این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق مدیریت مشارکتی می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری مدیریت مشارکتی تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق مدیریت مشارکتی در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.
مقدمه
كاركنان هر سازمان به دلیل داشتـن نظـریات ، افـكار و خـلاقیت ها با ارزش ترین سرمایه به حـساب می آیند طبیعتا در جهان امروز آنچه كه بیش از همه دارای اهمیت است نیروی انسانی است . به طوری كه اقتصاد دانان معتقدند آنچه در نهایت خصوصیت روند توسعه اقتصادی و اجتماعی یك سازمان و جامعه را تعیین می كند منابع انسانی آن است نه سرمایه یا منایع مادی دیگر . این منابع انسانی هستند كه سرمایه ها را متراكم می سازند، از منابع طبیعی بهره برداری می كنند ، سازمان های اداری ، اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی را به وجود می آورند و توسعه را پیش می برند ( جعفری قوشچی، 1380،75 )
شكل استبدادی و كلاسیك اداره كردن از آغاز سازماندهی نهادهای سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی توسط مردم به حیات خود ادامه داده است . در این نظام قدرت و حقوق حاكمیت در دست گروه كوچكی است كه اعضای آن بر دیگران اعمال قدرت می كنند . به همین خاطر امروزه سازمان ها تحت عناوین گوناگونی در پی تغییر آفرینی و نوآوری هستند . برخی در پی بهبود بخشیدن به راهبردها ، بینش ها یا ارزش ها هستند و بعضی طرفدار مداخله كارمند در تصمیم ها و بعضی خواهان مدیریت با كیفیت كلی می باشند ( مك لگان و كرسیتونل ،1377،215 ) به هر حال مشاركت انسان در سرنوشت خویش یك اصل و نیز نیازی فطری است كه از بدو خلقت انسان وجود داشته و همواره نیز وجود خواهد داشت . بر پایه همین اصل است كه دامنه این نوع نیاز هر روز گسترده تر می شود و ابعاد دیگر زندگی را در بـر می گیرد ( زارعی ،1379،59 )نظـام مشـاركـت می تواند به سرمایه انسانی متناسب با خصوصیات و روحیات او هویت ببخشد تا به این سرمایه با ارزش تنها به عنوان ابزاری جهت نیل به اهداف سازمان نگریسته نشود .
مدیریت مشاركتی عبارت است از به وجود آوردن فضا و نظامی توسط مدیریت كه تمام كاركنان ، مشتریان و پیمانكاران یك سازمان در روند تصمیم گیری و حل مسائل و مشكلات سازمان با مدیریت همكاری و مشاركت كنند . تاكید اصلی این نوع مدیریت بر همكاری و مشاركت داوطلبانه كاركنان ، مشتریان و پیمانكاران است و می خواهد از ایده ها ، پیشنهادات ، ابتكارات و خلاقیت ها و توان فنی و تخصصی آنها در حل مسائل و مشكلات سازمان در جهت بهبود مستمر فعالیت های سازمان استفاده كند ( روشندل ،1381،151 )
مدیریت مشاركتی راهی است برای مبـارزه با بـوروكـراسی ، ضـرورتـی است ناشی از رشد اندازه سازمان های اقتصادی – اجتماعی در جوامع صنعتی ، نیازی است برای همكاری شبكه ای در جوامع فراصنعتی ، راه حلی است برای وحدت مجدد در جوامعی كه برژایه جدایی ، انزوا و عدم ارتباط بنا شده اند و بالاخره پاسخی منطقی به شرایط و چالش های امروزی است .
اهمیت مدیریـت مشاركتی تا بدان حدی است كه یك دهه پیش صاحبنـظران از جمله "لی پرستون1 " و " جیمزپست2 " آن را « سومین انقلاب در مدیریت » نام نهاده اند؛ نخستین انقلاب پدید آمدن سلسله مراتب سازمانی و دومین انقلاب جـدایی مدیـریت از مالـكیت و حـرفـه ای شـدن مـدیریت بوده است ( روشندل ، 1381 ) ، نتایج تحقیقات و تجربیات پژوهشگران نشان می دهد كه مشاركت سبب افزایش بازدهی ، اثر بخشی ، بالا رفتن كیفیت ، كاهش تعارض و افزایش تفاهم میان رئیس و مرئوس ، كاهش مقاومت های منفی نظیر غیبت ، تاخیر و كم كاری ، افزایش انگیزش و تعهد كاركنان می شود كه در نهایت منجر به بهره وری سازمانی می گردد .
