نوع فایل: word
قابل ویرایش 170 صفحه
طرح مسئله:
از آنجائيكه اعتقاد به ضرورت وجود رقابت به عنوان يك اصل مسلم در فراشدهاي سياسي، آنرا از شاخص‌هاي نظام مردم‌سالار ديني قرار مي‌دهد كه در شرايط مطلوب از كار ويژه‌ي مختلفي از جمله ثبات سياسي، پويايي و نشاط سياسي و اجتماعي، تقويت وفاق اجتماعي برخوردار خواهد بود. اما در عين حال قائل شدن به اين نكته كه صرف وجود تكثر در آرا و رقابتهاي سياسي ـ اجتماعي ارزش‌هاي پيش‌گفته محقق نخواهد شد.
رقابتهاي سياسي زماني مي‌تواند ارزشمند تلقي شود كه به پراكندگي و تفرق سياسي منجر نگردد، از اين رو وجود رقابت در جامعه به تنهايي نمي‌تواند راه حل اساسي تلقي شود. رقابت خود نيازمند بسترها و شرايطي از جمله فرهنگ سياسي، وجود روحيه انتقادپذيري دگرپذيري و پاي‌بندي به مقررات، وجود نهادهاي مدني و عدالت اجتماعي است كه به همگرايي و وفاق ملي منجر گردد.
از اين رو براي اينكه رقابتهاي سياسي بتواند در درون نظام سياسي كشور بصورت منطقي و سالم جريان يابد ضرروي است اقدامات زير صورت پذيرد:
الف) كشور ايران از آنجا كه از حكومت ديني برخوردار است، در سطح مديريت راهبردي با سه دسته از منفعت‌هاي عمده مواجه است:
1ـ منفعت‌هاي عام و ملي.
2ـ مصلحت‌هاي شرعي و ديني.
3ـ منفعت‌ها، مصلحت‌ها و علاقه‌هاي فردي، شخصي، خانوادگي و گروهي.
بديهي است هر سه دسته از منفعت‌هاي ياد شده جزو ماهيت تصميم‌گيري و مديريت راهبردي كشور محسوب مي‌شوند كه بي‌توجهي به هر يك از اين سه بُعد مي‌تواند موجب نارضايتي شده، به بروز خشونت بينجامد. مديريت راهبردي كشور بايستي در سياستگذاري‌ها و تصميم‌گيري‌هاي كلان كشور با ايجاد آميزه‌اي كارآمد از سه مؤلفه منافع ملي، مصالح شرعي و علايق و منافع فرد فردِ جامعه، باز شناسي چهارگانه زير انجام دهد:
1ـ بازشناسي ديني و تبيين مصالح شرعي و ديني و التزام به آنها.
2ـ بازشناسي ملي و تبيين منافع عام و ملي و تعقيب آنها.
3ـ بازشناسي سياسي در سطوح فردي و گروهي، دريافت مقتضيات انسان، به رسميت شناختن حقوق شهروندي و فراهم آوردن بستر و زمينه‌هاي تحقق آنها.
4ـ بازشناسي حوزه‌هاي رقابت و تبيين مرزها و نمادين سياسي كشور و طراحي ساز و كارهاي اجرايي براي رعايت و التزام به آنها.
ب) همانگونه كه گفته شد يكي از مشكلات اساسي در فرايند رقابتهاي سياسي، جامعه‌ناپذيري سياسي و در نتيجه نداشتن فرهنگ رقابت است.
يكي از راههاي اساسي رفع اين معضل، تحول در نظام آموزشي كشور است به گونه‌اي كه بتوان در تحقق فرآيند جامعه‌پذيري سياسي كه رقابت پذيري سالم، تحمل‌پذيري غير و رقيب، حقوق شهروندي پرهيز از مطلق‌انگاري خود، برخي از شاخص‌هاي آنست گام برداشت؛ همچنين در اين فرايند بايد رعايت قاعده بازي سياسي، قانون‌هاي موضوعه، ميثاق‌هاي ملي و هم‌زيستي مسالمت آميز در صدد برنامه‌هاي آموزشي قرار گيرد. رسانه‌هاي جمعي، مطبوعات، خانواده و دين از جمله مجاري عمده و اساسي فرهنگ‌پذيري سياسي بشمار مي‌آيد كه بايستي در برنامه‌ريزي بصورت جدي مدنظر قرار گيرد.
