نوع فایل: word
قابل ویرایش 115 صفحه
چکیده:
امروزه، استرس يا فشار رواني، يكي از مسائل همه گيري است كه انسانها به آن مبتلا مي‌باشند. دامنه نفوذ استرس از زندگي فردي به زندگي سازماني سريع است. عوامل فشار رواني (استرس زاها)، هرآنچه كه باشند، در موقعيت هاي مختلف آثار و عواقبي را براي انسان به همراه دارند. در اين ميان، مديران را يكي از حساسترين قشرها در برابر فشار رواني معرفي نموده اند. (ابزري، 1379، ص 115)
تحقيق حاضر به منظور ارزيابي عوامل استرس زاي شغلي مديران آموزشي دبيرستانهاي شهر تهران تهيه و تدوين گرديده است. براي انجام اين تحقيق، يك سوال اصلي و سه فرضيه فرعي تدوين گرديد كه سوال اصلي عبارتست از: از نظر مديران آموزشي، از عوامل امكانات فيزيكي نامناسب، سنگيني كار، عدم امكان رشد حرفه اي، روابط نامناسب كاري، ويژگيهاي نقش و مسائل و مشكلات مالي، كدام تاثير بيشتري در ايجاد استرس دارند؟
در فرضيات فرعي تحقيق به مقايسه نظرات مديران زن و مرد، متخصص و غيرمتخصص و بر سابقه و كم سابقه پرداخته شده است جامعه آماري تحقيق، شامل كليه مديران مدارس متوسطه شهر تهران در سال تحصيلي 82-81 مي باشد، كه از بين آنها، 174 نفر از طريق روش نمونه گيري تصادفي- سهميه اي با استناد به جدول مورگان انتخاب شدند، به منظور انجام پژوهش، پرسشنامه اي با 35 سوال از نوع بسته با استفاده از مقياس پنج گزينه‌اي ليكرت، در بين مديران مدارس پنج منطقه از مناطق 19 گانه آموزش و پرورش تهران توزيع گرديد و پس از جمع آوري و طبقه بندي اطلاعات، با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.
نتايج حاصل از آزمون سوال تحقيق نشان داد كه ميزان اهميت و تاثير عوامل فشارزا به صورت زير مي باشد: مسائل و مشكلات مالي (با ميانگين رتبه اي 59/4 بعنوان مهمترين منبع فشارزا)، عدم امكان رشد حرفه اي (با ميانگين رتبه اي 71/3)، روابط نامناسب كاري (با ميانگين رتبه اي 47/3)، سنگيني كار (با ميانگين رتبه اي 40/3)، ويژگيهاي نقش (با ميانگين رتبه اي 14/3) و امكانات فيزيكي نامناسب (با ميانگين رتبه اي 70/2 بعنوان كم اهميت ترين منبع فشارزا). در مورد فرضيات فرعي: 1- تفاوت بين ديدگاه مديران آموزشي زن و مرد راجع به عوامل استرس زا فقط در مورد عامل روابط نامناسب كاري معنادار است. 2- تفاوت بين ديدگاه مديران آموزشي متخصص و غيرمتخصص فقط در مورد عامل سنگيني كار معنادار است. 3- تفاوت بين ديدگان مديران با سنوات خدمت كم و سنوات خدمت زياد معنادار نيست.
مقدمه:
اكنونكه در آستانه قرن بيست و يكم به سر مي بريم با توجه به پيچيدگي و تغييرات روزافزون جامعه و رشد ، توسعه فن آوري، مساله فشار رواني در جامعه يك مشكل چشمگير و خطرناك به نظر مي رسد.هر چند كاربرد واژه استرس در روانپزشكي سابقه طولاني دارد ؛ولي در سالهاي اخير استفاده از آن در روانشناسي مديريت و رفتار سازماني نيز متداول گرديده و به سبب رايج بودن آن در زندگي اجتماعي افراد، بخشي از مباحث سازماني به استرس اختصاص يافته است.
