بررسی مزيت نسبی در توليد و صادرات فرش دستباف ايران

نوع فایل word
قابل ویرایش 360 صفحه

چکیده:
نقش و اهمیت موضوع مزیت نسبی در طراحی سیاست های تجاری كشورها و گزینش روندهای مناسب تولید و صادرات كالا ، امری انكارناپذیر است ؛ بطوریكه در حال حاضر بخش عمده ای از مباحثات و مذاكرات بین المللی در زمینة تجارت ، به ارائه راهكارهایی جهت رفع نواقص بازارها و هدایت بازارها به سمت وسوی بهره‌مندی از مزیت نسبی اختصاص یافته است . در این میان عوامل مختلفی در هر یك از مراحل تولید ، صادرات و تقاضای كالا ، مزیت نسبی یك كشور را متأثر می‌سازند و این امر موجب ایجاد تغییر در جایگاه كشورها به لحاظ برخورداری از مزیت نسبی در عرصة بین المللی شده است . این امر ما را بر آن می دارد كه نسبت به بررسی مزیت نسبی كالاهای تولیدی - صادراتی در كشور اقدام نمائیم .
هنر-صنعت فرش دستباف از جمله صنایعی است كه طی سالهای اخیر شاهد نوسانات شدید در روند تولید و صادرات آن بوده ایم . بر همین اساس تحقیق حاضر سعی دارد ضمن معرفی شاخص های مختلف تعیین مزیت نسبی ، به اندازه گیری مزیت نسبی كشور در زمینه تولید و صدور فرش دستباف و ارزیابی نقش عوامل مؤثر بر آن بپردازیم . به این منظور ، شاخص مزیت نسبی آشكار شده (RCA) جهت محاسبة مزیت نسبی كشور در صادرات فرش دستباف ، شاخص هزینه منابع داخلی (DRC) جهت محاسبة مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف و كشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران به منظور محاسبة مزیت نسبی رقابتی كشور مطمح نظر قرار گرفته اند .
نتایج حاصل از محاسبه شاخص RCA حاكی از آن است كه ایران طی سالهای مورد بررسی دارای مزیت نسبی در زمینة صادرات فرش دستباف بوده است (RCA>1) . البته تخمین تابع روند تغییرات شاخص RCA نشان دهندة نوسانات شدید وضعیت مزیت نسبی كشور در زمینة صادرات این كالا می باشد . تخمین كشش قیمتی تابع تقاضای جهانی فرش دستباف ایران ، نمایانگر چسبندگی شدید مقدار تقاضای فرش ایران با قیمت فروش آن در سطح بین المللی است (E>1) . محاسبات انجام شده در خصوص شاخص DRC نیز حكایت از آن دارد كه كشور در زمینة تولید فرشهای اعلاباف 60 رج تمام ابریشم در استانهای آذربایجان شرقی و قم و فرشهای معمولی باف 50-45 رج در استانهای اصفهان و خراسان دارای مزیت نسبی و در تولید فرشهای درشت باف 30 رج در استان همدان از عدم مزیت نسبی برخوردار است .
به منظور تحلیل نتایج بدست آمده ، ضمن محاسبة نرخ ارز غایی ، قیمت غایی فروش، ارزش غایی مواد اولیة داخلی و نهاده های قابل تجارت به كار رفته در تولید هر مترمربع فرش دستباف ، اقدام به محاسبه و تحلیل كشش ارزی و قیمتی DRC و همچنین كشش DRC نسبت به تغییرات ارزش مواد اولیة داخلی و ارزش نهاده های قابل تجارت نموده ایم . مهمترین عوامل مؤثر در مزیت نسبی كشور در تولید و صادرات فرش دستباف نیز در قالب سؤالات پرسشنامه های تحقیق و در سطح میدان تحقیق (استانهای آذربایجان شرقی ، قم ، اصفهان ، خراسان و همدان) مورد پرسش قرار گرفته و نتایج بدست آمده با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با بكارگیری روشهای تحلیل آماری (توصیفی و استنباطی) نسبت به ارزیابی نقش عوامل مذكور بر مزیت نسبی كشور اقدام شده است .

