مبانی نظری معنویت دینداری

این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق معنویت دینداری می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری معنویت دینداری تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق معنویت دینداری در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

مقدمه مبانی نظری معنویت

بنا به گفته اشنایدر (2000) معنویت تجربه تلاش آگاهانه برای وحدت بخشی به زندگی فرد است البته نه از طریق جدایی از دیگران بلکه از راه تعالی بخشیدن خود به سمت ارزش غایی مورد مشاهده فرد است.الکینز  (1998) معنویت را یک پدیده انسانی می داند که به صورت قابلیت و ظرفیت در همه مردم وجود دارد ، معنویت یک ساختار نه بعدی است: 1- بعد فرامادی 2- معنا و هدف در زندگی 3- داشتن سلامت 4- تقدس زندگی 5- اهمیت ندادن به ارزش های مادی 6- نوع دوستی 7- آگاهی از تراژدی 8- آرمان گرایی 9- ثمرات معنویت. معنویت اصیل از نظر او عشق، محبت و مهر ورزی به همه موجودات است. 

 تعریف عملیاتی مولفه های معنویت

آگاهی: اظهار به اطلاع و آگاهی از حضور پیوسته خداوند در تمامی ابعاد زندگی و زمان ها
پذیرش واقعی : تمایل به پایداری رابطه با خداوند و تلاش در جهت حفظ و استمرار این رابطه
ناامیدی : یاس، خشم و طردشدگی که فرد نسبت به خداوند احساس می کند
بزرگنمایی : سهم فوق العاده ای که در عبادت ها فرد برای خود قائل است.
بی ثباتی : تمایل به ناپایداری رابطه با خداوند و نگرانی از قطع این رابطه
مدیریت برداشت : احترامی که فرد به واسطه اعمال اجتماعی ناشی از معنویت برای خود و دیگران قائل است.

معنویت
گرایش معنوی افراد را به سمت معرفت ، عشق ، معنا ، آرامش ، امیدواری ، تعالی،  پیوند ، شفقت ، خوبی ، و یکپارچگی  سوق می دهد. معنویت قابلیت فرد برای خلاقیت، رشد و تحول یک نظام ارزشی را در بر می‌گیرد و شامل مجموعه ای از پدیده ها مثل تجربیات، عقاید و اعمال است. چشم اندازهای مختلف روانی، معنوی ، دینی و فراشخصی ، ما را به معنویت نزدیک می‌کند. اگر چه معنویت عموما از طریق فرهنگ منتقل می‌شود، اما هم مقدم بر فرهنگ است و هم متعالی‌تر از آن» (نیکلز ، 2002).مولفه های تعالی معنوی از دیدگاه پیدمونت  (2001) عبارتند از : حس پیوند ، عقیده به اینکه فرد بخشی از جامعه بزرگ بشری است و در تداوم هماهنگی زندگی نقش دارد، جهان شمولی ، اعتقاد به ماهیت توام با وحدت در زندگی، و تحقق دعا ، احساس لذت و خشنودی فرد در نتیجه رویارویی شخصی با یک حقیقت متعالی را در بر می‌گیرد.

در دهه های اخیر، مباحث عرفانی و معنوی و تعالیم اشراقی بیش از پیش جایگاه خود را باز یافته است و اهل نظر در حوزه های عرفان، حکمت، هنر، ادبیات و روان شناسی به نقش معجزه آسای عرفان و ارزش های معنوی در پاسخ به نیازهای تکاملی انسان و درمان ناملایمات و بیماری های روحی و روانی او و رسیدن به سلامت روان او تأکید فراوان دارند (کریمی، 1383).جیمز (به نقل از پیدمونت، 2001) معتقد است، انسان با رجوع به باطن دین (معنویت) آرامش و سرور خاصی پیدا می کند وی معتقد است باور به وجود ارزش های بالاتر و یک قدرت برتر برای بهداشت روانی انسان ضروری است.یونگ(به نقل از آزاد،1384) که به نهضت اول روانشناسی مربوط می شود به شدت تحت تأثیر معنویت شرق بود و می گفت در بخش دوم زندگی بهتر است به سراغ آموزه های معنویت یا عرفان بودیسم برویم.

مازلو (به نقل از آزاد،1384) تلفیقی ساخته از روان شناسی و معنویت و از آن به عنوان روان شناسی کمال یاد کرده است. مفهوم خودشکوفایی که مازلو به آن اشاره کرده و آن را تحقق بخشیدن به خود در بالاترین سطح می-داند، چیزی است که از معنویت شرق گرفته شده است.براندن (به نقل از جمال هاشمی، 1379، ص13)  عقیده دارد، اینکه چگونه انسانی هستیم و چه شخصیتی داریم بسته به انسجام و یکپارچگی و درجه معنویت و خرد ما است.بررسی بهرامی دشتکی، علیزاده، غباری بناب و کرمی (1385) نشان داد مداخلات معنوی موجب کاهش افسردگی و سلامت روان گردید.بررسی بهرامی احسان و تاشک (1383) نشان داد معنویت با افزایش سلامت روانی و کاهش اختلالات روانی رابطه دارد و توانسته است بصورت مثبت سبک مقابله مذهبی و معنوی را پیش بینی کند.هی و موریسی  (1987) اعتقاد دارند ریشه ی معنویت و تجربه های معنوی برای سلامت انسان سودمند است. 