ج) گسترش فرهنگ مشاركتي:
يكي ديگر از راه‌كارهايي كه تحليل‌گران براي رهايي از بن‌بست خشونت‌هاي رقابتي پيشنهاد مي‌كنند آغاز تمرين رقابت در حوزه‌هاي كوچك‌تر و تعميم آن در سطح اجتماعي ملي است. اين گروه معتقدند قبل از آن كه حقوق سياسي افراد جامعه به رسميت شناخته شود و حتي پيش از آن كه توده مردم بتوانند فعاليت سياسي بكنند ضروري است اعضاي جناح‌ها به فعاليت بازي سياسي روي آورند و حقوق سياسي اعضاي جناحهاي سياسي را به رسميت بشناسند. لازم است افراد در جامعه نخست فعاليت‌هاي سياسي خود را در يك حوزه كوچك‌تر به آزمون گذاشته تا پس از آن كه به شكل عرف و عادت درآمد و به تجربه در سطح رفتار فردي كشيده شد بتدريج و گام بگام به حوزه‌هاي بزرگتر جامعه انتقال داده شود تا از اين طريق فرهنگ مشاركتي در جامعه رواج يافته و شهروندان بدان خو گيرند.
اين شيوه ضمن آنكه قاعده‌هاي بازي سياسي را به افراد واكنش‌گران مي‌شناساند، روحيه تعامل و هم‌زيستي با رقبا را در آنها تقويت و جمع‌گرايي را در جامعه افزايش مي‌دهد. تشكيل گروههاي دوستي، تشكل‌هاي عام المنفعه خيريه‌اي و اتحاديه‌هاي صنفي از جمله گروههاي كوچكي هستند كه مي‌توانند تمرين مشاركت و رقابت از طريق آنها آغاز شود.
د) يكي ديگر از راهبردهايي كه براي خروج از بحران‌هاي سياسي ناشي از رقابتهاي سياسي پيشنهاد ميشود تدوين چارچوب مناسب براي تحقق فراشدهاي رقابتي است اين چارچوب بايد بگونه‌اي باشد كه:
اولا: خطوط قرمز و مرزهاي نمادين اجتماع ملي به گونه‌اي شفاف تعريف و تعيين شده باشند تا حزب‌ها به سادگي بتوانند اين خطوط را تشخيص داده و از آنها پيروي نمايند.
ثانياً: قاعده‌ها و چارچوب ياد شده از فراخي لازم برخوردار باشند، به نحوي كه افراد و گروهها به سادگي خودي و غيرخودي تلقي نشوند.
ثالثاً: در تنظيم قاعده‌ها و چارچوب ياد شده شرايط زماني، مكاني، قومي، فرهنگي و ديني لحاظ گردد، به نحوي كه تمامي گروههاي قومي، سياسي و ديني كه كليت و اصل نظام و بنيادهاي سياسي ـ ديني آن را پذيرفته‌اند بتوانند در آن فعاليت و رقابت كنند.
رابعاً: اين خطوط قرمز و مرزهاي نمادين نبايد به گونه‌اي متعدد و متراكم ترسيم شوند كه با گسترش دامنة اين خطوط، محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي زيادي براي گروهها، افراد و نخبگان ايجاد شود زيرا در حالت تراكم و تكثر خطوط قرمز و ممنوعه، حيطه فعاليت افراد و گروهها تنگ و محدود شده و آنها در جريان فعاليت‌ها به سادگي با اين خطوط برخورد و آنرا نقض خواهند كرد. بنابراين در طراحي مرزهاي نمادين و خطوط ممنوعه در نظام سياسي بر دو اصل بايد تاكيد كرد.
1ـ محدود بودن اين خطوط
2ـ تكيه بر برائت افراد و گروههاي سياسي
خامساً: ساز و كارهاي تضميني طراحي شود به گونه‌اي كه سرپيچي و رعايت نكردن افراد و گروههاي سياسي از خطوط قرمز با هزينه‌هاي سنگين همراه باشد.
