوي درانديشه‌هاي حقوق فرانسه
2-6-1- اصول نظريه‌ي امكان جبران مالي خسارت معنوي
2-6-2- اصول نظريه‌ي امكان جبران خسارت معنوي
بخش دوم : جايگاه خسارت معنوي در قوانين موضوعه ايران و فرانسه و مصاديق و روش‌هاي جبران آن
فصل سوم : مطالعه‌ي تطبيقي و مصاديق خاص خسارت معنوي
مبحث اول : جايگاه خسارت معنوي در قوانين موضوعه
3-1-1- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در قانون اساسي
3-1-2- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در مسئوليت مدني
3-1-3- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در حقوق مدني
3-1-4- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در قانون آيين دادرسي كيفري
3-1-5- خسارت معنوي در آئين دادرسي مدني
3-1-6- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در حقوق اداري
3-1-7- مسئوليت ناشي از ايراد خسارت معنوي در قانون مجازات اسلامي
3-1-8- موضع قوانين مطبوعات نسبت به ايراد خسارت معنوي
مبحث دوم : مصاديق خاص خسارت معنوي در مطبوعات
3-2-1- توهين به اشخاص و افترا به وسيله مطبوعات
3-2-2- توهين به مقدسات در مطبوعات
3-2-3- توهين به مقامات رسمي در مطبوعات
3-2-4- خسارت معنوي در رسانه‌ها
3-2-5- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه ديگر
مبحث سوم : مصاديقي از افعال زيانبار خسارت معنوي
3-3-1- تجاوز به حق معنوي پديد آورنده
3-3-2- تجاوز به حق مخترع
3-3-3- سوء‌استفاده از اسم تجارتي
3-3-4- سوء استفاده از طرح و مدل‌هاي صنعتي
3-3-5- رقابت نامشروع يا رقابت مكارانه
3-3-6- خسارت تأخير تأديه
3-3-7- بازداشت قانوني
3-3-8- لطمه به عواطف و احساسات
3-3-9- غصب نام خانوادگي
3-3- 10- سلب آزادي
3-3-11- به هم زدن وصلت
مبحث چهارم: ايراد خسارت معنوي به جمع نامحصور
3-4-1- ايراد خسارت معنوي به سنديكاها
3-4-2-ايراد خسارت معنوي به انجمن‌ها
مبحث پنجم : كودكان و خسارت معنوي
3-5-1- مسئوليت كودكان در فقه و حقوق اسلامي
3-5-2- جبران ضرر و خسارت به عهده ي كيست
الف ) تقصير سرپرست
ب) عدم تقصير سرپرست
فصل چهارم : روش‌هاي جبران خسارت معنوي و افراد مستحق مطالبه‌ي آن
مبحث اول : راههاي جبران انواع خسارت معنوي
4-1-1- نگاه كلي به روش‌هاي جبران خسارت معنوي
4-1-2- انواع جبران خسارت معنوي
4-1-3- اعاده وضعيت سابق يا روش عيني
4-1-4- پرداخت غرامت يا جبران خسارت معنوي از راه دادن معادل
4-1-5- جبران خسارت به روش نمادين و اسمي
4-1-6- پرداخت غرامت كيفري و تنبيهي
مبحث دوم :نحوه‌ي ارزيابي و تعيين ميزان انواع خسارت معنوي
4-2-1- نحوه‌ي ارزيابي خسارت معنوي و تفاوت تألم پذيري افراد
4-2-2- روش تعيين مبلغ جبران خسارت
4-2-3- ملاك زمان ارزيابي
4-2-4- ملاك ارزيابي خسارت در فرض تعدد اسباب