سیر تکوین مدیریت مشارکتی
مشارکت در اداره امور از دیرباز که گروه ها وسازمان های انسانی به وجود آمدند مورد توجه بوده است ، لذا پدیده نوینی در مدیریت تلقی نمی شود . در طول تاریخ از اصل مشارکت پیروی شده است و برخی مکاتب تاکید خاصی بر آن داشته اند . مشارکت یک مفهوم قدیمی است که در اداره امور عمومی و برخی افکار مذهبی نیز ریشه دارد . برای نمونه ، مشارکت بر مبنای مشورت در اسلام تحت عنوان " شورا " مورد توجه جدی قرار گرفته است . قرآن کریم تصمیم گیرندگان را مکلف می کند در اموری که نیاز به تحقیق و تفحص دارد بر مبنای مشورت به تصمیم گیری بپردازند ( شیخ ، 1381 ) .
پیدایش نظریه های کلاسیک که بر ساختار ، تخصص گرایی ، عقلانی بودن و نظم و ترتیب در سازمان ها تاکید می کرد موجب بروز تضادهایی بین فلسفه کلاسیک با روح و روان انسانی گشت و همین عامل سبب شد توجه اندیشمندان به روابط انسانی معطوف گردد . در سال 1972 التون مایو و همکارانش تلاش کردند میان شرایط کاری و بهره وری رابطه ای برقرار نمایند(اوبرایان ،1984 ) . با این مطالعات بود که اهمیت مدیریت مشارکتی برجسته تر شد و پس از مدتی، با تاکید بر جنبه های اجتماعی گروه های کار ، مکتب جدیدی به نام "روابط انسانی " پایه گذاری شد که سعی می کرد بر مشارکت واقعی پای فشارد و آن را تبلیغ کند .
اندیشه مدیریت مشارکتی را ابتدا مولفان و محققان امریکایی مطرح کردند و برای اولین بار در ژاپن مورد انتقاد قرار گرفت و از آنجا به سازمان های تجاری اروپا و امریکا راه یافت . مدیریت مشارکتی با کار اندیشمندانی چون ارجریس (1975 ) ، مک گریگور(1960 )،لیکرت(1961)،هرزبرگ (1968 ) و لاولر (1986 )رو به رشد نهاد و با اشکال و عناوین مختلف ، نظیر مدیریت بر مبنای هدف ، نظام پیشنهادها، گروه های بهبود کیفیت و گروه های خودگردان به حیات خود ادامه داد . پیام اصلی تحقیقاتی که در این زمینه انجام می شد این بود که مدیریت مشارکتی شامل یک تغییر از سبک کنترل گرا به سبک مشارکت گراست( پارسی ،1383 )
به هر حال مدیریت مشارکتی یکی از عناصر نظریه کلاسیک و شکل توسعه یافته سیستم های مدیریتی قبلی می باشد . نظریه های سازمانی و مدیریتی مختلفی در طول سال ها با تاکید بر تصمیم گیری مشارکتی شکل گرفته اند که مهم ترین آنها شامل مدیریت کیفیت فراگیر ( گرانت و همکاران ، 1992 ) ، یادگیری سازمانی (داگسون ، 1993 )، نظریه قدرت دهی ( براون و لاولر،1992 ) و دموکراسـی صنعتی ( دوبر ،1992 ) است .
فهرست مطالب
فصل دوم:چارچوب نظری و پیشینه پژوهش مدیریت مشارکتی
ادبیات نظری مدیریت مشاركتی
--مشاركت
--مفهوم مشاركت و مدیریت مشاركتی
--سیر تكوین مدیریت مشاركتی
--سابقه اجرایی سیستم مدیریت مشاركتی در ایران
--مبانی فكری مشاركت
--اهداف مدیریت مشاركتی
--انواع مشاركت
--پیش نیازهای مشاركت
-- درجات مشاركت
-- درجات مشاركت و سلسله مراتب نیازها
-- عوامل اقتضایی موثر بر مدیریت مشاركتی
-- ویژگی های افراد و سازمان مشاركت جو
-- مهارت های لازم برای مدیریت مشاركتی
--فرهنگ مدیریت مشاركتی
-- ابعاد مشاركت
--سطوح مسئولیت بخشی در سازمان مشاركتی
-- اهرم های ضروری برا ی حركت به سوی مدیریت مشاركتی
-- برنامه ها و فنون مدیریت مشاركتی
-- مهندسی مجدد سازمان ها و مشاركت
-- الگوی مشاركت فراگیر
-- عملکرد مدیریت مشاركتی
-- نقش مدیریت مشاركتی در افزایش اثر بخشی كاركنان
-- مزایای مدیریت مشاركتی
-- دیدگاههای موافقان و مخالفان مشاركت
-- پیش فرضهای نادرست درباره مشاركت كاركنان
-- موانع مشاركت از دیدگاه دانش مدیریت
-- موانع فرهنگی مشاركت
-- موانع مشاركت در بخش دولتی
-- روش های غلبه نمودن بر موانع مشاركتی
بخش دوم: پیشینه تحقیق در مورد مدیریت مشارکتی
سابقه تحقیقات و مطالعات انجام شده
چهارچوب نظری تحقیق
منابع