مبانی نظری کیفیت زندگی کاری

این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق کیفیت زندگی کاری می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری کیفیت زندگی کاری تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق کیفیت زندگی کاری در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

کیفیت زندگی کاری فرآیند تصمیم گیری مشترک، همکاری و سازش متقابل میان مدیریت و کارکنان می باشد و هدف آن تغییر شرایط کاری به گونه ای است که کارکنان مشارکت بیشتری در کار داشته باشند. به عبارت دیگر، کیفیت زندگی کاری یک راه مجاری ارتباطی باز و متناسبی را برای همه اعضاء سازمان فراهم می کند تا در تصمیماتی که بر شغلشان به طور خاص و بر محیط کارشان به طور عام اثر می گذارد، به نوعی دخالت داشته باشند تا در نتیجه آن مشارکت و رضایت شغلی آنان بیشتر شود و فشار عصبی ناشی ازکار برایشان کاهش یابد. در واقع کیفیت زندگی کاری نمایانگر نوعی فرهنگ سازمانی و شیوه مدیریت است که کارکنان براساس آن احساس مالکیت، خودگردانی، مسئولیت و عزت نفس می کنند. بنابراین بهبود کیفیت زندگی کاری، با افزایش تعهد سازمانی میتواند در کاهش رفتارهای ناهنجار کارمندان و کارکنان سازمانها موثر باشد.

کیفیت زندگی کاری از جمله مباحث مهمی است که در دنیای امروز بخش قابل توجهی از وقت و بودجه و توجه مدیران را به خود اختصاص داده است. اما کیفیت زندگی کاری براساس فرهنگ خاص هر سازمان معنی پیدا می کند. یعنی تصور هر  فضای فرهنگی از کیفیت زندگی کاری، تصور ویژه ای است که مدیران باید در جهت شناخت آن تلاش نمایند. بنابراین باید دید که زبان ساکت فرهنگ، کیفیت زندگی کاری را چگونه تفسیر می کند.

تاریخچه کیفیت زندگی کاری
توجهی که امروزه به کیفیت زندگی کاری می شود، بازتابی از تکامل اجتماعی و کاری در سازمان و جامعه می باشد. والتون[1] معتقد است که کیفیت زندگی کاری پاسخی برای کاهش بهره وری سازمان بود که در او اخر دهه 60 و اوایل دهه 70 از سوی تعدادی از روانشناسان صنعتی مطرح شد (والتون، 1973). هرتزبرگ[2] هم مطرح می کند که تعدادی از تحقیقات انجام شده در آمریکا و بریتانیا نشان میدهند که توسعه مدل طراحی مجدد شغل که هدف بهبود بهره وری کارکنان و کاهش نارضایتی شغلی است یک راه برای مقابله با عدم انعطاف تیلوریسم می باشد. همچنین کیفیت زندگی کاری با تغییر سازمانی که بیشتر افزایش انعطاف در سطح ا فقی (توسعه شغلی)[3] و در سطح عمودی (غنی سازی شغلی)[4] می باشد مرتبط است که مسلما شامل سطوح بالایی از مشارکت و انگیزش برای بهبود و جذاب کردن خودکار به جای شرایط کاری است (هرتزبرگ، 1959، ص 529).

تمپسن[5] هم مطرح کرده است، بیشتر تحقیقات انجام شده در مورد کیفیت زندگی کاری در دهه 60 بر روانشناسی فرد و ادراک آن از محیط صنعتی مبتنی بود (تمپسن، 1983) و ریین[6] هم اشاره می کند، اصطلاح کیفیت زندگی کاری برای اولین بار در کنفرانس بین المللی در نیویورک در 1972 مطرح شد. که بر سهم دانش و شروع یک تئوری منسجم در چگونگی ایجاد شرایط بهتر برای زندگی کاری تاکید داشت (ریین، 1995، ص 9). در دهه 70 بیشتر سازمانهایی که از طریق تیلوریسم سنتی طراحی شغل کرده بودند، برای آنکه در مقابل سازمانهای ژاپنی رقابت کنند، به دنبال بهبود شرایط محیط کاری شدند.