4-2-5- ارزيابي و تقويم خسارت معنوي ناشي از آسيب‌هاي جسمي
4-2-6- روش‌هاي جبران خسارت معنوي در لطمه‌هاي روحي
مبحث سوم : مطالبه‌ي خسارت معنوي
4-3-1- افراد مستحق مطالبه‌ي خسارت معنوي
4-3-2- مطالبه خسارت معنوي وارده به متوفي از ناحيه‌ي وراث وبازماندگان زيان ديده
4-3-3- مطالبه‌ي خسارت معنوي وارده قبل ازفوت متوفي
4-3-4- نظريه‌ي عدم امكان انتقال حق مطالبه‌ي خسارت معنوي به ورثه
4-3-5- نظريه‌ي انتقال حق مطالبه‌ي ورثه درصورت مطالبه زيان ديده قبل از فوت
4-3-6- نظريه‌ي امكان انتقال حق مطالبه به ورثه
4-3-7- دعواي مطالبه‌ي خسارت معنوي ناشي از فوت مجني عليه ازناحيه وراث
4-3-8- مطالبه‌ي خسارت معنوي ناشي از جرح منجر به فوت مجني عليه ازناحيه وراث به عنوان قائم مقام او
4-3-9- قوانين و رويه‌هاي قضايي در زمينه‌ي مطالبه جبران خسارت شخصي
مبحث چهارم : اسباب رفع يا كاهش مسئوليت مدني در خسارت معنوي
4-4-1- اسباب معافيت
4-4-2- قوه قاهره يا حوادث پيش‌بيني نشده
4-4-3- تقصير زيان ديده
4-4-4- رضايت زيان ديده
نتيجه‌گيري و پيشنهاد
5-1- نتيجه‌گيري
5-2- پيشنهادات
1- فهرست منابع
الف - كتب فارسي
ب - پايان نامه‌هاي فارسي
ج - قوانين
د - نشريات فارسي
2 - كتب عربي
3 - منابع لاتين
الف - كتب فرانسه

منابع و مأخذ:
قرآن كريم
نهج البلاغه
1- فارسي
الف )‌ كتب :
1. آخوندي، محمود،آئين دادرسيكيفري، تهران ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ، 1368.
2. آشوري،‌محمد ، آيين دادرسي كيفري ، تهران ،‌سمت ، چاپ دوم 1376 .
3. آشوري ،‌محمد ، عدالت كيفري ( مجموعه مقالات ) تهران ، كتابخانه گنج دانش ، چاپ اول ، 1376 .
4. آيتي ، حميد،‌حقوق آفرينشهاي فكري، نشرحقوقدان ، 1375.
5. ابوالحمد ،‌عبدالحميد ،‌تحولات حقوق خصوصي زير نظر ناصر كاتوزيان ، مقاله‌ي مسئوليت مدني دولت، ‌تهران ، دانشگاه تهران ، 1349.
6. ابوالحمد ، عبدالحميد ،‌حقوق اداري ايران ، تهران ، نشر توس ، 1379 .
7. امامي ، حسن ،‌حقوق مدني ،‌تهران ، كتابفروشي اسلاميه ، چاپ سوم ، 1366.
8. امامي ، اسداله ، حقوق خانواده ،‌جلد 1 انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ پنجم ، سال 1375 .
9. امامي ، نور الدين ،‌حق مخترع ،‌مجموعه حقوق تطبيقي شماره 6 ، چاپ دانشگاه تهران ، 1350 .
10. پروين ،فرهاد ، خسارت معنوي در حقوق ايران ، تهران ، ققنوس 1379 .
11. جعفري تبار ، مسئوليت مدني سازندگان و فروشندگان كالا ، نشر دادگستر ، چاپ اول ، 1375 .
12. جعفري لنگرودي، محمدجعفر ، دانشنامه حقوقي ، تهران ، اميركبير ، 1376 .
13. جعفري لنگرودي ،محمد جعفر ، دايره المعارف حقوق مدني و تجارت ، تهران ، بنياد راستاد ، 1357 .
14. جعفري لنگرودي، محمدجعفر،مبسوط در ترمينولوژيحقوقي، تهران ، گنج دانش ، 1378.