كلمات كلیدی : راهبرد توسعه ، تجارت بین الملل ، مزیت نسبی

پیشگفتار :
دستیابی به هدف رشد و توسعه اقتصادی ، زمینه ساز تدوین و اجرای راهبردهای مختلف توسعة اقتصادی در كشورهای جهان شده است . . در این میان عملكـرد اقتصـادهای دنبال كنندة استراتژی هـای برون نگر در تباین آشكاری با دیگر اقتصادهایی كه استراتژی های درون نگر را دنبال كرده اند، قرار گرفته است. به گونه ای كه عملكرد صادرات و درجة بازبودن اقتصاد ارتباطی منطقی با رشد در درآمد سـرانه داشته است. بدین ترتیب در تئوری های اقتصادی, جایگاه تجـارت بین الملل به عنوان تجـویزی جهت مهـیا كـردن مقــدمات دستیابی به توسعة اقتصادی ترسیم شده است. لیكن سؤالی اساسی كه در این ارتباط باید به دنبال پاسخی برای آن بود آنست كه چه چیزی تركیب كالاها و خدماتی را كه یك كشــور صــادر یا وارد خواهد كرد، تعیین می كند. پاســخ این سؤال را باید در شاخصه هایی جست كه مزیت نسبی یك كشور را تعیین می كند . آنچنان كه از چـارچوب تئوری های اقتصادی قابل استنباط است، تجارت بین الملل بر پایه تولید محصولاتی كه كشـورها در آنها مزیت نسبی دارند، منافـع كشـورهای طـرف مبادله را تضـمین می كند. این نظریات از اقتصاددانانی چون آدام اسمیت و ریكاردو تا نظریه پردازان جدیدتر، همگی بر این اصل توافق نظر دارند كه در یك شرایط مساعد تجاری، مبادله بین كشـورها براسـاس اصـل مزیت نسبی انگیزه هـای بیشتری را برای فعالیت در بخش های مختلف اقتصادی آنها فراهم آورده و موجب افزایش رفاه اقتصادی در كشورها می گردد.
مروری بر روند صادرات فرش دستباف ایران ، به‌خصوص طی دو دهة اخیر بیانگر نوسانات شدید در صادرات این كالا و به تبع آن نوسان در روند تولیدات فرش در كشور می‌باشد. اگرچه برخی از این مشكلات چه در داخل كشور و چه مشكلات مربوط به بازارهای خارجی منبعث از عواملی همچون تحریم‌های اقتصادی و تجاری، انقلاب، جنگ، خشكسالی و … می‌باشد لیكن عدم توجه به مزیت‌های نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف و یا خلق مزیت‌های نسبی در تولید و صادرات این كالا و همچنین درخصوص بازارهای جهانی ، عدم توجه به موضوع مزیت‌های رقابتی و مؤلفه‌های ایجاد برتری در این بازارها با توجه به عملكرد رقبا و سیاست‌های مؤثر دراین‌خصوص، به این موضوع دامن زده است.
بر همین اساس تحقیق حاضر سعی دارد با شناسایی زمینه‌ها و مؤلفه‌های مؤثر بر مزیت نسبی در تولید و صادرات فرش دستباف در كشور ، سیاست های راهبردی مناسب در تولید و صادرات را مبتنی بر شاخص‌های مزیت نسبی و مزیت‌های رقابتی پیشنهاد نماید. این موضوع به خصوص با توجه به ‌آنكه اتخاذ استراتژی جهش صادراتی یكی از محورهای برنامه سوم توسعه درنظر گرفته شده است ، ازجایگاه ویژه ای برخوردار می باشد . بدیهی است كه برای غنای هرچه بیشتر تحلیل‌های تحقیق از شاخص‌های آماری، روش‌های كمّی و مدل‌های اقتصادی به منظور سنجش اثر عوامل مؤثر بر مزیت‌های نسبی در تولید و صادرات فرش استفاده می‌گردد.