هـ) گفتمان رقابت در ايران بايد به گونه‌اي در برنامه‌هاي كلان كشور، طراحي و تنظيم گردد كه رقابتهاي سياسي از مرحله «محدودسازي» آغاز و پس از طي كردن مرحله «تثبيت» به مرحله «تكثر» ختم گردد. در مرحله محدودسازي؛ هدف، جلوگيري از بروز و ظهور حزب‌ها و گروه‌هايي است كه با كليت نظام و بنيادهاي ديني آن مخالف بوده، درصددند فضاي رقابتي جامعه را آلوده، با فرصت طلبي، قدرت سياسي را تصاحب كنند. در مرحله دوم؛ هدف، فراهم‌سازي شرايطي است كه حزب‌ها و گروههاي سياسي و انقلابي و مورد تأييد، امكان حضور يافته و با ايجاد آگاهي سياسي در اعضا و توده‌ها و نخبگان سياسي بتوانند به تدريج وارد عرصه فعاليت‌هاي سياسي و رقابتهاي صحيح گردند.
و در مرحله تكثر؛ به رقابت به عنوان عامل تثبيت سياسي و افزايش وفاق، نگريسته شود. در اين مرحله بايستي شرايط مناسب براي گسترش فعاليت‌هاي حزبي و رقابتهاي سياسي فراهم گردد. حزب‌ها و گروههاي موجود مورد حمايت قرار گيرند و امكانات براي تأسيس نهادهاي جديد و تازه فراهم شود. بديهي است هدف از مرحله بسط و گسترش؛ رقابتهاي سياسي سالم است.
فهرست مطالب:
بخش اول : بررسی‌های اجمالی و کلیات نظری
فصل اول : طرح مسئله
پیشینة تحقیق
هدف پژوهش
سؤال اصلی
سؤالات فرعی
متغیرهای دخیل
فرضیه اصلی
فرضیه‌های فرعی
چارچوب تحقیق
روش آزمون فرضیه
اهمیت اثبات فرضیه
سازماندهی پژوهش
فصل دوم : مبانی نظری مفهوم رقابت و معانی لغوی
مفهوم رقابت
الف: رقابت سیاسی
۱ـ رقابت سیاسی از لحاظ لغوی
۲ـ رقابت سیاسی از لحاظ اصطلاحی
فصل سوم : ماهیت و چیستی رقابت سیاسی و مرزهای آن
ماهیت رقابت سیاسی
چیستی رقابت سیاسی
الف: تکثر سیاسی
۲ـ تکثر سیاسی متوازن
ب: آزادی
۱ـ آزادی فراقانونی
۲ـ پیشگیری از «استبداد اکثریت»
۳ـ حاکمیت مقتدر
۴ـ نهادمندی
۲ـ قانونمندی، اعتماد و امنیت در حوزه رقابت
۵ـ فرهنگ مشارکتی
نقش عوامل فرهنگی در گسترش مشارکت سیاسی و اجتماعی
مرزهای وفاق و رقابت سیاسی
فصل چهارم : آسیب‌شناسی رقابتهای سیاسی
استدلال منتقدان
۱ـ ضعف روحیه دگرپذیری
۲ـ تکثرگرایی مانع اقتدار نظام میشود
۳ـ ناپای‌بندی حزب‌ها و گروهها به رعایت قوانین و مقررات و قاعده بازی سیاسی
۴ـ نبود نهادهای مدنی
۵ـ نبود جامعه‌پذیری سیاسی
ضعف جامعه‌پذیری سیاسی در میان مردم
ضعف جامعه‌پذیری سیاسی در بین نخبگان
ضعف جامعه‌پذیری سیاسی در نهاد دولت
فصل پنجم : الگوهای مختلف در رقابت سیاسی
الگوهای مختلف رقابت سیاسی
۱ـ الگوی تکثرگرا
۲ـ الگوی یکسان انگار
۳ـ الگوی تثبیت‌گرا
نهادهای رقابت سیاسی
رقابت سیاسی و مشارکت سیاسی
مشارکت، رقابت و توسعه سیاسی
۱) تمرکز منابع قدرت
۲- چند پارگی جامعه
۳- ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروه حاکمه
عوامل تعیین کننده مشارکت سیاسی
مشروعیت، مقبولیت و مشارکت سیاسی
مشروعیت سیاسی
فصل ششم : رقابتهای سیاسی و شاخصهای آن
رقابت سیاسی و شاخصهای آن
شاخصهای وفاق در جمهوری اسلامی
فصل هفتم : جنبش‌های ساختاری و چالش‌های مربوط به آن
جنبش‌های ساختاری و چالش‌های مربوط به باز تقسیم قدرت در ایران
