نوع فایل: word
قابل ویرایش 100 صفحه
مقدمه:
سرزمين ايران از ديرباز به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و همچنين مهاجرت يا حملات اقوام و ملل ديگر به آن و نيز رسوخ فرهنگ ايراني و آميزش آن با فرهنگ سرزمينهاي مجاور و ظهور نمونه هاي فرهنگي جديدتر، خود بستر لازم و مناسبي براي مطالعه و بررسي فراهم كرده است. البته از آنجا كه بسياري از مورخان بيشتر تلاش خود را صرف ضبط وقايع و حوادث سياسي- حكومتي و ذكر نبردها و مانند آن كرده اند كمتر به پديده هاي مربوط به حيات فرهنگي پرداخته اند.
يكي از ديداري ترين و در عين حال زنده ترين نمونه هاي حيات فرهنگي يك جامعه، پوشاك و نوع لباس مردم آن جامعه است. آشنايي با تاريخ لباس و پوشاك ايرانيان، نه تنها اطلاعاتی در خصوص ظاهر مردماني كه در ادوار مختلف تاريخي زندگي مي كرده اند در اختیارمان می گذارد ، بلکه ما را با انواع سليقه ها، نوع دوخت و رنگ ، مدلهاي مختلف لباس، بافت انواع پارچه ها، صادرات و واردات پوشاك، تأثير پذيري و تقليد از لباس مردمان نواحي ديگر، اختصاص پوشاكي خاص به گروه يا طبقه اي اجتماعيآشنا می سازد و همچنين دربارة چگونگي روند و تكامل انواع پوشش ها، اطلاعات مفيد و جالب توجهي ارائه مي نماید.
در بخش بالا شاه سوار بر اسب خود را آماده شکار مي شود و زني چتري را بلاي سر او نگه داشته است. پشت سر شاه زناني صف شکيده اند که بعضي مشغول نواختن آلات موسيقي هستند. در سمت مقابل بر روي سکوئي که از زمين ارتفاع دارد عده اي از رامشگرن نشسته اند که بعضي ها چنگ مي نوازند و برخي به کف زدن مشغولند. در پائين اين صحنه در مرکز نقش، شاه سوار بر اسب و کمان بر دست تاختن در تعقيب گوزن ها است و در پائين اين شمارگاه، تصوير شاه را در حالي که تيردان بدست گرفته و از شکار مراجعت مي کند، نشان مي دهد. در طرف چپ تعدادي شتر مشغول حمل گوزن هائي که شکار شده اند هستند.
اين نقش بر جسته يک وضع استثنائي دارد، چه سازنده آن سعي نموده که حالات مختلف را در يک صحنه مجسم سازد و در حقيقت مي توان آنرا يک نقاشي فرض نمود که بر روي سنگ حجاري شده است.
د:اهميت حجاري هاي طاق بستان در شناخت نقوش و طرح هاي پارچه هاي ساساني
نظر به اهميت مجموعه حجارهاي موجود در طاق بستان و بخصوص حجاري هاي طاق بزرگ و نقوش آنها تاکنون مطالب فراواني توسط پژوهشگران گوناگون نوشته شده است.
آقاي سامي در وجه تسميه آن مي نويسد: تا کنون نام هاي بسياري درباره اين محل ذکر شده است. از جمله طاق وسطام، طاق وسطان، طاق وسان، طاق بستان، طاق بغستان، طاق بيستون و اکراد و پاره اي از مردم آن نواحي طاق و سان و طاق بسان مي گويند و چون بلوکي در آن نزديکي است بنام بلوک و سطان و اين طاق جزو آن بلوک قرار گرفته دور نيست که بهمين علت آنجا را طاق وسطان و بتدريج طاق بستان ناميده اند.
از تاريخ نويسان بعد از اسلام مانند ابن حوقل، ابن خردادبه، استخري، ياقوت حموي، حمداله مستوفي، سيد عبدالطيف شوشتري مولف تحفه العالم، حاج زين العابدين شيرواني مولف بستان السياحه درباره اين طاق و حجارهاي آن در کتابهاي خود اشاراتي کرده اند که از ميان نوشته ياقوت از سفرنامه مسعود بن مهلهل نقل مي شود: در يک فرسخي شهر قرميسين (معرب کرمانشاهان) در آن صورت صورت شبديز و مردي که بر آن سوار است در سنگ ساخته اندو اين سوار کلاهخودي بر سر و زرهي بر تن د ارد، و زره را حجار بقدري خوب ساخته است که گوئي زره واقعي و متحرک است. تصوير سوار متعلق به پرويز و اسبش شبديز است که در تمام روي زمين هيچ مانند و نظيري بر اين متصور نتوان يافت. و در آن طاق که اين صورت و رسم حجاري شده تصاوير ديگري از مردمان و زنان و پيادگان و سواران يافت مي شود. در برابر تصوير پرويز شخصي يافت مي شود که کلاهي مخروطي شکل و کمربندي بسته و بيلي در دست دارد. مانند اينکه زمين را حفر مي کند چنان مي نمايد که آب از زير پايش جاري است.