كسي به درستي نمي داند كه آيا فشار رواني واقعا در حال حاضر بيش از گذشته است يا خير ،اما كارشناسان معتقدند نفوذ اين پد يده روزافزون است.دكتر بنسون از دانشگاه هاروارد مي گويد ما در دنيايي از بي ثباتي و عدم امنيت زندگي مي كنيم هر چيزي از تهديد اتمي گرفته تا نداشتن تامين شغلي و اثرات زيانبار داروها گواه اين مدعاست. (اليوت ، 1370، ص13)
استرس فرسودگي بدني يا عاطفي است كه بر اثر مسايل و مشكلات واقعي يا تصوري پديد مي‌آيد. استرس گاه سبب رسيدن آسيبهاي فراواني به فرد و سازمان مي شود .فشار رواني در فرد باعث مي شود كه بدن وظايفي را كه به طور عادي و به سادگي مي‌تواند انجام دهد با دشواري بيشتر به انجام برساند. نزاع با يك همكار ،محروم شدن از پاداش ،دير رسيدن به سر كار ،پيش آمدن يك مشكل مالي و از دست دادن يكي از نزديكان همه نمونه هايي از عوامل فشار زاي رواني فردي است.تغييراتي كه در محيط سازمان پديد مي آيد، همچون تغيير در گردش كار ،استفاده از تكنولوژي تازه ، برپايي جلسات اداري ، بحث درباره نيازهاي هر بخش ، بحث هاي مالي و بودجه اي ،كمي در آمد موسسه ، قوانين و مقررات محدود كننده ، تزلزل وضع سازماني كاركنان ، فشار مديريت و كارمندان ،فشار هيئت مديره يا روساي سازمان بر مدير را مي توان نمونه‌هايي از عوامل فشار رواني سازماني به حساب آورد. (علوي ، 1378، صص 34-33)
بيان مساله:
در دنياي كنوني استرس به عنوان يكي از آفات نيروي انساني محسوب شده است، اثرات مخرب استرس بر زندگي فردي و اجتماعي كاملا مشهود بوده و مديران يكي از آسيب پذيرترين قشرها در برابر استرس هستند.علي رغم اين نظر كه فشارهاي عصبي مفيد نيز وجود دارد و مقداري از فشارهاي عصبي براي ايجاد تحرك و تلاش در انسان ضروري است زمانيكه بحث فشار عصبي مطرح مي شود بيشتر به عوارض و ضايعات آن توجه شده و فشار عصبي مضر مد نظر قرار مي گيرد.به هر حال فشار عصبي آثار فراواني بر عملكرد فعاليتهاي اعضاي سازمان دارد ، فشار عصبي حاد نيروي انساني سازمان را ضايع مي كند و پايه هاي سازمان را متزلزل مي سازد بدين ترتيب است كه فشار عصبي در سازمان همچون آفتي نيروها را تحليل مي برد و فعاليتها و تلاشها را عقيم مي سازد.از ميان نشانه هاي عمومي استرس موارد زير از جمله بي اشتهايي يا اشتهاي زياد ، بيخوابي يا خواب بيش از اندازه، دردهاي مداوم ،خلاء ذهني و احساسي ، فشار در محيط كار، درگيري با كارفرما ، ترس از شكست ، و غيره آشكارتر است. (غفوريان ، 1375، ص37)
به طور كلي ، بروز فشار در سازمانها كارآيي نيروها را مي كاهد ، همكاري جاي خود را به رقابت مخرب مي دهد و ارتباطات سازماني مختل مي گردد.مديري كه گرفتار فشارهاي عصبي و رواني است نمي تواند با زير دستان خود رابطه صحيح برقرار نمايد ، با فرادستان خود دچار مشكل مي شود و ارباب رجوع را از خود ناراحت مي كند.به علاوه ،عوارض ناشي از كم كاري ، تاخير ،غيبت ، جابجايي ، ترك خدمت و در نتيجه كاهش بهره‌وري و عوارض فيزيكي ـ روانيفشارهاي عصبي ، خسارتهاي جبران ناپذيري را براي سازمانها به ارمغان مي‌آورد.
در ميان سازمانهاي اجتماعي، هيچسازماني به اندازه آموزش و پرورش حساس نيست ،زيرا همچنانكه مي دانيم آموزش و پرورش زير ساز تمامي سازمانهاي يك جامعه است و در اين ميان مديران آموزشي از مهمترين اركان تعليم و تربيت مي باشند.بنابراين بررسي عوامل فشار زاي مديران آموزشي مي تواند گام مثبتي در جهت ارتقاي شغلي آنان از طريق كاهش يا تعديل تاثير عوامل فشارزا و در نتيجه ،ارتقاي آموزش و پرورش باشد.