15. جعفري ، محمدتقي ، مسائل فقهي ، جلد اول ، موسسه نشر كرامت ، 1377.
16. جليلوند ،‌يحيي ، مسئوليت مدتي قضات ودولت در حقوق ايران و فرانسه و آمريكا و انگليس ، چاپ اول ، موسسه نشر يلدا ، 1373.
17. حسينينژاد ،حسنقلي،مسئوليت مدني ،تهران ،1370.
18. دورانت ، ويل ، تاريخ تمدن ، تهران ، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي ، 1365
19. دهخدا ، علي اكبر ، لغت نامه ،‌تهران ، دانشگاه تهران ، دانشكده ادبيات و علوم انساني، 1377
20. ستوده تهراني ،‌حسن ،حقوق تجارت ، تهران ، نشر دادگستر ، 1374 .
21. سلطاني نژاد ، هدايت الله ، مسئوليت مدني (‌خسارت معنوي ) ] بي‌جا [ ، نور الثقلين ، 1380 .
22. شامبياتي ، حقوق كيفري اختصاصي ، ج 3 ، انتشارات ژوبين ، چاپ اول ، تهران، 1376 .
23. صادقي نشاط ، امير ، حمايت از حقوق پديد آورندگان نرم افزارهاي كامپيوتري، تهران ،سازمان برنامه و بودجه ، 1376 .
24. صانعي ، پرويز ،حقوق جزاي عمومي ،‌تهران ، گنج دانش ، چاپ چهارم ، 1371 .
25. صفايي ، حسين ، حقوق بين‌الملل وداوريهاي بين‌المللي ، تهران ،‌نشر ميزان ، 1375 .
26. صفايي ، حسين ،‌مفاهيم و ضوابط جديد در حقوق مدني ، تهران ، مركز تحقيقات ، 1355.
27. صفايي ، حسين ، مقالاتي درباره‌ي حقوق مدني و تطبيقي ، تهران ، نشر ميزان ، 1375 .
28. صفايي ، حسين ، قاسم زاده ، حقوق مدني (‌اشخاص محجورين ) ،تهران ، سمت ، 1376 .
29. علي آبادي ، عبدالحسين ، موازين قضايي هيأت عمومي ديوان عالي كشور ، جلد دوم، ‌تهران ،حسينيه ارشاد ، 1363 .
30. غمامي ، مجيد ، مسئوليت مدني نسبت به اعمال كاركنان خود ، تهران ،نشر دادگستر ، 1367 .
31. فتحعلي پور ، عطاله ، مسئوليتجزايي و مدني ناشي از تصادفات رانندگي ، تهران، 1376.
32. فيوضي ، رضا ، حقوق بين‌الملل ( مسئوليت بين‌المللي و نظريه‌ي حمايت سياسي اتباع ) ، تهران ،‌جلد دوم ، دانشگاه تهران 1379.
33. قاسم زاده ، مرتضي ، مباني مسئوليت مدني ،‌تهران ، دادگستر،1378.
34. قائم مقامي فراهاني ، عبدالحميد ، حقوق بين‌الملل « رويه‌ قضايي تهران » ، پاژنگ، 1377.
35. قرباني، زين العابدين ، اسلام وحقوق بشر ،‌كتابخانه صدر ، تهران ،] بي تا [
36. كاتوزيان ، ناصر ، حقوق مدني ( الزامهاي خارج از قرارداد ، ضمان قهري )، دانشگاه تهران ، 1371.
37. كاتوزيان ، ناصر ، حقوق مدني( قواعد عمومي قراردادها)، تهران ،شركت انتشار ياهمكاري شركت بهمن برنا ، 1376 .
38. كاتوزيان، ناصر ، حقوق مدني(مسئوليت مدني و ضمان قهري )،‌تهران ،دانشگاه تهران ، 1370.
39. كاتوزيان، ناصر ، فلسفه‌ي حقوق، انتشارات بهنشر ،‌ج1 ،چاپ پنجم، 1365.