یونگ (به نقل از وست، 2004) با تأیید واقعیت درمانی نیاز به معنویت در نوع انسان، تجربه ی معنوی و روحی را به عنوان جنبه های بالقوه ی سالم و سلامت هستی انسان در نظر می گیرد.

برای آنكه معنویت را تعریف كنیم، باید ابتدا بپرسیم: "مذهب ما چیست؟ "مذهب عبارت است از جستجوی معنا و هدف به ویژه كه با وجودی مقدس یا واقعیتی غایی ارتباط پیدا كند(پارگامنت ،2000). مقدس یعنی "قدرت های والاتر، نیرو های متعالی تر یا وجودهای شخصی"پارگامنت(2000) بر این باوراست كه تعاریف حاضر از واژه مقدس آن چنان وسیع است كه نه تنها نه شامل خداوند سنتی مذهب غربی یعنی مسیحیت می شود بلكه مفاهیم شرقی تائو، براهمان و نیروانا را نیز شامل می شود. با این حال تعدادی از سنن شرقی  واژه "واقعیت غایی"را بر"مقدس"ترجیح می دهند. برای مثال ٬آیین بودایی٬ اگر خداوند را این چنین تعریف كنیم: 

"وجودی شخصی كه جهان رابا طرحی سنجیده شده خلق كرده " مذهبی بی اعتقاد به خداست (نیکلز،2002). از سویی دیگر٬ اسمیت به تعریف دومی از خداوند به عنوان "الوهیت" اشاره می كند كه در آن "ایده شخصیت" گنجانده نشده است. اوبر این باور است كه در آیین بودا این تعریف دومی از خداوند به عنوان الوهیت اشاره می كند كه در آن ایده  شخصیت (ص114) گنجانده نشده است. او بر این باور است كه در آیین بودا این تعریف دوم به اندازه كافی به  مفهوم خداوندبه عنوان الوهیت نزدیك است كه بتوان این اسم رامتضمن آن معنا دانست (نیکلز،2002). 

نیکلز برای تایید چنین نتیجه گیری اشاره ی بودا به آن متولد نشده كه تغییرنمی پذیرد٬ خلق نمی شود و شكل نمی پذیرد را نقل میكند و می گوید كه متون بودایی نیروانا را دائمی وهمیشگی، جاودانه و فناناپذیر توصیف می كند. بنابراین نیروانا رامی توان واقعیتی غایی تصور كرد. ویژگی دیگر تمامی مذاهب آن است كه به گونه های مختلف به آموزش اخلاقیات می پردازند. یعنی آنها به اشاعه قوانین و اصولی می پردازند كه رفتار درست بجا و خوب راگسترش می دهند وسر انجام آنكه مذاهب عمده نهادهایی را به وجود آورده اند (همچون فرقه های كلیسایی)كه پایه ساختاری شان راشكل می دهند. اكثر ادیانی آسمانی می گویند كه یكی از اهداف عمده آنها رشد معنویت پیروان آنهااست، اما آیا معنویت تنها  دسترس پیروان مذاهب است؟ به نظر نمی رسد چنین باشد، لازم نیست مذهب تنها وسیله توصیف یا پیوند با آن وجود مقدس یا واقعیت غایی باشد (نیکلز،2002).

فهرست مطالب
مبانی نظری و پیشینه تحقیق معنویت دینداری
مبانی نظری تحقیق معنویت دینداری
1-5-1-1-تعاریف مفهومی معنویت 6
1-5-1-2-تعریف عملیاتی معنویت 6
1-5-1-3- تعریف  عملیاتی مؤلفه های معنویت 6
1-5-2-سلامت روان  6
1-5-2-1-تعریف مفهومی سلامت روان  7
1-5-2-2-تعریف عملیاتی سلامت روان  7
1-5-2-3- تعریف  عملیاتی مؤلفه های سلامت-روان 7
1-5-3-امید 7
1-5-3-1-تعریف مفهومی امید 7
 1-5-3-2-تعریف عملیاتی امید  7
1-5-3-3- تعریف  عملیاتی مؤلفه های امید 7
2-1-1-معنویت 11
2-1-1-1- همپوشی بین معنویت و مذهب 13
2-1-1-2- تعالی 14
2-1-1-3- تعالی تجربی 14
2-1-1-4- مدل مقابله ای سنجش 15
2-1-1-5- مدل مقابله در اصطلاح بالینی 16
2-1-1-6- کاربردهای مدل مقابله ای در کار بالینی  17
2-1-1- 7- سنجش مذهب در بافت دیگر روش های مقابله  18
2-1-1- 8- مقابله مذهبی مثبت و منفی  19
پیشینه تحقیق معنویت دینداری
منابع