فهرست مطالب:
فصل اول- كليات تحقيق
مقدمه
بيان مساله
ضرورت و اهميت موضوع
اهداف پژوهش
سوال و فرضيات پژوهش
تعريف واژه هاي اساسي
فصل دوم- مباني نظري تحقيق
مقدمه
تاريخچه استرس
استرس
ماهيت فشار رواني
نظريه هاي استرس
استرس بعنوان پاسخي دروني
عوامل محيطي استرس
استرس بعنوان كنش متقابل
مدل خبرپردازي
مقابله بعنوان پاسخي دروني
مقابله متكي بر منابع محيط
مقابله از راه كنش متقابل
فيزيولوژي فشار رواني
شخصيت نوع B,A
علائم و نشانه هاي استرس
عوامل موثر در تشديد يا كاهش فشار رواني
علل استرس
ده فرمان براي كنترل استرس
استرس شغلي
تقسيم بندي مشاغل برحسب استرس
رابطه ميان استرس و قابليت اجراي كار
عوامل استرس زاي شغلي
1. حوزه اجتماعي و فرهنگي
از خود بيگانگي و بي‌هنجاري
آب و هوا، رژيم غذايي و عوامل مشابه آن
جابجايي مكرر
رانندگي
زندگي در شهر در مقايسه با زندگي در روستا
2. حوزه خانواده
3. حوزه شغلي
ويژگيهاي نقش
ويژگيهاي شغل
روابط ميان- فردي
جو و ساختار سازماني
روشهاي مديريت منابع انساني و فن آوري و خصوصيات مادي
فن آوري خصيصه هاي مادي
هزينه هاي استرس شغلي
استراتژيهاي مقابله با استرس در سازمان
پيشنه تحقيقات
تحقيقات خارجي
تحقيقات داخلي
خلاصه فصل
فصل سوم- روش تحقيق
مقدمه
روش تحقيق
جامعه تحقيق
نمونه و روش نمونه گيري
روش و ابزار گردآوري اطلاعات
پرسشنامه
تعيين اعتبار و روايي
روشهاي آماري تجزيه و تحليل داده ها
فصل چهارم- تجزيه و تحليل داده هاي تحقيق
مقدمه
الف- توصيف ويژگيهاي جمعيت شناختي
ب- بررسي آماري سوال و فرضيات تحقيق
بررسي آماري سوال اصلي تحقيق
بررسي آماري فرضيات تحقيق
نتيجه گيري
فصل پنجم- نتيجه گيري و پيشنهادات
مقدمه
خلاصه
نتيجه گيري
پيشنهادات
محدوديتهاي تحقيق
منابع فارسي
منابع لاتين
ضمائم
فهرست جداول:
جدول 1-3: حجم آمار و نمونه پنج ناحيه آموزش و پرورش
جدول 2-3: عوامل استرس زاي شغلي و سوالات مربوطه
جدول 1-4: توزيع فراواني نمونه پژوهش برحسب جنسيت
جدول 2-4: توزيع فراواني نمونه پژوهش برحسب تحصيلات
جدول 3-4: توزيع فراواني نمونه پژوهش برحسب رشته تحصيلي
جدول 4-4: توزيع فراواني نمونه پژوهش برحسب سنوات مديريت
جدول 5-4: شاخص نمرات توصيفي عوامل استرس زا برحسب جنسيت
جدول 6-4: شاخص نمرات توصيفي عوامل استرس زا برحسب تخصص
جدول 7-4: شاخص نمرات توصيفي عوامل استرس زا برحسب سنوات مديريت
جدول 8-4: بررسي عوامل استرس زاي شغلي مديران
جدول 9-4: بررسي ميانگينهاي رتبه اي عوامل استرس زا به تفكيك جنسيت و
جدول 10-4: بررسي ميانگينهاي رتبه اي عوامل استرس زا به تخصص و نتايج آزمون
جدول 11-4: بررسي ميانگينهاي رتبه اي عوامل استرس زا به سنوات خدمت و
فهرست اشكال:
نگاره شماره 1-2: استرس بعنوان پاسخ دروني
نگاره شماره 2-2: مدل تاثير متقابل
نگاره شماره 3-2: فيزيولوژي استرس
نگاره شماره 4-2: رابطه ميان استرس و قابليت اجراي كار
نگاره شماره 5-2: عاملهاي مادي استرس در محيط كار
پيشنهادات اجرايي
پيشنهادات پژوهش
منابع و مأخذ:
1. آر. راس، رندال و آلتماير، اليزابت ام، استرس شغلي، غلامرضا خواجه پور (مترجم). تهران: انتشارات سازمان مديريت صنعتي. چاپ اول، 1377.