40. كاميار، محمدرضا ، گزيده آراءدادگاه‌هاي حقوقي ، نشر حقوقدان ،چاپ اول ، 1377.
41. گلپايگاني ، محمد رضا ، مجمع المسائل ، قم ،دارالقرآن الكريم ] بي‌تا [
42. گلدوزيان ،‌ايرج ، حقوق جزاي عمومي ايران ،جلد اول ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1369.
43. محقق داماد ، مصطفي ، قواعد فقه ( بخش مدني ) تهران ،نشر علوم اسلامي ، 1363.
44. محقق داماد ، مصطفي ، قواعد فقه ( بخش مدني 2 ) ، تهران ، سمت ، 1373.
45. محمدي ، ابوالحسن ، مباني استنباط حقوق اسلامي ، ناشر ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ ، 1373 .
46. مرعشي ، محمدحسن ، ديدگاههاي نو درحقوق كيفري اسلام ، تهران ، نشر ميزان ، 1373.
47. معتمد نژاد ، كاظم ،‌حقوق مطبوعات ، بررسي تطبيقي مباني حقوق آزادي مطبوعات و مقررات تاسيس وانتشار آنها ، تهران ، مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها ، 1379 .
48. معين، محمد ، فرهنگ فارسي ،تهران،‌ اميركبير ، جلد 6 ، 1375.
49. منتظري ،‌حسينعلي ،‌رساله‌ي استفتائات ، قم ، ] بي‌نا[ ، 1371.
50. موسوي ، بجنوردي ، محمد ، قواعد فقهيه ، تهران ،‌پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي ،‌موسسه چاپ ونشر مروج ، چاپ سوم ، 1379 .
51. ميشل لورراسا ، مسئوليت مدني ،‌ترجمه محمد اشتري ، تهران ، نشر حقوق‌دان ، 1375
52. ميرخاني ، سيد احمد ، «آيات الاحكام »،جلد سوم و پنجم ، ] بي جا [ ، 1366.
53. مير سعيدي ،‌منصور ماهيت حقوق ديات ، تهران، نشر ميزان ، چاپ اول ، 1373.
54. مهرپور، حسين ،‌ديدگاههاي جديد در مسائل حقوقي ، انتشارات موسسه اطلاعات، چاپ اول ، 1372 ش .
55. مهرپور ، حسين ، مجموعه نظريات شوراي نگهبان ،‌جلد دوم ، انتشارات موسسه كيهان ، چاپ اول ، 1371.
56. نقيبي ، سيدابوالقاسم ، خسارت معنوي درحقوق اسلام و نظام‌هاي حقوقي معاصر ، انتشارات امير كبير ، چاپ اول ، 1386 .
57. نوري همداني ، حسين ، توضيح المسائل ، قم ، قدس، 1371.
58. هاشمي ، محمود ، بايسته‌هاي فقه جزا ،تهران ، نشر ميزان ، چاپ اول ، 1378.

ب )‌ پايان نامه‌ها
59. حاجي نوري ، غلامرضا ، خسارات معنوي در حقوق كيفري، پايانه كارشناسي ارشد ، دانشكده حقوق علوم سياسي ، تهران ، 1379.
60. خداداد زاده ، جواد ،‌خسارت معنوي در فقه و حقوق ملل ، پايان نامه كارشناسي ارشد ،‌دانشگاه آزاد اسلامي مشهد ، 1378 .
61. درخشان نيا ، حميد ، پايان نامه « ضرر و زيان ناشي از جرم ، 1376»
62. سامت ،‌محمد علي ، پايان نامه كارشناسي ارشد ، « ضرر و اقسام آن در مسئوليت » ، دانشكده حقوق دانشگاه تهران ، 1371 ش .
63. سعيدي فر ،عباس ، حق مؤلف در ايران و تطبيق آن با فرانسه ، پايان نامه كارشناسي ارشد ،‌دانشگاه شهيد بهشتي ، 1362 .
