بررسی تأثير آموزش راهبردهای حل مسأله در پيشرفت رياضی و بهبود نگرش نسبت به درس رياضيات در دانش‌آموزان

نوع فایل   word
قابل ویرایش 114 صفحه

چکیده:
در این پژوهش تأثیر روش آموزش راهبردهای حل مسأله بر پیشرفت تحصیلی ریاضیات و نگرش نسبت به ریاضی مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش عبارت بود از: دانش‌آموزان پسر سال دوم راهنمایی مدارس شهرستان طارم در سال تحصیلی 82-81 كه نمره ریاضی آنها در نیم سال اول كمتر از 12 بود. آزمودنی‌های این پژوهش به صورت تصادفی انتخاب شدند. به این ترتیب كه از روی فهرست مدارس راهنمایی این شهرستان یك مدرسه به عنوان نمونه انتخاب شد. از آنجا كه این مدرسه فقط دارای دو كلاس راهنمایی بود، دانش‌آموزان این دو كلاس كه نمره ریاضی نیم سال اولشان كمتر از 12 بود انتخاب و پیش‌آزمون مقیاس نگرش سنج نسبت به ریاضی بر روی آنها اجرا گردید. در این میان 30 نفر به عنوان گروه آزمایش و گواه انتخاب شدند. سپس آموزش روش راهبردهای حل مسأله بر روی گروه آزمایشی به اجرا درآمد (به مدت 7 جلسه) و در پایان یك آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی و نیز پس آزمون مقیاس نگرش نسبت به ریاضی بر روی دو گروه اجرا گردید.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد كه این روش پیشرفت تحصیلی گروه آزمایشی را در قیاس با گروه گواه افزایش داد همچنین نگرش گروه آزمایش را هم نسبت به ریاضیات بهبود بخشید.

مقدمه:
یك كشف بزرگ سبب حل شدن یك مسأله بزرگ می‌شود، ولی در حل هر مسئله حبه‌ای از اكتشاف وجود دارد. مسئله شخص ممكن است چندان پیچیده نباشد، ولی اگر كنجكاوی وی را برانگیزد و ملكه‌های اختراع و اكتشاف را در فرد به كار وادارد، و اگر آن را با وسایل و تدابیر خود حل كند ممكن است از تنش و شادمانی حاصل از پیروزی در اكتشاف شاد شود، چنین حال و تجربه‌ای در سالهای تجربه‌پذیری می‌تواند شوق و ذوقی برای كار عقلی و فكری پدید آورد و آثار خود را بر ذهن و روان و خصلت شخص در تمام عمر باقی گذارد (پولیا ، 1944، ترجمه آرام، 1377).
بنابراین، معلم ریاضیات فرصت بزرگی در برابر خویش دارد. اگر وقت اختصاصی خود را به تمرین دادن شاگردان در عملیات پیش پا افتاده بگذراند، علاقه و دلبستگی آنان را می‌كشد و مانع رشد و تعامل عقلی آنان می‌شود و باید گفت فرصتی را كه در اختیار داشته به صورت بدی صرف كرده است، ولی اگر كنجكاوی دانش‌آموزان را با مطرح كردن مسائلی متناسب با دانش و شناخت ایشان برانگیزد و در حل مسائل با طرح كردن پرسشهایی راهنما به یاری آنان برخیزد می‌تواند ذوق و شوق و وسیله‌ای برای اندیشیدن مستقل در وجود ایشان پدید آورد.
در مقدمه كتاب ریاضی سال دوم راهنمایی تألیف هیأت مؤلفان كتب درسی آمده است: درس ریاضی یكی از درسهای مهم و بنیادی است، در این درس دانش‌آموزان روش درست اندیشیدن را در حل مسائل فرا می‌گیرند و با محاسبه‌های عددی مورد نیاز در سایر درسها آشنا شده و كاربردهای ریاضی را در حل مسأله‌های روزمرة زندگی یاد می‌گیرند. دانش‌آموزان عموما به اهمیت ریاضی واقفند و می‌دانند داشتن پایه‌ای خوب در درس ریاضی تا چه حد به پیشرفت آنها در سایر درسها كمك می‌كند، اما اغلب نمی‌دانند كه درس ریاضی را چگونه باید آموخت (ص 4)
همچنانكه عنوان شد درس ریاضی به عنوان یك درس پایه و مبنایی برای تعیین رشته‌های تحصیلی دوره متوسط جایگاهی ویژه را در دروس دوره راهنمایی و پس از آن به خود اختصاص داده است و حل مسأله در شمار وظایف اصلی دانش‌آموزان و پرحجم‌‌ترین تكلیف درسی می‌باشد و به اعتقاد پژوهشگران (مایر و همكاران، لوئیس و مایر، 1978) حل مسأله هسته اصلی برنامه درس ریاضی محسوب می‌شود (مایر و همكارن 1986 ترجمه فراهانی، 1376)
لذا پژوهش حاضر با بهره‌گیری از آموزه‌های روان‌شناسی تفكر حل مسئله و پیروی از رویكرد تجربی آموزش راهبردهای حل مسأله ریاضی (الگوی پولیا)، تأثیر آن را بر نگرش و پیشرفت تحصیلی ریاضیات در دانش‌آموزان سال دوم راهنمایی مورد نظر قرار داده است.