چالش مطبوعات در روند رقابتهای درون ساختاری
تجربه حزب در ایران
۱ـ زمینه‌های تاریخی
انواع حزب در ایران
انتخابات چیست؟
تاریخچه انتخابات
قبل از پیروزی انقلاب (اولین مجلس موقتی)
شرایط کاندیدها و رای دهندگان در اولین نظامنامه انتخاباتی
دومین انتخابات
پس از پیروزی انقلاب (اولین انتخابات)
انتخابات عمومی و سراسری
انتخابات مجلس خبرگان
انتخابات ریاست جمهوری
انتخابات مجلس شورای اسلامی
انتخابات شوراهای اسلامی کشور
همه‌پرسی
اهمیت انتخابات و ضرورت‌های آن
دیدگاه‌ها و آرمان‌ها در ارتباط با انتخابات
رقابت سیاسی در زمان جنگ: از مجلس دوم تا مجلس سوم
رقابت سیاسی در دورة پس از جنگ
الف ـ از مجلس سوم تا مجلس چهارم
ب ـ از مجلس چهارم تا آغاز دورة ریاست جمهوری خاتمی
از تشکیل دولت خاتمی تا شکل‌گیری مجلس ششم شورای اسلامی
انتخابات ریاست جمهوری و تصاعد رقابتهای درون ساختاری
بخش دوم: دیدگاههای صاحب‌نظران سیاسی
فصل اول : دیدگاه دال و رقابت سیاسی
دیدگاه هانتینگتون و رقابت سیاسی
دیدگاه لوسین پای و رقابت سیاسی
فصل دوم : قواعد رقابت سیاسی پس از تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی
۱ـ اصول کلی قواعد رقابت سیاسی
اسلام و رقابت سیاسی
الف: دیدگاه مخالف:
چند دیدگاه دربارة استدلال مذکور
ب: دیدگاه موافق
۱ـ شورا و رقابت سیاسی
بخش سوم : امنیت ملی
فصل اول : مفهوم، فرآیند، برآیند امنیت ملی
مفهوم امنیت ملی
فرآیند امنیت ملی
امنیت ملی برآیند اقتدار ملی
چهار نکته در امنیت ملی
ظرفیت بهره‌برداری
ظرفیت استراتژیک
فصل دوم : اصول بنیادین نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران
سیاست‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران
تأثیر رقابتهای سیاسی بر امنیت ملی
۱ـ چیستی منفعت ملی
۲ـ لوازم منافع ملی
اصل اول ـ رقابتهای سیاسی نباید وفاق ملی را مخدوش نماید
اصل دوم: رقابتهای سیاسی نباید استقلال کشور را مخدوش سازد
اصل سوم ـ رقابتهای سیاسی نباید به التزام به قانون اساسی لطمه وارد آورد
فرهنگ سیاسی و تأثیر آن بر امنیت ملی
تأثیر مشارکت سیاسی بر امنیت ملی
فصل سوم : آسیب‌شناسی ساختاری و امنیتی کردن رقابت
آسیب‌شناسی ساختاری (نبود مدیریت امنیت ملی در ایران)
امنیتی کردن رقابت سیاسی
فصل چهارم : دیدگاههای گروهها و احزاب مختلف در یک نگاه
فصل پنجم : نتیجه‌گیری
منابع
منابع و مأخذ:
1ـ ايران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، رويارويي انديشه‌ها (مجموعه مقالات، ج1(تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،1379).
2ـ ايوبي، حجت اله، «پيدايي و پايايي احزاب سياسي در غرب»؛ تهران:انتشارات سروش، 1379.
3ـ ــــــــــــــــــ، «اكثريت چگونه حكومت مي‌كند؟»؛تهران: انتشارات سروش، 1379.
4ـ ابوترابيان، حسن؛ «محمدرضا پهلوي پاسخ به تاريخ»؛ تهران: ناشر، مترجم، 1371.
5ـ افتخاري، اصغر؛ «مراحل بنيادين انديشه در مطالعات امنيت ملي»؛ تهران:انتشارات پژوهشكده مطالعات راهبردي؛ 1381.