64. فقيه نخجيري ،‌حسن ، « دعواي خصوصي در دادگاه جزا » ، پايان نامه دكتري ، دانشگاه تهران ،‌دانشكده حقوق و علوم سياسي ،‌تهران ، 1350.
65. كيايي ، محمد تقي ، پايان نامه كارشناسي ارشد ، مسئوليت كيفري ناشي از ايراد خسارت معنوي در حقوق ايران و فقه دانشگاه امام صادق (ع) .

ج) قوانين
66. آئين دادسراها و دادگاههاي ويژه روحانيت مصوب 1369
67. قانون آيين دادرسي كيفري مصوب 1339.
68. قانون آيين دادرسي مدني .
69. قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، 1358.
70. قانون بيمه .
71. قانون تجارت .
72. قانون تعزيرات .
73. قانون ثبت علايم و اختراعات 1310.
74. قانون حمايت از مولفان و مصنفان و هنرمندان .
75. قانون مجازات عمومي ، مصوب 1304.
76. قانون مجازات اسلامي ، 1370.
77. قانون مجازات اسلامي (تعزيرات و مجازاتهاي بازدارنده ) مصوب 1375ش .
78. قانون مسئوليت مدني مصوب 1339.
79. قانون مدني .
80. قانون مطبوعات مصوب 1364.
81. قانون اساسي فرانسه ، ترجمه رياست جمهوري ، اداره كل قوانين و مقررات كشور ، ج 1 ، 1376.
82. ترجمه قسمت تعهدات قانون مدني فرانسه .

د) نشريات فارسي
83. آشوري ، محمد ، ترجمه ،نشريه‌ي موسسه حقوق تطبيقي شماره 3 ، «گزارش به نهمين كنگره‌ي بين‌المللي حقوق تطبيقي» ، تهران ، 1353 .
84. اكبري ، موسي الرضا ، مقاله « ماهنامه مسئوليت مدني » شماره 52، سال نهم مهر و آبان ، 1384.
85. امامي ، حسن ، دانشكده حقوق دانشگاهملي( سابق) ، شماره 2.
86. امين فر ، رحمت اله ، خسارت در قانون مدني فرانسه ، مجموعه حقوقي ، سال چهارم ، ش 16.
87. پور سيد ، بهزاد ، مسئوليت حقوقي ناشي از انتشاب اخبار كذب ، نشريه پژوهش و سنجش .
88. شهري ، غلامرضا ،‌سروش ستوده جهرمي ، نظريات اداره‌ي حقوقي قوه قضائيه ( مسائل كيفري ) تهران، روزنامه رسمي كشور ، 1373.
89. صالحيار ، غلامحسين « مطبوعات ايران و شكل مطبوعات در ايران ، دنياي سخن » ، ش 62 ، (آبان و آذر ) ، 1373.
90. عوارض رواني ضربه‌هاي سرو .... نشريه پزشكي قانوني ، سال 1 ، ش1 ، تير ماه 1373.
91. كاتبي ، حسينقلي، مجله كانون وكلا، خسارات حاصل از عدم انجام تعهدات ، سال 9 ، ش 53
92. كريم زاده ، احمد ، نظارت انتظاميدر نظام قضائي ، چاپ روزنامه رسمي ، 1376.
93. كوچكي پور ، علي اكبر ، « حقوق پديد آورنده‌ي آثار ادبي هنري » اطلاعات ، 4 بهمن ، 1372.
94. مرعشي ، محمد حسن ، « ديه و ضرر و زيا‌ن‌هاي ناشي از جرم » مجله قضايي و حقوق دادگستري ش 1 ، 1370.

2- كتب عربي
95. ابن ادريس الحلي ، محمد ، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوي ، ( سلسله الينابيع الفقهيه ) بيروت ، موسسه فقه الشيعه ، الدار الاسلاميه ، 1410 ق .