2. ابزري، مهدي وابراهيمي كني،الهام. بررسي آثار فشار رواني ناشي از عوامل سازماني بر كيفيت تصميم گيري مديران. دانش و پژوهش. شماره سوم، بهار 1379.
3. احمدي، اسداله. بررسي برخورداري مديران مدارس متوسطه از مهارتهاي مديريت و رابطة آن با اثربخشي. پايان‌نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه شهيد بهشتي، 1381.
4. احمدي، عباداله. منابع استرس مديران آموزشي و مقايسه آن در بين زنان و مردان. پايان نامه كارشناسي ارشد مديريت آموزشي، دانشگاه علامه طباطبايي، 1374.
5. استورا. تنيدگي يا استرس. پريرخ دادستان (مترجم). تهران: انتشارات رشد، 1377.
6. اليوت، روبرت. فشارهاي روحي. شاهرخ وزيري (مترجم). تهران: نشر مترجم، 1370.
7. باترا، پرومود. رهايي از استرس. محمدرضا شيدفر (مترجم). مشهد: نشر سياوش، 1375.
8. بست، جان. روشهاي تحقيق در علوم تربيتي ورفتاري. پاشا شريفي و طالقاني (مترجمين). تهران: انتشارات رشد، 1376.
9. بوشهري، احمد. استرس و مديريت. مديريت. شماره 24، بهار 1376.
10. تركاشوند، جميله. بررسي عوامل فشارزاي مديران آموزشي در ارتباط با نقش مدير، عوامل گروهي و مسائل مالي و تجهيزات آموزشگاه، پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشكده علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه علامه طباطبائي، 75-1374.
11. جعفري، پرويز. بررسي رابطة بين استرس و عملكرد مديران مدارس شهرستان بناب. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشكده علوم تربيتي و روانشناسي دانشگاه علوم طباطبايي، 1379.
12. خاكي، غلامرضا. راهنماي طرح و تدوين و نقد تحقيق. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامي، 1381.
13. دلاور، علي. روش تحقيق در روان شناسي و علوم تربيتي. تهران: نشر ويرايش، 1375.
14. رستمي نيا، طاهره. عوامل موجد فشارهاي عصبي در كارمندان دانشگاه تربيت مدرس، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشكده علوم انساني دانشگاه تربيت مدرس، 1378.
15. رشيدي، محمدمهدي. فشار رواني درمحيط كار. مديريت. شماره 36 و 37، شهريور 1378.
16. زارع نژاد، محمد. بررسي ميزان فشار رواني مديران و رابطة آن جو سازماني دبيرستانهاي پسرانه تهران. پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشكدة علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه تهران، 74-1373.
17. سراج، معصومه. بررسي علل و عوامل استرس مديران مناطق 19 گانه تهران. پايان‌نامه كارشناسي ارشد. دانشكده علوم تربيتي و روان شناسي، دانشگاه علامه طباطبائي، 1378.
18. سرمد، زهره و بازرگان، عباس. روشهاي تحقيق در علوم رفتاري. تهران: انتشارات ترمه، 1379.
19. سليمي، قربانعلي و قضاوي، منصوره. بررسي عوامل مؤثر بر استرس شغلي از ديدگاه مديران و دبيران دبيرستانهاي دولتي شهر اصفهان. دانش و پژوهش، شمارة 5، پاييز 1379.
20. سيفي، شهلا. مديريت استرس. استاندارد و كالاهاي ايراني. شماره 84، شهريور 1377.
21. طوسي،محمدعلي. فشار در سازمانها. مديريت دولتي. دورة جديد، شمارة ششم، 1375.
