مبانی نظری رابطه مکتب های فرزندپروری و سازگاری

مبانی نظری و پیشینه تحقیق رابطه مکتب های فرزندپروری و سازگاری عنوان این نوشتار است. در این فصل، ابتدا به بررسی مبانی نظری متغیرهای سبک های فرزندپروری، سازگاری هیجانی، اجتماعی و تحصیلی پرداخته می شود و سپس نتایج تحقیقات در مورد ارتباط بین متغیرها ارائه می گردد. 

سبک های فرزندپروری
 امروزه محققان در خصوص سبک های فرزندپروری والدین و تأثیراتی که هر یک بر رشد کودکان دارند، به بحث و بررسی پرداخته و الگوهای متفاوتی را ارائه داده اند. عمده ی مطالعات و مدل های ارائه شده در این حوزه، بر دو بعد، پذیرش-پاسخ گویی  و درخواست-کنترل  تأکید دارند (دارلینگ  و اشتاین برگ ، 1993؛ مک کوبی  و مارتین ، 1983). بعد اوّل فرزندپروری (پذیرش- پاسخ گویی)، نشان دهنده ی والدینی است که حمایت کننده بوده و به نیازهای فرزندانشان حساس هستند، تمایل دارند به کودکان خود محبت کنند و آن ها را تحسین نمایند. والدین پذیرا و پاسخگو، با  عاطفه هستند ، اغلب با مهربانی ، تحسین و تشویق با فرزندانشان برخورد می کنند؛ آن-ها همچنین، موقعی که، کودک رفتار ناشایستی انجام می دهد فوراّ او را تنبیه نمی کنند. والدینی که کمتر پذیرا و پاسخگو هستند، از فرزندان خود ایراد می گیرند، آن ها را تحقیر و تنبیه می کنند و به آن ها توجهی نمی نمایند (سیگلمن، 1999).

بعد درخواست- کنترل، بر کنترل والدین بر تصمیمات فرزندان اشاره دارد. والدین کنترل کننده و درخواست کننده یک سری قوانین را برای کودکان قرار می دهند و از آن ها انتظار دارند که از قوانین پیروی نمایند. آن ها رفتار فرزندان را مشاهده و نظارت می کنند تا مطمئن شوند که، مقررات توسط فرزندان اجرا می شود. والدینی که کمتر سخت گیر و کنترل کننده هستند، درخواست های کمی از فرزندان دارند، و به آن ها اجازه می دهند که استقلال و خودمختاری بیشتری در محیط اطرافشان داشته باشند. با توجه به این دو بعد، چهار سبک فرزندپروری عبارتند از: مقتدر ، مستبد  (سلطه جو)، سهل گیر  و غفلت گرا  (دارلینگ و اشتاین برگ، 1993، مک کوبی و مارتین، 1983).

سازگاری
سازگاری به لحاظ نظری، سازه‌ی متنوع و پیچیده‌ای تلقی می‌شود و بر این اساس، اندیشمندان سعی در بررسی ابعاد گوناگون آن داشته‌اند. منظور از سازگاری، رابطه‌ای است که بین فرد و محیط او، به‌ویژه محیط اجتماعی وجود دارد و به او امکان می‌دهد تا نیازها و انگیزه‌های خود را پاسخ گوید. فرد زمانی سازگار است که بتواند بین خود و محیط اجتماعی‌اش رابطه‌ای سالم برقرار کند و انگیزه‌های خود را ارضا کند، در غیر این صورت، او را ناسازگار قلمداد می‌کنیم. در واقع، سازگاری با محیط، مهارتی است که باید آموخته شود و کیفیت آن مانند سایر آموخته‌ها به میزان کوشش و علاقه‌ی فرد برای یادگیری بستگی دارد (اسلامی‌نسب، 1373).

انجمن روان‌پزشکی آمریکا (1994، به نقل از حجازی و شکوری فر، 1384) سازگاری اجتماعی را چنین تعریف می‌کند: هماهنگ ساختن رفتار به منظور برآورده ساختن نیازهای محیطی که غالباً مستلزم اصلاح تکانه‌ها، هیجان‌ها و نگرش‌هاست. سازگاری فرایندی اجتماعی است که  برآیند تأثیر عوامل فردی، خانوادگی و محیطی می‌باشد و بنابراین پدیده‌ای تک علتی محسوب نمی‌شود (زکی، 1389). سازگاری شرایط یا حالتی است که در آن رفتارهای فرد با نیازهای فرهنگ یا جامعه‌ای که به آن تعلق دارد، منطبق می‌شود و فرد احساس می‌کند که نیازهایش ارضاء  شده‌اند و یا ارضاء خواهند شد (کاظمی، 1388).