96. ابن عابدين ، حاشيه ابن عابدين ، قاهره ، المطبعه الميمنيه ، 1327 ق .
97. ابن قدامه ، شمس الدين ، ابي الفرج عبدالرحمن ، الشرح الكبير ، حاشيه كتاب المغني ، بيروت ، دارالكتب العربي ]1348 [.
98. ابن منظور ، لسان العرب ، نسقة و علق عليه و وضع فهارسه علي سيري ، بيروت : داراحياء التراث العربي ، 1408 ق 1988 م، 180 ج .
99. انصاري ، مرتضي ، المكاسب ، چاپ سنگي ، طهران ] بي‌نا [ ، 1286 ق .
100. بحر العلوم، عزالدين، بحوث فقهيه ، چاپ بيروت ، 1393 هـ .ق .
101.
102. البهوتي ، منصور ، شرح منتهي الارادات، بيروت : دارالفكر ، ] بي‌تا [.
103. الجواهر ، محمدفائق ، المسئوليه الطبيه في قانون العقوبات ، ] بي‌جا[ ، دارالجوهري للطبع و النشر ، 1951 م .
104. الحر العاملي ، محمد بن الحسن ، وسائل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه مع تعليقات تحقيقيه ابي الحسن الشعراني ، بيروت : داراحياء التراث العربي ، 1402ق.
105. حسني ، محمود نجيب ، علاقه السببيه في قانون العقوبات ]بي‌جا: بي‌نا ، بي‌تا [
106. حلبي ،ابوالصلاح ،‌الكافي في الفقه ( سلسله ينابيع الفقهيه ) ، بيروت ، موسسه فقه الشيعه ، الدار الاسلاميه ، 1410ق.
107. الحلي ،حسين ، بحوثفقهيه ] بي جا [ ، موسسه المنار ،1415ق.
108. الخراساني ،محمد كاظم ، كفايه الاصول ، قم ، موسسه النشر الاسلامي التابعه لجماعة المدرسين ، 1414ق.
109. خفيف ، علي ، الضمان ، في الفقه الاسلامي ، قاهره ، دارالفكر العربي ، 1997 م .
110. خميني ] امام [ روح الله ، تحرير الوسيله ، بيروت ] بي‌نا[ ، 1404 ق.
111. خميني ]امام [ ، روح الله، الرسائل ، قم : موسسه اسماعيليان ، 1410 ق .
112. خوئي ، ابوالقاسم ، مباني تكمله المنهاج ، بيروت : دارالزهراء ] بي‌تا[.
113. خوئي ، ابوالقاسم ، مصباح الفقاهه ، بيروت : دارالهادي ، 1412 ق.
114. الدسوقي ، ابراهيم ، التعويض بين الخطاء و الضرر ، مصر ، مؤسسه الثقانه الجامعيه الاسكندريه ، ] بي‌تا[ .
115. راغب الاصفهاني ، ابي‌القاسم الحسين بن محمد ، المفردات في غريب القرآن ، ] بي‌جا[، دفتر نشر ، الكتاب ، 1404 ق .
116. زمخشري ، محمدبن عمر ، الفائق في غريب الحديث ، القاهره : دارالاحياء الكتب العربيه ، ج 3 ، 1364 ق .
117. سراج ،محمداحمد ، ضمان العدوان في الفقه اسلامي ، ]بي جا [ ،‌1414 ق.
118. سعيد ، مقدم ، التعويض عن الضرر المعنوي في المسئوليته المدنيه ، دراسه مقارنه ، بيروت ، دارالحداثه للطباعه و النشر و التوزيع ، 1985 م .
119. سنهوري ، عبدالرزاق احمد ، مصادر الحق في الفقه الاسلامي ، بيروت ، منشورات محمد الديه ، 1954 م .
120. سنهوري ، عبدالرزاق احمد ، الوسيط في شرح القانون المدني الجديد ، بيروت ، داراحياء التراث العربي ، ]بي‌تا[.