22. علوي، امين اله، فشارهاي عصبي و رواني در سازمان. مديريت دولتي. دورة جديد، شمارة بيستم، 1376.
23. علوي، امين الله. روانشناسي مديريت. تهران: انتشارات مركز آموزش مديريت دولتي، 1370.
24- غفوريان، هما. عوامل استرس‌زا در مديران. تدبير. شمارة 86، مهر 1377.
25- كراس، بلو و شيلد. روانشناسي استرس. عباس چيني (مترجم)، تهران: نشر ترمه، 1371.
26- كراون، جين و وراد، ول. غلبه بر استرس. بابك مهرآئين (مترجم). مشهد، انتشارات جاودان خرد، 1373.
27- كرلينجر، فرد، مباني پژوهش در علوم رفتاري. حسن پاشا شريفي، جعفرنجفي زند (مترجمين). تهران: انتشارات آواي نور، 1376.
28- كوپر، كاري. مديريت عوامل رواني ـ اجتماعي محيط كار. محمد نقي براهني (مترجم). تهران: نشر رسانش، 1379.
29- كوپر، كاري. غلبه بر اضطراب. ماشاء الله مديحي (مترجم). تهران: نشر يادآوران، 1370.
30- كياني، كاووس. بررسي عوامل فشارهاي عصبي مديران و تأثير آن بر بهره وري فردي سازمان جهاد سازندگي استان فارس. پايان‌نامه كارشناسي ارشد مديريت دولتي. دانشكدة علوم انساني دانشگاه تربيت مدرس، 1374.
31- لو، هنري و پير. استرس دائمي. عباس قريب(مترجم). مشهد: نشر درخشش، 1371.
32- لوتانز، فرد. رفتار سازماني. غلامعلي سرمد (مترجم). تهران: انتشارات مؤسسه بانكداري ايران، 1372.
33- ملكوتي، كاظم. بررسي ارتباط استرسهاي شغلي و اختلالات افسردگي و اضطراب در كاركنان بيمارستانهاي دانشگاه علوم پزشكي زاهدان. انديشه و رفتار، شماره 3 و 2، 1374.
34- نزهت، محمدرضا. بررسي ميزان و منابع استرس شغلي مديران آموزشي استان فارس. پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشكده تحصيلات تكميلي دانشگاه شيراز، 1375.
35- هاشمي، حسين، اثرات فشار رواني بر عملكرد مديران مدارس متوسطه استان سمنان. پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشكدة علوم تربيتي و روان شناسي دانشگاه علامه طباطبائي، 1374.
36- هومن، حيدرعلي. شناخت روش علمي در علوم رفتاري (پايه‌هاي پژوهش)، تهران: انتشارات پارسا، چاپ سوم، 1376.
37- هيلگارد واتكينسون. زمينة روانشناسي. محمد نقي براهني (ترجم). تهران: انتشارات رشد، 1370.
38- يغما، جواد. تبيين زمينه‌هاي سازماني پديدآورندة تنش رواني در شهرداري مشهد و ارائه راهكار جهت كاهش آن. پايان‌نامه كارشناسي ارشد مديريت دولتي، دانشكده علوم اداري دانشگاه شهيد بهشتي، 1382.
منابع لاتين
1. Blankinship, David A. Personality Priorities, stress Management, and the Research Administratior, SRA Journal V26 n3-4 P29-35 win – SPr 1994-1995.
2. Brewer, Kristine c. Managing stress. National press publications, Inc. chester and Printed in Great Britain – 1997.
3. Chaplain, Roland P. stress and Job staisfaction among Primary Headteachers: A Question of Balance?
Journal – Citation: Education: Educational Management & Administration, V29 n2 P197-215 Apr2001.
4. Long, Bonitac. stress in the work place : Eric Oige st. Eric # : ED 414521-1995.
5.Morrow, Carol. Stress in an International School: one Administrators Approach to Its Management, International Schools Journal n27 P18-26 & Pr 1994.
6. Pollak, Ave. stress Management. ERIC#: ED368974. 1994.
7. Shapiro, Shanunal, and ... , Stress Management in Medical Education: A Review of the Literature, Academic Medicine V75 n7 P748-59 Jul 2000.
8. Torell, Joseph A. Sex Roles and Perceived Job Stress of washington Elementary Principal. ERIC# : ED324765 – 1990.