 انواع سازگاری
اسکات ، روث  و اسکات (1989، به نقل از مکتبی، 1387) انواع سازگاری را به‌ صورت زیر مطرح می‌کنند: 

1- سازگاری اجتماعی
سازگاری اجتماعی شامل ساز و کارهایی است که موجب پذیرش فرد در گروه می‌شود. بنابراین، فرد برای ورود به گروه باید با ایجاد تغییراتی در خود، با معیارهای گروه هماهنگ شود تا به عنوان عضو جدید پذیرفته شود. برای مشخص کردن این نوع سازگاری، دو نوع ارزیابی لازم است. ارزیابی‌های ذهنی که بیانگرمیزان رضایت فرد از ارتباط با دوستانش است و ارزیابی‌های عینی که منظور، پذیرش فرد توسط همسالانش می‌باشد.

2- سازگاری تحصیلی
 سازگاری تحصیلی مجموعه واکنش‌هایی است که به واسطه‌ی آن دانش‌آموز آماده می‌شود تا پاسخی هماهنگ با شرایط محیط مدرسه  و پاسخ‌هایی که در آن محیط از وی انتظار می‌رود،  ارایه نماید. رضایت از مدرسه، حضور و مداومت بر آن، پیشرفت تحصیلی، مورد علاقه‌ی معلم بودن، رقابت با سایر دانش‌آموزان و نظر مساعد مسئولان مدرسه نسبت به عملکرد دانش‌‌آموزان از نمونه‌های سازگاری تحصیلی به‌شمار می‌روند.

3- سازگاری خانوادگی
 سازگاری خانوادگی سازوکارهایی است که به‌وسیله‌ی آن‌ها، فرد به حس امنیت و اعتماد نسبت به اعضای خانواده، دست می‌یابد و به واسطه‌ی آن با افراد خانواده ارتباط مؤثر برقرار می‌نماید. احساس امنیت عاطفی می‌تواند در خلال روابط خانوادگی حاصل آید. در این میان، نحوه‌ی رفع نیازهای فرد از سوی خانواده حایز اهمیت است. برآورده‌ شدن احساس امنیت عاطفی با ایجاد نگرش مثبت در فرد نسبت به خود و پیرامون، اعتماد به جهان درون و بیرون را در فرد تأمین خواهد کرد (سیف، 1376، به نقل از مکتبی، 1387). لازم به ذکر است که سازگاری خانوادگی با سازگاری تحصیلی رابطه‌ی بسیار نزدیکی دارد.
همچنین، سازگاری اجتماعی با سازگاری تحصیلی در ارتباط است. بنابراین، ابعاد سازگاری تحت تأثیر یکدیگر قرار دارند.

فهرست مطالب
مبانی نظری و تحقیقات پیشین 7
مبانی نظری 7
سبکهای فرزندپروری 7
شکل 1-2: سبکهای فرزندپروری (اقتباس از مک کوبی و مارتین، 1983) 9
والدین گرم و آزادگذارنده 12
والدین گرم و کنترل کننده 13
والدین سرد و آزاد گذارنده 13
والدین سرد و کنترل کننده 13
سبک مستبدانه و سلطه جو 14
سبک مقتدرانه 14
سبک سهل گیرانه 15
سبک غفلت گرایانه و بیتوجه 17
سازگاری 17
انواع سازگاری 18
1- سازگاری اجتماعی 18
2- سازگاری تحصیلی 18
3- سازگاری خانوادگی 18
تعاریف سازگاری اجتماعی 19
عوامل مؤثر بر سازگاری اجتماعی 21
1- عوامل فردی 21
2-  عوامل خانوادگی 22
3- عوامل اجتماعی 22
4- عوامل مذهبی و اخلاقی 23
هیجان 25
هوش هیجانی 26
تاریخچه هوش هیجانی 27
تعاریف هوش هیجانی 31
مدلهای هوش هیجانی 34
مدل توانایی 34
مدل هوش هیجانی دانیل گلمن 37
مدل شخصیتی بار-آن 39
الگوی «کوپر و ساواف» از هوش هیجانی 40
مفهوم سازگاری تحصیلی 40
دیدگاههای نظری درباره سازگاری 44
دیدگاه تحلیل روانی 44
دیدگاه روانشناسی فردی 46
نظریه رونی- اجتماعی 46
نظریه زیستی- اجتماعی 46
نظریه یادگیری 48
نظریه یادگیری اجتماعی 48
دیدگاه روانشناسی شناختی 48
نظریه بافتگرا 49
پیشینه تجربی 51
جمع بندی فصل 54
منابع 54
فارسی 54
منابع انگلیسی 59