ياقوت بعد از دکر اين قسمت به قول احمد بن محمد همداني باز مي نويسد: از عجائب قوميسين که در عداد عجائب دنيا معدود است، صورت شبديز مي باشد که در قريه خاتان رسم شده و سازنده آن قنطوس
بيان مسئله:
بافتن و دوختن تن پوش از جمله نيازهاي نخستين بشر بوده است ولي اين که در چه زماني تن پوش گياهي و سود جستن از پوست نباتات و حيوانات براي پوشش بدن به صورت تن وپش پارچه اي در آمده و بشر به فراگرفتن فن بافندگي شده است به درستي روشن نيست.
گونه هاي لباس مادها، هخامنشيان و ساسانيان که در نقش هاي تخت جمشيد و کرانه هاي ديگر ديده شده، اين گفتار آشکار مي گردد که صنعت پارچه بافي در ايران باستان راه هاي يپشرفت خود را مي پيموده به گونه اي که اندک اندک به گوناگوني رنگ ها و گونه هاي بافت پارچه افزوده شده.
در روزگار ساسانيان صنعت پارچه بافي در زمينه ساخت پارچه هاي زربغت و قلابدوزي بايد ژه هاي بسيار خوب و شايان نگرش، پيشرفت بسياري نمود. در واقع اين تحقيق نقش طبقات اجتماعي و به طبع مشاغل و وظايف وابسته به آن ها را در شکل دهي به پوشاک،چنان که لباس جنگجويان، درباريان، روحانيان و پيشه وران از شرايط خاص وضع طبقاتي آنها تأثير مي گرفته است را نشان مي دهد.
هدف:
هدف از اين تحقيق بررسي مردم شناختي طرح ها و نقوش لباسها و بافته هاي ساساني است. و هر جقدر که اطلاعات ما درباره ساير جنبه هاي يک تمدن کم باشد وقتي به فن بافندگي پيچيده و بي شمار توام با مهارتي برخوردار مي کنيم مي توانيم استنباط کنيم که جامعه مورد بحث سخت پر مشغله و سطح زندگي آن بسيار پيشرفته بوده است و هنگامي که روش هاي فني اين صنعت از يک جا به جاي ديگر منتقل مي شود مي توانيم نتيجه بگيريم که ساير کارهاي فني و هنري و احتمالاً عقايد اقتصادي، سياسي و معنوي نيز در همان جهت سير کرده است.
صنعت و هنر بافندگي ايران پس از تجربه اي طولاني سرانجام با حکومت ملي ايران دوره ساساني و با اقتدار و همت پادشاهان اوايل دوره ساساني چون اردشير و شاپورها به بار مي نشيند و طرح ها، رنگ ها و نقش هاي ملي ايران بر بستر بافته ها نيز جان مي گيرد. و بافته هاي دوره ساساني به مظهري از ذوق و انديشه ايراني تبديل مي شود و رشدآن متناسب و هماهنگ با جريانات سياسي و فرهنگي و اقتصادي به حرکت خود ادامه مي دهد.
سير تحول انديشه هاي مردم ايران در دوره ساساني تنها از طريق آرمانهاي سياسي و ديني آن ها دانسته نمي شود بلکه از طرح ها و نقوش پوشاک آنها نيز مي تواند به فهم بهتر آرمانهاي آنان کمک کند. آنگاه که اطلاعات ما بدليل کمبود مواد شناسي درباره جنبه هاي مختلف تمدن مردم کم باشد با نگاه به فن بافندگي، طرح ها و نقوش پيچيده آنها که با مهارتي خاص همراه است مي توان استنباط کرد که جامعه عصر ساساني بسيار پر مشغله بوده و مردم از سطح زندگي پيشرفته اي برخودار بوده اند.
طرح ها و نقوش بافته هاي ساساني فوق العاده زيبا و پرجلوه بوده و همين ويژگي سبب شهرت آن شده است.