بنابراین مفهوم کیفیت زندگی کاری عمدتا متاثر از مدیریت منابع انسانی در کشور ژاپن می باشد، که تاکید بر جنبه های روانی از طریق دو پدیده، مشارکت کارکنان درتصمیم گیریهای سازمان و مجهز کردن کارکنان به تواناییهای علمی، اخلاقی و مشارکتی[7] است (میرسپاسی، 1382) هازارد[8] اشاره می کند. در دهه 80 مفهوم کیفیت زندگی کاری یک اصطلاح عمومی برای مجموعه ای از شرایط در عرصه هایی نظیر سازمان، شرایط و محیط کاری، مشارکت و ... مطرح بود که مفاهیم مشابهی در آلمان، "translated as the humanization of work" و در فرانسه "improvement of working conditions" و در بعضی از کشورهای اروپای شرقی "protection workers" به کار می رفتند که تفاوت این اصطلاحات نشان از تفاوت توجه به جنبه های مختلف کیفیت زندگی کاری است. به عبارت دیگر در دهه 80 مفهوم کیفیت زندگی کاری از عرصه روانشناسی خارج شد و بیشتر رویکرد اجتماعی – فنی در نظر گرفته شد، که چشم انداز سازمانی و گروهی بود. همچنین مفهوم کیفیت زندگی کاری با سیستمهای اجتماعی – فنی در طراحی شغل مانند غنی سازی شغل که بر مشارکت و مسئولیت پذیری کارکنان تاکید دارد مرتبط است (هازارد، 2003، ص 19) .

اخیرا شیوه های بهره وری و کیفیت زندگی کاری به قدری اهمیت و محبوبیت یافته اند که آنرا می توان نهضت ایدئولوژیکی نامید.  همچنین نگرشهای کیفیت زندگی کاری امکانات بیشتری را برای توسعه که از طریق پیوستن نیروهایی از نهضت کنترل کیفیت جامع بدست آورده است ایجاد می کند. کنترل کیفیت جامع سازمان به عنوان مجموعه ای از فرآیندهایی تلقی می شود که میتوان آنها را با کیفیت محصولات و خدمات مرتبط ساخت و بوسیله تکنیک های آماری و بهبود مستمر مدل بندی کرد (معدنی پول، 1381) .

نهضت کیفیت زندگی کاری
مطالعات مرتبط با کیفیت زندگی کاری از دهه 60 شروع شده و چند مرحله را سپری کرده است:

1-مرحله اول درطی دهه های 1969 تا 1974 واقع شده است که طی آن گروه وسیعی از محققین، دانش پژوهان، رهبران اتحادیه ها و مدیران دولتی به چگونگی نفوذ کیفیت تجربیات شغلی یک فرد علاقه مند شدند. یک سلسله بررسی ها و مطالعاتی که در دانشگاه میشیگان در بین سالهای 1963 تا 1973 انجام گرفت، به معطوف شدن توجهات به سوی آنچه که کیفیت استخدام با تاکید بر مجموع تجربیات شغلی بر روی فرد نامیده شده کمک کرد. دولت یک کمیسیون بهره وری فدرال را بوجود آورد. که این کمیسیون به نوبه خود هدایت یک سلسله آزمایشها و مطالعات را در مورد کیفیت زندگی کاری نیروی کار، مشارکت برنامه کیفیت کار دانشگاه میشیگان و مرکز ملی تازه تاسیس کیفیت کار را برعهده گرفت. این شور و هیجان اولیه در اواسط دهه 1970 استمرار داشت تا اینکه همزمان با موضوعات دیگری که عمدتا تورم و هزینه های انرژی توجه عمومی رابه سوی خود جلب کرد و در اواسط دهه 1970 فروکش کرد.