فهرست مطالب:
فصل اول: كلیات
1-1- مقدمه
2-1- اهمیت تحقیق
3-1- فرضیات تحقیق
4-1- اهداف تحقیق
5-1- روش شناسی تحقیق
6-1- سابقه تحقیق
7-1-فصل بندی و رئوس مطالعات تحقیق
فصل دوم: مبانی نظری اصل مزیت نسبی
1-2- راهبرد های توسعه اقتصادی و جایگاه تجارت بین الملل
1-1-2- راهبردهای درونگرای توسعه اقتصادی
2-1-2- راهبردهای برونگرای توسعه اقتصادی
2-2- تأثیر تجارت بین الملل بر رشد اقتصادی
1-2-2- تفسیر سنتی نقش تجارت بین الملل
2-2-2- تفسیر نوین نقش تجارت بین الملل
3-2- مبانی تئوریك تجارت بین الملل و مزیت نسبی
1-3-2- دیدگاه مزیت مطلق آدام اسمیت
2-3-2- دیدگاه مزیت نسبی دیوید ریكاردو
3-3-2- مزیت نسبی و هزینه فرصت های از دست رفته
4-3-2- دیدگاه مزیت نسبی هكشر – اوهلین (نظریه جدید تجارت بین الملل)
4-2- مزیت نسبی و سودآوری تجارت بین الملل
5-2- شكاف فن آوری و پویایی در مزیت نسبی
6-2- مزیت نسبی بالفعل و بالقوه
1-6-2- مزیت نسبی بالفعل اسمی
2-6-2- مزیت نسبی بالفعل حقیقی
3-6-2- مزیت نسبی بالقوه اسمی
4-6-2- مزیت نسبی بالقوه حقیقی
فصل سوم: روش شناسی تعیین مزیت نسبی
1-3- شاخص های مزیت نسبی آشكارشده (RCA)
1-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار تولید و صادرات
1-1-1-3- معیار سهم صادرات
2-1-1-3- معیار سهم خالص صادرات
3-1-1-3- شاخص یونیدو
2-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات
1-2-1-3- شاخص بالاسا (BAL)
2-2-1-3- شاخص دانگز – ریدل (DR)
3-2-1-3- شاخص های خالص یونیدو
3-1-3- شاخص های مبتنی بر آمار صادرات و ابزار آماری
1-3-1-3- نگرش درآمدی
2-3-1-3- نگرش رتبه ای
3-3-1-3- نگرش ثبات
4-3-1-3- نگرش درآمدی – ثبات
2-3- محدودیت های شاخص های RCA
3-3- شاخص های مبتنی بر روش های اقتصادسنجی
1-3-3- تخمین توابع عرضه و تقاضای محصول
2-3-3- روش دیك
4-3- شاخص مبتنی بر روش برنامه ریزی
5-3- شاخص های طرف عرضه
1-5-3- معیار هزینه منابع داخلی (DRC)
1-1-5-3- پیشینه كاربرد و فرمول محاسباتی DRC
2-1-5-3- تعریف قیمت های سایه ای و نقش آن در محاسبه DRC
3-1-5-3- تبدیل عوامل تولید خارجی به داخلی و وضعیت DRC
2-5-3- معیار نرخ حمایت مؤثر (EPR)
3-5-3- معیار تجزیه و تحلیل منافع اقتصادی (SBA) یا سودآوری خالص اجتماعی (NSP)
4-5-3- معیار الگوی داده – ستانده، برنامه ریزی و هزینه منابع داخلی
6-3- شاخص‌های طرف تقاضا
1-6-3- اهمیت شناخت بازارهای هدف صادراتی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی
1-1-6-3- نقش مشخصه های تقاضا در بازارهای هدف بر ایجاد مزیت نسبی رقابتی
2-1-6-3- نقش تجزیة بازارهای هدف در ایجاد مزیت نسبی رقابتی
3-1-6-3- اهمیت روابط سیاسی در ایجاد مزیت نسبی رقابتی
2-6-3- كاربرد شاخص های طرف تقاضا در تعیین مزیت نسبی رقابتی
7-3-بررسی مبانی نظری نمونه گیری و انجام فعالیت میدانی تحقیق
1-7-3- علل نمونه گیری
2-7-3- روش های مختلف نمونه گیری در تحقیقات میدانی
3-7-3- انواع نمونه گیری احتمالی (تصادفی)
1-3-7-3- نمونه گیری تصادفی ساده
2-3-7-3- نمونه گیری تصادفی سیستماتیك
3-3-7-3- نمونه گیری تصادفی خوشه ای
4-3-7-3- نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده
4-7-3- روش تعیین حجم نمونه
5-7-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله از فعالیت میدانی تحقیق
6-7-3- روش های تحلیل آماری
1-6-7-3- آمار توصیفی
2-6-7-3- آمار استنباطی
1-2-6-7-3- تحلیل آزمون ناپارامتریك چی دو
2-2-6-7-3- تحلیل عامل (Factor Analysis)