بیان مسأله:
علی‌رغم اختلاف نظرهایی كه در تعریف نگرش بین روانشناسان مختلف وجود دارد، روی هم رفته تعریف سه عنصری نگرش تعریفی است كه بیشتر روان‌شناسان روی آن اتفاق نظر دارند. عنصر شناختی شامل اعتقادات و باورهای شخصی درباره یك شیء یا یك اندیشه است، عنصر احساسی یا عاطفی آن است كه معمولا نوعی احساس عاطفی با باورهای ما پیوند دارد و تمایل به عمل، به آمادگی برای پاسخگویی به شیوه‌ای خاص اطلاق می‌شود (كریمی، 1380)
علاقه به درس، دقت، كوشش و پشتكار یاد گیرنده را افزایش می‌دهد و در نتیجه بر یادگیری تأثیر مثبت دارد بنابراین كوشش در بالا بردن سطح علاقه یادگیرنده یكی از تدابیر مهم آموزشی معلم به حساب می‌آید و بهترین راه جلوگیری از بی‌میلی و بی‌علاقگی در یادگیرنده و افزایش سطح علاقه و نگرش مثبت او نسبت به یادگیری و فعالیتهای آموزشگاه و فراهم آوردن امكانات كسب توفیق است. (سیف، 1380). در تمام طول تاریخ آموزش و پرورش حل مسأله یكی از هدفهای مهم آموزشی معلمان به شمار می‌آمده است. از بركت پیشرفتهای روان‌شناسی علمی معاصر روز به روز بر اهمیت این موضوع افزوده شده است، روان‌شناسان و نظریه‌پردازان مختلف بر نقش یادگیرنده در ضمن فعالیتهای مختلف یادگیری بویژه فعالیت حل مسأله در كشف و ساخت دانش تأكید فراوان داشته‌اند. جان دیویی ، جروم برونر ، ژان پیاژه ، لئو ویگوتسكی از جمله كسانی هستند كه بر نقش فعالیت یادگیرنده در جریان حل مسأله بر دانش‌ اندوزی تأكید داشته‌اند و نظریه سازندگی یا ساختن‌گرایی یادگیری از ثمرات افكار این اندیشمندان است. بنا به گفته كیلپاتریك (1918 به نقل از آندرز ، 1998) یادگیری در آموزشگاه باید هدفمند باشد نه انتزاعی و یادگیری هدفمند از راه واداشتن دانش‌آموزان به انجام پروژه‌های مورد علاقه و انتخاب خودشان بهتر امكان‌پذیر است (سیف، 1380)
در جامعه ما افراد زیادی در حال تحصیل در مقاطع مختلف آموزش و پرورش هستند و علاوه بر آن نگرش سنتی و احتمالا منفی نسبت به یادگیری و كاربرد ریاضی وجود دارد. این مشكل بخصوص در مورد درس ریاضی پر‌رنگ‌تر و جدی‌تر می‌نماید. روش راهبردهای حل مسأله روشی است كه با مشخص كردن مراحل و اصولی كه در پی خواهند آمد می‌تواند كمك شایانی در جهت رفع این معضل نماید. تحقیق حاضر به دنبال مشخص كردن تأثیر آموزش روش راهبردهای حل مسأله در تغییر نگرش و پیشرفت تحصیلی در درس ریاضی می‌باشد.