2-موج دوم از علاقه مندیها به مفهوم کیفیت زندگی کاری از سال 1979 شروع و تا به امروز ادامه دارد. احتمالا مهمترین عامل ایجاد این علاقه مندی رقابت بین المللی بوده است. ایالات متحده با رقابت فزاینده ای در بازارهای بین المللی و نیز در بازارهای داخلی به واسطه وجود اطلاعات خارجی مواجه بود. آمریکاییها به فکر  فرو رفتند که شاید سایر کشورها از نقطه نظر مدیریتی کار متفاوتی را انجام می دهند که بر اثر بخش نمودن آنها موثر است. ژاپنی ها به طور عمده ای تحت تاثیر این پدیده قرار گرفتند. مدیران آمریکایی فرضیه سبکهای مدیریتی جایگزین و شیفته این موضوع شدند که شاید سایر مدیریتها خود را به سطح بالاتری توسعه دهند. بنابراین در دهه 1980 کیفیت زندگی کاری مجددا به طور عمده مورد توجه قرار گرفت.

[1] Walton

[2] Hertzberg

[3] Job enlargement

[4] Job enrichment

[5] Thompson

[6] Ryan

[7] Empowerment

[8] Huzzard Tony

[9] International Labour organization

[10] Vandel &Bendasc

[11] Flippo

[12] Waitayangkoon

[13] Job Satisfaction

[14] Comings

[15] Cassio waynef

[16] Nadler Dawid A.Lawler Edward

[17] Szilaggi Andrewd and Walace Marcy

فهرست مطالب
فصل دوم: مبانی نظری و پژوهشی کیفیت زندگی کاری

بخش اول: ادبیات عمومی پژوهش کیفیت زندگی کاری
مقدمه 13
تاریخچه کیفیت زندگی کاری 13
نهضت کیفیت زندگی کاری 15
مفهوم و تعارف کیفیت زندگی کاری 16
شاخص‌های کیفیت زندگی کاری 21
مشارکت در تصمیم‌گیری 23
فضای کاری 23
مزایا، خدمات و امکانات رفاهی 23
شاخص‌های کیفیت زندگی کاری(QWL) والتون 26
حقوق منصفانه و کافی 26
نظام پرداخت مبتنی بر عملکرد 27
محیط کاری ایمن و بهداشتی 28
تأمین فرصت رشد و امنیت مداوم 28
قانون‌گرایی در سازمان 28
وابستگی اجتماعی زندگی کاری 28
فضای کلی زندگی 29
یکپارچگی و انسجام اجتماعی در سازمان 29
توسعه قابلیت‌های انسانی 29
تلاش‌های موفق در زمینه کیفیت زندگی کاری 31
نتایج کیفیت زندگی کاری 31
استراتژی‌های بهبود کیفیت زندگی کاری 33
مدیریت مشارکتی 34
تیم های کاری خودگردان 35
غنی وسازی و طراحی مجدد شغل 36
رهبری مؤثر و رفتار سرپرستی 37
برنامه‌های کیفیت زندگی کاری 38
اهداف برنامه های کیفیت زندگی کاری 40

بخش دوم: ادبیات ویژه پژوهش کیفیت زندگی کاری
پژوهش‌های خارج کشور 77
پژوهش‌های داخل کشور 87

تاریخچه و شرحی بر شرکت سهامی بیمه ایران 90
آموزش در بیمه ایران 92
مدیریت وجوه و سرمایه گذاری 94
روابط عمومی و اطلاع رسانی 95
تبلیغات و اطلاع رسانی 95
فعالیت اتکایی و بین الملل بیمه ایران 96
اتکایی قبولی 96
اتکایی واگذاری 96
قراردادی 96
اختیاری 96
بیمه های انرژی 97
مکانیزاسیون بیمه ایران 97
طراحی و بهبود سیستم های موجود 97
پشتیبانی فنی 97
عملکرد شبکه 97
ایجاد سیستم های جدید 98
اهداف برنامه ها و امتیازات بیمه ایران 98
منابع