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل نتایج حاصله از اندازه گیری مزیت نسبی
1-4- بررسی مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران
1-1-4- بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران
2-1-4- محاسبه مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف ایران
3-1-4- بررسی روند تغییرات شاخص RCA در صادرات فرش دستباف كشور
4-1-4- بررسی نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در صادرات فرش دستباف كشور
2-4-بررسی مزیت نسبی رقابتی كشور در صنعت فرش دستباف
1-2-4- محاسبه مزیت نسبی رقابتی كشور با استفاده از تخمین مدل تقاضای صادراتی فرش دستباف
3-4- بررسی مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف
1-3-4- نحوه كاربرد معیار DRC در محاسبه مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف
2-3-4- نحوه برآورد قیمت های سایه ای به منظور محاسبه مزیت نسبی حقیقی كشور در تولید فرش دستباف
1-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای عوامل داخلی تولید فرش دستباف
2-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای نهاده های قابل تجارت درتولید فرش دستباف
3-2-3-4- برآورد قیمت سایه ای نرخ ارز
3-3-4- محاسبه مزیت نسبی در تولید فرش دستباف
4-3-4- بررسی مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی
1-4-3-4- پیشینه قالی بافی در آذربایجان
2-4-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های آذربایجان
3-4-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های آذربایجان
4-4-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی
5-4-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی
6-4-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان آذربایجان شرقی
5-3-4- بررسی مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان قم
1-5-3-4- پیشینة قالی بافی در قم
2-5-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های قم
3-5-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های قم
4-5-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان قم
5-5-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان قم
6-5-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان قم
6-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان اصفهان
1-6-3-4- پیشینة قالی بافی در اصفهان
2-6-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های معاصر اصفهان
3-6-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های اصفهان
4-6-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان اصفهان
5-6-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان اصفهان
6-6-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان اصفهان
7-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان خراسان
1-7-3-4- پیشینة قالی بافی در خراسان
2-7-3-4- ویژگیهای ظاهری و فنی بافت قالی در مهمترین مراكز قالی بافی در استان خراسان
3-7-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان خراسان
4-7-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان خراسان
5-7-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان خراسان
8-3-4- بررسی مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان همدان
1-8-3-4- پیشینة قالی بافی در همدان
2-8-3-4- ویژگیهای ظاهری قالی های همدان