فهرست مطالب:
مقدمه
پيشگفتار
بيان مسئله
هدف
فصل اول
معرفي حجاري هاي طاق بستان و اهميت آن در شناخت نقوش و طرحهاي پارچه هاي ساساني
1-معرفي و شرح صحنه هاي حجاري هاي طاق بستان
الف نقش اردشير دوم
ب نقش شاپور دوم و سوم
ج نقش هاي طاق بزرگ ( اعطاي منصب خسرو پرويز، خسرو سوار بر اسب، شکار گراز و گوزن)
بخش 2- طرح و نقش جامه ها در صحنه شکار
الف- معرفي گروهها و لباس هر گروه در صحنه شکار گراز (طبق جدول شماره 1)
ب- لباس سردسته هاي رم دهنده فيل سوار
ج- لباس رقاصان ايستاده در قايق
د- لباس زنان نوازنده قايق CI و CII
ه- لباس خدمه قايق شاه( قايق DI و DII)
و- تزئينات جزئي لباسها
ز- البسه ساير افراد صحنه شکار گراز
بخش 3- طبقه بندي نقوش روي لباسها
الف- نقوش گياهي
1-نقش گل از پهلو
2-نقش گل با چهار گلبرگ قلبي شکل
3-نقش گل چهار پر
4-نقوش گل هشت پر
5-نقوش گل پر پر
6-رديف گل چهار پر با دايره مرکزي
7-رديف قلبي شکل
8-رديف چهار برگي
9-رديف گل چهار برگ بدون دايره مرکزي
10-پيچک هاي گل
11-رديف گلبرگ قلبي شکل با دو برگ
ب- نقوش حيواني
1-نقش پرنده
2-نقش گوسفند
3-نقش سرگراز
4-نقش سيمرغ
ج- ساير نقوش
1-دواير متوالي يا پنج نقطه
2-هلال و دواير متوالي
1-2-نقش نقاط کوچک کروي
2-2-نقش موج
بخش 4
پوشاک زنان ايران از آغاز تا امروز
پوشاک بانوان ايران در دورة ساساني ها
فصل دوم
طرح و نقش پارچه هاي ساساني در نقاشي هاي ديواري ماوراء
النهر
1-طرح و نقش پارچه در نقاشي هاي ديواري محوطه افراسياب
2-طرح و نقش پارچه در نقاشي هاي ديواري بالا ليک تپه
3-نقش پارچه در نقاشي هاي ديواري ورخشا
فصل سوم
معرفي و طبقه بندي پارچه هاي ساساني بر اساس نقوش آنها
1-نقش حيواني
1-پارچه با نقش قوچ
2-پارچه با نقش قوچ
3-قسمتي از يک پارچه با نقش قوچ
4-قسمتي از يک پارچه با نقش بز
5-پارچه با نقش اسب
6-پارچه با نقش اسب بالدار
7-پارچه با نقش سر گراز
8-پارچه با نقش شيران متقابل
9-پارچه با نقش خروس
10-پارچه با نقش طاووس
11-پارچه با نقش پرنده و درخت زندگي
12-پارچه با نقش عقاب هاي متقارن
پارچه با نقش پرنده و گل (نخل) تصوير شماره 142
نقوش گياهي
1-پارچه با نقش درخت ( طرح بازسازي)
2-پارچه با نقوش گياهي و هندسي
3-پارچه با نقش قلبي شکل
4-قسمتي از يک پارچه با نقش لوزي و مرواريد
بخش سوم
ساير نقوش
1-پارچه با نقش انسان، جانور و گياه
2-پارچه ژاپني با نقش شکار و گياه
فصل چهارم
بازسازي رنگ طرح ها و نقوش لباس شخصيت هاي صحنه شکار گراز
1-رنگ هاي مورد علاقه ايرانيان از آغاز تا پايان دوره ساساني
2-معرفي و طبقه بندي رنگ هاي دوره ساساني
3-انتخاب رنگ و روش بازسازي
نتيجه گيري
منابع
منابع و مأخذ:
1 . ايران در زمان ساسانيان مولف:آرتور كريستين سن
2. ايران از آغاز تا اسلام مولف:ر.گيرشمن
3.تاريخ تمدن ايران ساساني مولف:دكتر سعيد نفيسي
4.تاريخ روزگاران ما مولف:عبداحسين زرين كوب
5.طرح ها ونقوش لباسهاو
بافته هاي ساساني مولف:محمدرضارياضي
6.طاق بستان مولف:علي حاكمي