6ـ افتخاري، اصغر؛ با مقدمه دكتر تاجيك؛ «درآمدي برخطوط قرمز در رقابتهاي سياسي»، [تهران]: چاپ گلبان، 1381).
7ـ اينترنت؛ «سايت وزارت كشور، بخش انتخابات، www.moi.ir.»
8ـ ادوارد، اي. چونگ اين مون؛ «امنيت ملي در جهان سوم»، چاپ اول، تهران: ناشر پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1379.
9- «امنيت ملي و نقش نيروي انتظامي، مقالات»، انتشارات نيروي انتظامي.
10ـ آقاپور، خليل؛ «نقش فرهنگ سياسي مشاركتي بر امنيت ملي»، پايان نامه كارشناسي ارشد، علوم سياسي، تهران: دانشكده علوم انساني تربيت معلم، 1383.
11ـ آرمين، محسن و حجت رزاقي؛ «بيم‌ها و اميدها»، چاپ اول، تهران: همشهري،1377.
12ـ بشيريه، حسين؛ «ديباچه‌اي بر جامعه شناسي ايران دوره جمهوري اسلامي ايران»، تهران : موسسه نگاه معاصر، تهران 1381.
13ـ بهار، ملك‌الشعرا؛ «تاريخ مختصر احزاب سياسي در ايران»، چاپ چهارم، ج1، تهران: انتشارات اميركبير،1371.
14ـ تاجيك، محمدرضا و ديگران؛ «مجموعه مقالات رقابت‌ها و چالش‌هاي سياسي در ايران امروز»، چاپ اول، ج2، تهران: انتشارات گرافيك گستر، چا1381.
15ـ «تحزب و امنيت ملي در جمهوري اسلامي» (بولتن)، (پژوهشكده مطالعات راهبردي سال 1378).
16ـ تاجيك، محمدرضا؛ «مجموعه مقالات همايش رقابتهاي سياسي و امنيت ملي»، (تهران، فرهنگ گفتمان 1381).
17ـ «تحزب و توسعه سياسي» كتاب دوم تحزب در ايران، دفتر مطالعات وزارت كشور، ناشر همشهري، 1378.
18ـ جاسمي، محمد و بهرام جاسمي؛ «فرهنگ علوم سياسي»، انتشارات گوتنبرگ، 1358.
19ـ جعفري، محمدتقي؛ «اصول حكمت سياسي»، تهران، ناشر، بنياد نهج البلاغه، 1373.
20ـ «جايگاه و ضرورت امنيت»، مقالات؛انتشارات روابط عمومي سپاه.
21ـ چاكرالحسيني، حبيب اله؛ «بررسي نقش مشاركت سياسي در امنيت ملي ايران»، پايان‌نامه كارشناسي ارشد علوم سياسي،(تهران:دانشكده علوم سياسي دانشگاه تهران، 1381.
22ـ خواجه سروي، غلامرضا؛ «رقابت سياسي و ثبات سياسي در جمهوري اسلامي ايران»، چاپ اول، تهران: انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي،1382.
23ـ خواجه سروي، غلامرضا؛ «خبرگزاري فارس، چارچوبي براي تحليل رقابت و ثبات سياسي با نگاهي به تجربه جمهوري اسلامي ايران در تاريخ»،(4 شهريور 1383)، آدرس e-mail: inFo@Farsnews.com).
24ـ دهخدا، علي اكبر؛ «لغت‌نامه»، چاپ دوم، ج8،تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.
25ـ دارابي، علي؛ «كارگزاران سازندگي از فراز تا فرود»، تهران، سياست، 1380.
26ـ ــــــــــــــ؛ «سياستمداران اهل فيضيه، بررسي، نقد، پيشينه و عملكرد جامعة روحانيت مبارز تهران»، تهران، سياست، 1379.
27ـ ــــــــــــــ؛ «روياروئي انديشه‌ها، مجموعه مقالات منتشر شده»، (جلد اول، تهران: انتشارات سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي،1379.
28ـ رنجبر، مقصود؛ «گفتمانهاي امنيت ملي در جمهوري اسلامي»، فصلنامه علوم سياسي؛ ش9،1379.
29ـ روزنامه ايران؛ ش، 285، سال 1374.
30ـ روزنامه ابرار؛ ش 2195، سال 1375.