121. شلتوت ، محمود ، الاسلام عقيده و شريعه ، قاهره ، دارالقلم ، 1966م .
122. شهيد اول ، محمد بن مكي ، القواعد و الفوائد ، نجف ، منتدي النشر ، 1980 م.
123. شهيد ثاني ، زين الدين بن علي ، مسالك الافهام،قم ، دارالهدي ، ] بي‌تا[ .
124. شهيد ثاني ، زين‌الدين بن علي ، الروضه البهيه في شرح اللمعه الدمشقيه ، به تصحيح و تعليق محمد كلانتر ] بي جا[، منشورات جامعه النجف الدينيه ، چاپ اول ، ] بي‌تا[ .
125. شيخ طوسي ، المبسوط في فقه الاماميه ]بي‌جا[ ، مكتبه مرتضويه، 1351.
126. صافي ، لطف الله ، التعزير ، قم، جماعه المدرسين بقم ، موسسه النشر الاسلامي ، 1404 ق.
127. الطائي ، عادل احمد ، المسئوليته المدينه للدوله عن أخطا و موظفيها، عمان ، اردن ،دارالثقافه ، 1999 م .
128. طباطبائي ، علي ، رياض المسائل في بيان الاحكام بالدلائل ، قم ، موسسه آل البيت ، 1404 ق .
129. يزدي طباطبائي ،محمد كاظم ، ملحقات عروه الوثقي ، قم ، مكتبه الداور ، ] بي‌تا[.
130. طريحي ،فخر الدين ، مجمع البحرين و مطلع النهرين ، چاپ سنگي ، طهرن ، كارخانه ملافضل‌اله ، 1362ق.
131. طنطاوي ، محمود محمد ، المدخل الي الفقه الاسلامي ، ] بي‌جا[ ، دارالتوفيق انموذيه ، 1408 ق .
132. طوسي ، ابوجعفر محمد بن الحسن ،تهذيب الاحكام ، تهران: دارالكتب الاسلاميه ، 1363.
133. عاملي غروي، جواد ، مفتاح الكرامه في شرح قواعد العلامه ، قاهره :] بي‌نا[ ، 1324 ق.
134. عاملي كركي ،ابوالحسن علي ، جامع المقاصد في شرح القواعد ،ج 1 ، چاپ سنگي دو جلدي ، تهران .
135. عبدالحميد ، محمد سامي ، حسين ، مصطفي سلامه ،القانون الدول العام، بيروت ، الدار الجامعيه ، 1988 م .
136. علامه حلي ، تذكره الفقها ]بي‌جا[ ، اسماعيليان ، 1373.
137. العوجي، مصطفي ،القانون المدني،الجز الثاني،المسئوليته المدنيه ، بيروت ، 1995 م.
138. غزالي ، ابو حاماد ، الوجيز في فقه مذهب الشافعي ، مصر ، مطبعه الادب و المؤيد ، 1317 ق .
139. فاضل مقداد ، جمال الدين ، التنقيح الرائع لمختصر الشرايع ، قم ، كتابخانه‌ آيه الله المرعشي ، 1404 ق .
140. فاضل اصفهاني ،‌كشف اللثام ، قم ، منشورات مكتبه آيه الله العظمي مرعشي نجفي 1405 ق .
141. الضراء الحنبلي ، ابي العلي محمد بن الحسين ،الاحكام السلطانيه ، بيروت، دارالكتب العلميه ، 1403 ق .
142. فيومي ، احمد ، مصباح المنير في غريب شرح الكبير ، چاپ سنگي ، ( ايران ، بي‌نا ، 1405 )
143. الكاساني ، علاء الدين ، بدائع الصنايع في ترتيب الشرائع ، بيروت دارالكتب العلميه ، ]بي‌تا[ .
144. ماوردي ، ابوالحسن ، الاحكام السلطانيه ، بيروت ، دارالكتاب العربي ، ] بي‌تا[.