فهرست مطالب:
مقدمه
بیان مسئله
ضرورت تحقیق
اهداف تحقیق
فرضیه‌های پژوهش
تعریف اصطلاحات و متغیرها
تعریف نظری راهبردهای حل مسئله
تعریف عملیاتی راهبردهای حل مسئله
متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل
متغیر وابسته
متغیرهای كنترل
تعریف عملیاتی آموزش راهبردهای حل مسأله (متغیر مستقل)
تعریف نظری نگرش (متغیر وابسته اول)
تعریف عملیاتی نگرش نسبت به ریاضی (متغیر وابسته اول)
تعریف نظری پیشرفت تحصیلی ریاضیات (متغیر وابسته دوم)
تعریف عملیاتی پیشرفت تحصیلی ریاضیات (متغیر وابسته دوم)
فصل دوم: پیشینه و زمینه‌های نظری پژوهش
مقدمه
الف) مبانی نظری در زمینه موضوع تحقیق
تعریف و ویژگیهای مسئله و حل مسئله
حل مسئله و انتقال یادگیری
رابطه بین تفكر انتقادی و حل مسئله
راهبردهای حل مسئله و فراشناخت
نظریه‌های پیرامون حل مسئله
حل مسئله از دیدگاه رفتارگرایان
حل مسئله از دیدگاه گشتالت
رویكرد خبرپردازی به حل مسئله
مراحل آموزش حل مسئله (الگوی دی چكووكرافورد)
طرح جورج پولیا پیرامون حل مسئله
مبانی نظری در زمینه نگرش
تعریف نگرش
ویژگیها و ابعاد نگرش
تغییر نگرش
الگوهای یادگیری تغییر نگرش
الف) نظریه محرك – پاسخ
نظریه هاولند
ب) نظریه مشوقها و تعارضها
الگوهای شناختی تغییر نگرش
الف) نظریه تعادل
ب) نظریه توافق
ج) نظریه همسازی شناختی
د) نظریه قضاوت اجتماعی
الگوهای كاركردی
نگرشها و آموزش و پرورش
ب) یافته‌های پژوهش در زمینه موضوع تحقیق
فصل سوم: روش تحقیق
روش تحقیق
جامعه آماری
نمونه و روش نمونه‌گیری
ابزار پژوهش
شیوه اجرا
روش تجزیه و تحلیل داده‌ها
فصل چهارم: تحلیل نتایج و بیان توصیفی یافته‌ها
4-1) مقدمه
4-2) آزمون همتاسازی
4-3) تحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی
4-4) تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آمار استنباطی
الف) فرضیه اول
ب) فرضیه دوم
فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش
محدودیتهای پژوهش
پیشنهادات به پژوهشگران
فهرست منابع فارسی
فهرست منابع لاتین

فهرست جداول
جدول (3-1) مقایسه درصد صفحات كتاب اختصاص یافته به مواد سه‌گانه و درصد نمرات امتحانی
جدول (4-1) مقایسه شاخص‌های آماری نمرات ثلث دوم دو گروه تجربی و گواه
جدول (4-2) توزیع فراوانی نمرات گروه گواه در پیش‌آزمون مقیاس نگرش‌سنج نسبت به ریاضی
جدول (4-3) اندازه‌های گرایش مركزی و تغییرپذیری مربوط به نمرات گروه گواه در پیشآزمون نگرش نسبت به ریاضی
جدول (4-4) توزیع فراوانی نمرات گروه گواه در پس ‌آزمون مقیاس نگرش‌سنج نسبت به ریاضی
جدول (4-5) اندازه‌های گرایش مركزی و تغییرپذیری مربوط به نمرات پس ‌آزمون مقیاس نگرش نسبت به ریاضی
جدول (4-6) توزیع فراوانی نمرات گروه گواه در پس ‌آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی
جدول (4-7) اندازه‌های گرایش مركزی و تغییرپذیری مربوط به نمرات پس ‌آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی گروه گواه
جدول (4-8) توزیع فراوانی نمرات گروه آزمایشی در پیش ‌آزمون نگرش‌ نسبت به ریاضی
جدول (4-9) اندازه‌های گرایش مركزی و تغییرپذیری مربوط به نمرات پیش ‌آزمون نگرش گروه آزمایش
جدول (4-10) توزیع فراوانی نمرات گروه گواه در پس ‌آزمون مقیاس نگرش‌سنج نسبت به ریاضی
جدول (4-11) اندازه‌های گرایش مركزی و تغییرپذیری مربوط به نمرات پس ‌آزمون نگرش نسبت به ریاضی گروه گواه
جدول(4-12) توزیع فراوانی نمرات گروه‌آزمایشی در پس‌‌آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی
جدول (4-13) اندازه‌های گرایش مركزی و تغییرپذیری مربوط به نمرات پس ‌آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضی گروه آزمایش
جدول (4-14) اطلاعات حاصل از تحلیل داده‌ها، اجرای آزمون t و استخراج t جدول در مورد فرضیه شماره 1
جدول (4-15) اطلاعات حاصل از تحلیل داده‌ها، اجرای آزمون t و استخراج t جدول در مورد فرضیه شماره 2