3-8-3-4- ویژگیهای فنی بافت در قالی های همدان
4-8-3-4- آنالیز قیمت تمام شدة تولید فرش دستباف در استان همدان
5-8-3-4- محاسبه مزیت نسبی تولید فرش دستباف در استان همدان
6-8-3-4-تجزیه و تحلیل آماری نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف در استان همدان
9-3-4- تجزیه و تحلیل نقش عوامل مؤثر بر مزیت نسبی در تولید فرش دستباف كشور
1-9-3-4- تجزیه و تحلیل نرخ ارز غایی
2-9-3-4- تجزیه و تحلیل قیمت غایی فروش هر متر مربع فرش دستباف
3-9-3-4- تجزیه و تحلیل ارزش غایی مواد اولیه داخلی هر متر مربع فرش دستباف
4-9-3-4- تجزیه و تحلیل ارزش غایی نهاده های قابل تجارت هر متر مربع فرش دستباف
5-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش ارزی DRC
6-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش قیمتی DRC
7-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش DRC نسبت به ارزش مواد اولیه داخلی
8-9-3-4- تجزیه و تحلیل كشش DRC نسبت به ارزش نهاده های قابل تجارت
9-9-3-4- ارزیابی عوامل مؤثر بر مزیت نسبی كشور در تولید فرش دستباف براساس مطالعات میدانی تحقیق
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5- خلاصه نتایج تحقیق
2-5- ارائه سیاست های كاربردی
فهرست منابع
پیوست

منابع و مأخذ:
1-اسدی ، م .1378 . مزیت نسبی صادرات پوشاك در ایران . مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی وزارت بازرگانی . تهران : 12 ، 16-15 و20-19 .
2-ژوله ، ت . 1381 . پژوهشی در فرش ایران . انتشارات یساولی . تهران .
3-سازمان جهاد سازندگی استان قم . 1381 . فرش قم نگین فرش دستباف ایران . چاپ كیان نقش . قم .
4-سرمد ، ز . و ع . بازرگان . و ا . حجازی . 1376 . روشهای تحقیق در علوم رفتاری . چاپ اول . نشر آگه . تهران .
5-قره باغیان ، م . 1371 . اقتصاد رشد و توسعه . جلد اول . چاپ اول . انتشارات نشر نی . تهران .
6-عزتی ، م . 1376 . روش تحقیق در علوم اجتماعی . چاپ اول . مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس . تهران .
7-گریفین ، ك . راهبردهای توسعه اقتصادی . چاپ اول . ترجمة راغفر ، ح . و م . هاشمی .
(1375) . انتشارات نشر نی . تهران .
8-گیلیس ، پركینز ، رومر ، اسنودگراس . اقتصاد توسعه . چاپ اول . ترجمة آزاد ارمكی ، غ . (1379) . انتشارات نشر نی . تهران .
9-موسی نژاد ، م . و م . ضرغام . 1376 . ارزیابی سیاست های حمایتی دولت در بخش كشاورزی . مجلة دانشكدة علوم اقتصادی و سیاسی دانشگاه شهید بهشتی . شمارة 6 . تهران .
10-میر ، ج . مباحث اساسی اقتصاد توسعه . چاپ اول . ترجمة آزاد ارمكی ، غ . (1378) . انتشارات نشر نی . تهران .
11-نادری ، ا . 1371 . مزیت نسبی و توسعه صادرات در ایران . مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی وزارت بازرگانی . تهران .
12-نوربخش ، م . 1376 . بررسی مزیت نسبی محصولات كشاورزی استان مازندران جهت صدور به كشورهای آسیای مركزی . مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی وزارت بازرگانی . تهران .

13.Balassa , B.1977.A Stages Approach to Comparative Advantage . World Bank Paper . No 256 .
14.Bruno, M . 1972 . Domestic Resources Cost and Effective Protection : Clarifract and Synthesis . Journal of Political Economy . No 80 .
15.Greenaway , D.1991.The New Trade Theories and Developing Countries . ed.by N. Balusbrahaniam . etc , St. Martin Press : 156 .