145. مجلسي ، محمد باقر ، مراه العقول في شرح اخبار آل الرسول ( تهران : دارالكتب الاسلاميه ) چاپ دوم .
146. محقق حلي ،‌نجم الدين ، شرايع الاسلام في مسائل الحلال و الحرام ، تهران ، استقلال ،] بي‌تا [ ، 1363.
147. محقق حلي ،نجم الدين ، المعتبر في شرح المختصر شرايع الاسلام ، قم ، مجمع الذخائر الاسلاميه ]بي‌تا[ .
148. معلوف ، لوئيس ، المنجد في اللغه و الاعلام ، بيروت ‌، دارالمشرق ، 1973 م .
149. مكارم شيرازي ، ناصر ، القواعد الفقهيه ، قم ، مدرسه الامام اميرالمومنين (ع) ، 1411 م .
150. منتظري ، حسينعلي ، دراسات في ولايه الفقيه و فقه الدولة الاسلاميه دار الفكر، 1409 ق.
151. موسوي اردبيلي ، عبدالكريم ، فقه الحدود و التعزيرات ، قم ، مكتبه اميرالمومنين ، چاپ اول ، 1413ق.
152. الموسوي البجنوردي ،حسن ، القواعد الفقهيه ، نجف ، مطبعه الادب ، 1389 ق .
153. نجفي ، محمدحسن ، جواهر الكلام ،‌تهران ، المكتبه الاسلاميه ،1367 .
154. النجفي الخوانساري ، موسي بن محمد ، منيته الطالب في شرح المكاسب ، تقريرات درس محمد حسين النائيني ، قم ، جماعه المدرسين بقم المشرفه ، موسسه النشر الاسلامي ، 1418 ق .
155. نجم جبران ،‌يوسف ، النظريه العامه للموجبات ،‌بيروت ، منشورات عويدات ، 1981 م .
156. نراقي ، احمد بن محمد مهدي ، عوائد الايام ، چاپ سنگي ] طهران ، بي‌نا[ ، 1245 ق .
157. نوري ، حسين ، مستدرك الوسائل ، بيروت موسسه آل البيت ، چاپ دوم ، 1409 ق .

3- منابع لاتين :
158- Andre Lucaset Pierre catala – Code civil – Edition litec – 1988
159- Buris stark – Droit civil- Librairies Techiniques – paris- 1972.
1606- Demogue . R, Traite des obligations,1924.
161- Ganot (Jean) , La'reperation du Pre'judice moral the'se Renne , 1924.
162- Givord la re partion du prejudice moral these Grenoble , 1938 .
163- G- Vinney et Patrice jourdain – Traite' de droit civil – Les condition de la responsabilite L.G.D.J. Paris- 1988.
164- Hauser, jean et Huet danie'l - - teaite de droit civil, la famille .L.G.D.J – Paris - 1988.
165- Henry Gampbell " Blacks Law dictionary " , 5th ed . 1990 .
Jose vidal , observation sur la nature et de droit penal compare , 1963, N. 38.
166- Le Tourneau , philipe et cadit loic – Droit de la responsabilite Dalloz-Paris 1996.
167- Mazeaud ( Henri Et Leon), Traite theorique et pratique de la responsabilitie civil delictulle et Contractulle . T.I et II et III e'me edition, paris? Sirey,1934.
168- Tunc , Andre' – La responsabilite' civil paris –02 –Dalloz -1981.
169- Starck ,Boris, Droit civil obligation resonsibilite delictull , 2nd e'me e'd , paris: 1985.
170- Strak, Doge , 77 et Jean Lean A com be Les obligations en droit Malgachep. 206 ets.
171- Viney , Genevie' ve, Trait'e , du Droit civil , La Re'sponsabilite. Effects paris, L.G.D.J, , 1988 , no 142 et 148.
172- Voir philippe, Le Tourneau Paris Dalloz , 1972.

---