فهرست اشكال:
شكل (2-1) بازنمایی شناختی مسئله از یك ساخت شناختی اثر گرینو
شكل (2-2) استراتژی احتمالی گرینو
شكل (2-3) واحد TOTE
شكل (2-4) مسئله پاندول دی چكووكرافورد
شكل (2-5) مراحل مختلف فرایند تغییر نگرش بر طبق الگوی هاولند
شكل (2-6) ساختهای شناختی متعادل و نامتعادل
شكل (3-1) طرح پس آزمون با گروه كنترل
شكل (3-2) طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه كنترل

فهرست نمودار:
نمودار (4-1) مقایسه میانگین نمرات پیشرفت تحصیلی ثلث دوم درس ریاضی
نمودار (4-2) نمودار ستونی میانگین‌های دو گروه گواه و آزمایش در آزمون پیشرفت تحصیلی ریاضیات
نمودار (4-3) نمودار ستونی میانگین‌های نمرات حاصل از تفاوت نمرات آزمودنی‌های دو گروه گواه و آزمایش در پیش آزمون و پس آزمون مقیاس نگرش نسبت به ریاضیات

منابع و مأخذ:
پولیا، جورج. (1376) “چگونه مسئله را حل كنیم”؛ ترجمه احمد آرام، انتشارات كیهان، چاپ سوم (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1945).
دلاور، علی (1380) “احتمالات و آمار كاربردی در روان شناسی و علوم تربیتی”، انتشارات رشد، چاپ هفتم.
دلاور، علی (1381) “روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی”، انتشارات ویرایش، چاپ دوازدهم.
وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1382) “كتاب ریاضی سال دوم راهنمایی تحصیلی”، شركت چاپ و نشر كتابهای درسی ایران.
كریمی، یوسف (1380) “روان‌شناسی اجتماعی”، انتشارات ارسباران، چاپ نهم.
سیف، علی اكبر (1380) “روان‌شناسی پرورش”، انتشارات آگاه، چاپ اول، ویراست نو.
نادری، عزت الله و سیف نراقی، مریم (1376) روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی، انتشارات بدر ، ویرایش سوم دی ماه.
پارسا محمد (1375)، “روان‌شناسی تربیتی”، انتشارات علمی، چاپ پنجم .
سولسو رابرت (1371)، “روان‌شناسی شناختی” (فرهاد ماهر مترجم) تهران. انتشارات رشد (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1979) .
اتكسینون، ریتا. ال. اتكسینون، ریچارد، س و هیلگارد، ارنست ر. ( 1375). “زمینه روانشناسی” ( محمدتقی براهی و همكاران مترجمین، تهران. انتشارات رشد) تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1996).
شریفی، حسن پاشا (1376) “نظریه و كاربرد آزمونهای هوش و شخصیت”؛ تهران؛ انتشارات سخن.
بال، ساموئل (1373) “انگیزش در آموزش و پرورش” (علی‌اصغر مسدد، مترجم ) شیراز؛ انتشارات دانشگاه شیراز (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی 1988).