31ـ روزنامه همشهري، هفتم ارديبهشت 1377
32ـ زيبا كلام، صادق؛ «توسعه سياسي و امنيت داخلي جمهوري اسلامي»، (تهران : پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1379).
33ـ سجادي، سيد عبدالقيوم؛ «مباني تحزب در انديشه‌هاي سياسي اسلام»، (چاپ اول، قم: ناشر موسسه بوستان كتاب قم،1382).
34ـ سلامتي، محمد؛ هفته نامه عصر ما، ش1، 1373.
35- شادلو، مهندس عباس؛ «اطلاعاتي دربارة احزاب و جناحهاي سياسي ايران امروز»، (تهران : نشر گستر 1379).
36ـ شهبازي، محبوب؛ «تقدير مردم‌سالاري ايران»، چاپ اول، تهران: (چاپخانه ليلا، 1380).
37ـ ــــــــــــــ؛ «صحيفه نور»، چاپ دوم ، (تهران: 1378).
38ـ عبدي، عباس؛ «مهمترين مسائل امنيت ملي جمهوري اسلامي»، (تهران، پژوهشكده مطالعات راهبردي 1379).
39ـ عليخاني، علي اكبر؛ «مشاركت سياسي، جمعي از اساتيد و محققين»، (تهران: نشر سفيد، 1377).
40ـ عليزاده، حسن؛ «فرهنگ خاص علوم سياسي»، چاپ دوم، (تهران: انتشارات روزنه، 1381).
41ـ عميد زنجاني، عباسعلي؛ «مباني انديشه سياسي اسلام»، (تهران: موسسه فرهنگي انديشه ، سال 1375).
42- فصل نامه تخصصي علوم سياسي؛ ش اول، زمستان1382.
43ـ فصلنامه علوم سياسي؛ ش 9، 1379.
44- كريمي، سعيد؛ «رسانه‌ها و راههاي تقويت مشاركت مردم در صحنه‌هاي سياي و اجتماعي» چاپ اول، قم: مؤسسه بوستان كتاب، قم-1382.
45- لوسين پاي و ديگران؛، «بحرانها و توالي در توسعه سياسي»؛ ترجمه غلامرضا خواجه سروي، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشكده مطالعات راهبردي،1380.
46ـ لي‌نور، جي‌مارتين؛ «چهرة جديد امنيت در خاورميانه؛ مترجم، قدير نصيري،(تهران: انتشارات پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1383).
47ـ واينر، مايرون و هانتينگتون، ساموئل؛ درك توسعه سياسي؛ مترجم پژوهشكده مطالعات راهبردي ، (تهران: انتشارات پژوهشكده مطالعات راهبردي،1379).
48ـ ماندل، رابرت؛ «چهره متغير امنيت ملي»؛ ترجمه پژوهشكده مطالعات راهبردي، (تهران: پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1377).
49ـ مجموعه‌اي از نويسندگان سياسي؛ «رقابت‌ها و چالش‌هاي سياسي در ايران امروز، (مجموعه مقالات)»، چاپ دوم. [تهران]: انتشارات فرهنگ گفتمان، 1381.
50ـ «مقالات پيرامون امنيت ملي نيروي انتظامي»، (انتشارات نيروي انتظامي).
51- نقيب زاده، دكتر احمد؛ «حزب سياسي و عملكرد آن در جوامع امروز»، چاپ اول( تهران: نشر دادگستر، 1378.
52ـ هانتينگتون، ساموئل؛ «سامان سياسي در جوامع دستخوش تحول»؛ ترجمه محسن ثلاثي، چاپ دوم، تهران: انتشارات علم 1375).
منابع انگليسي:
1.Bill, James, Springborry Robert; “Polittics in the Middle East” Erd eds NewYork: Harper Collins Publisher’s.,
2. Herring, G.E; “Group Represe Natation Before Congress”, (NewYork: 1929)
3.Johnson, Chalmers; “Revolutionary Chalmers, Revolutionary Change”. Bostons Little, Brown and Company. 1982.
4.Olsnon, Morlcur; “Dictatorship; “Democracy and DEVEB Pmment, American Political Science Recview” Vol 89. No3, Septamber, 1993.
5. Wootton.G; “Interest Groups”, (New Jersey :Prentichal, 1970)