مبانی نظری ویژگی ها و نظریه های شخصیت

این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق ویژگی ها و نظریه های شخصیت می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری ویژگی ها و نظریه های شخصیت تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق ویژگی ها و نظریه های شخصیت در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

نظریه­ های شخصیت

اگر ما درباره بعضی از نظریه­ های مهم شخصیت بحث نکنیم برررسی­ها برای درک معنی و ماهیت شخصیت کامل نیست. این نظریه می­کوشند که ساختار اصلی و مطالب مهمی که در موردش هستند و همچنین فرایند­هایی که بر هم تأثیر می­گذارند را توصیف می­کند (منگال[1]، 2002، ترجمه کاظمی، 1388).

2-2-5-1 نظریه یونگ

کارل کوستار یونگ[2] همکار سابق فروید، ارتباط خود را با روانکاوی مرسوم قطع کرد و نظریه شخصیت مجزایی را به نام روان­شناسی تحلیلی[3] به وجود آورد. یونگ انسان­ها را موجوداتی پیچیده با قطب­هایی متضاد می­دید. نظر او درباره انسان نه بد بینانه و نه خوش بینانه بود. از نظر او انسان­ها تا اندازه­ای به وسیله افکار هشیار، تا اندازه­ای توسط تصورات ناشی از ناهشیار شخصی، و تا اندازه­ای به وسیله­ای رد­های نهفته­ی حافظه­ی مربوط به گذشته­ی نیاکانشان برانگیخته می­شوند. از نظر یونگ، هرکسی آمیزه­های از نیرو­های متضاد است. هیچ­کس به طور کامل درون گرا یا برون گرا، زن یا مرد، فقط متفکر، احساسی، حسی و یا شهودی نیست و هیچ­کس همیشه پیش­روی یا پس­روی نمی­کند.

«پرسونا»[4] پاره­هایی از فرد است. آنچه که یک فرد دوست دارد به دیگران نشان دهد، فقط جنبه جامعه پسندش نیست. هرکس جنبه­ی تیزه­ای دارد که همان سایه[5] است و اغلب افراد سعی می­کنند تا آن را از جامعه و خودشان پنهان کنند. علاوه بر این هر مردی از آنیما[6] و هر زنی از آنیموس[7] برخوردار است. آنیما، جنبه زنانه مردان و مسئول بسیاری از خلق­ها و احساس­های غیر منطقی آن­ها است. آنیموس، جنبه زنانه مردان و مسئول تفکر و عقاید غیر منطقی زنان است (شولتز، 1998).

تأکید یونگ بر پیشرفت و تکامل شخصیت انسان از کودکی تا بزرگسالی است. هدف نهایی تکامل چیزی است که یونگ به آن خود شکوفایی[8] می­گوید. خود شکوفایی یعنی رسیدن به حداکثر وحدت هماهنگی و تکامل تمام قسمت­های شخصیت انسان در این مرحله، مرکز و محور شخصیت انسان از «خود[9]» به «خویشتن[10]» انتقال می­یابد. تکامل شخصیت انسان مانند تمام موجودات زنده، از صورت ابتدایی به سوی حالت پیشرفته در جریان است. برای یونگ پیشرفت و آینده­ی بشر، مسئله­ای بسیار مهم و انسانی است و در تمام نوشته­ های او این مسئله بیان می­شود (فیست، 2002؛ ترجمه سید­محمدی، 1388).

2-2-5-2 نظریه عاملی آیزنک

به نظر آیزنک شخصیت انسان تشکیلاتی دارد که با در نظر گرفتن سلسله مراتب می توان گفت که تیپ ها در سطح بسیار عمومی و کلی مطرح هستند. در سطح پایین تر از آن صفات[11] قرار دارند. پایین تر از این سطح پاسخ های عادت شده[12] و در آخرین سطح شخصیت پاسخ های خاص[13] که همان رفتار های قابل مشاهده هستند قرار دارن. در سطح تیپ ها، شخصیت در سه بعد کلی مورد بررسی قرار می گیرند. این سه بعد عبارتند از «روان نژندی گرایی» ، «برون گرا- درون گرایی» و «روان پریشی». تحقیقات آیزنک بیشتر در دو بعد اول بوده است.

2-2-5-3 نظریه عاملی شخصیتی نئو[14]

نسخه تجدید نظر شده پرسش نامه شخصیتی نئو NEO-PI-R (کاستا و مک کری، 1992) نوعی پرسش­نامه خودسنجی ویژگی­های شخصیتی است که مبتنی بر یک الگوی معروف شخصیتی است به نام مدل پنج عاملی است (گلدبرگ[15]، 1993).

مدل پنج عاملی چهار دهه سابقه­ی تحول داشته است. (دیگمن[16]، 1990) طبق نسخه تجدید نظر شده در پرسش نامه نئو، پنج عامل یا حیطه مذبور عبارتند از «روان نژندی» ، برون گرایی، گشودگی، موافق بودن و با وجدان بودن. هر حیطه شش جنبه یا مقیاس فرعی دارد، یعنی صفات شخصیتی خاصی که جنبه های مختلف هر حیطه را نشان می دهند. در جدول شماره 2-1 جنبه­های هر حیطه مشخص شده است.

کاستا و مک کری یک رویکرد از بالا به پایین در ساختن پرسشنامه خویش اتخاذ کردند. آن ها ابتدا آن دسته از عوامل یا ابعاد شخصیتی رده بالا را انتخاب کردند که معتقد بودند بیشترین اهمیت و سودمندی را دارند. سپس صفات یا جنبه هایی را مشخص کردند که ذیل هر بُعد قرار می گیرد. در نسخه پرسش­نامه اولیه آن­ها، فقط سه عامل از پنج عامل وجود داشت (یعنی روان نژندی، برون گرایی و گشودگی). امّا نسخه تجدید نظر شده پرسش­نامه شخصیتی نئو هر پنج حیطه مدل پنج عاملی را می سنجد و برای هر یک، مقیاس­های فرعی دارد.

فهرست مطالب

مبانی نظری و پیشینه تحقیق شخصیت

2-2 ویژگی های شخصیت  18 
2-2-1 تعاریف ویژگی های شخصیت  18
2-2-2 عوامل به وجود آورنده شخصیت  19
2-2-3 ساختار شخصیت  20 
2-2-4 تاریخچه نظریه عاملی شخصیت  21
2-2-5 نظریه های شخصیت  22
2-2-5-1 نظریه یونگ  22
2-2-5-2 نظریه عاملی آیزنک  24
2-2-5-3 نظریه عاملی شخصیتی نئو  24
2-2-5-3-1 شاخص روان آزرده گرایی  25
2-2-5-3-2 شاخص برون گرایی  26
2-2-5-3-3 شاخص گشودگی  26
2-2-5-3-4 شاخص با وجدان بودن  27
2-2-5-3-5 شاخص موافق بودن  28

پیشینه تحقیق ویژگی های شخصیت
منابع