مبانی نظری تنوع فرهنگی

این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق تنوع فرهنگی می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری تنوع فرهنگی تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق تنوع فرهنگی در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

چکیده
تحقق اهداف هر جامعه نیاز به استفاده از تمام منابع مادی و انسانی آن جامعه دارد. مدیریت صحیح منابع انسانی یکی از مهم ترین عوامل جهت رسیدن به مطلوب های جامعه می باشد. کشور ایران از گذشته های دور، سرزمین اقوام و مذاهب گوناگون بوده است. مردمانی با فرهنگ غنی که سال ها در کنار هم مسالمت آمیز زندگی کرده اند و جامعه ای با تنوع فرهنگی زیبا آفریده اند.از جمله سازمان های مهم جامعه که با تنوع و گوناگونی فرهنگ ها مواجه است، آموزش و پرورش است. امروزه بنا به دلایل مختلفی از جمله مهاجرت، بافت دانش آموزی مدارس از تنوع قومی و مذهبی بسیاری برخوردار است.

 مدیران و معاونان مدارس نقش بسیار مهم و اساسی در رهبری این جامعه کوچک به منظور هویت بخشی و نمود فرهنگ نسل آینده ساز اقوام و مذاهب دارند. آداب و رسوم، لهجه و لباس هر قوم، حاصل تجارب شادی ها و غم های انسان هایی است که سرنوشت مشترکی را تجربه کرده اند و امید دارند که فرهنگ خود را به دیگران معرفی کنند و بر غنای آن بیفزایند. دانش آموزان گاه هویت قومی و فرهنگی خویش را پنهان می کنند و ناخواسته به تسلط یک فرهنگ بر جامعه رنگارنگ ایران دامن می زنند. آنان باید بیاموزند هویت قومی و فرهنگی آنها افتخاریست که از نسل های گذشته به ارث برده اند و باید افتخار آمیز به معرفی آن بپردازند. مدرسه محیط بسیار مناسبی جهت متجلی شدن عنصرهای فرهنگی اقوام و مذاهب گوناگون است که اگر با مدیریت مناسب همراه باشد باعث فراهم شدن بستری پر نشاط و پویا و فعال برای فعالیت های آموزشی و در کنار آن مشارکت هر چه بیشتر دانش آموزان در امور فرهنگی، ورزشی، هنری و ...می گردد. مهارت های مدیریت تنوع فرهنگی، از نیازهای اساسی مدیریت سیستم آموزش و پرورش است که اگر در کنار مهارت های مدیریت آموزشی قرار گیرد، رشد و بالندگی آموزشی و پرورشی دانش آموزان را در پی دارد.

 در این نوشتار به مباحثی از جمله؛ تنوع فرهنگی و نظریه های مربوط به آن، تنوع قومی، تنوع مذهبی، تنوع زبانی، مدیریت، مهارت های مدیریت تنوع فرهنگی و مشارکت اجتماعی پرداخته شده است.

مقدمه
تنوع فرهنگی چهره غالب جوامع انسانی و كشورهای جهان است. چنانكه جمعیت كشورهای كاملاً همگن كه از یك گروه قومی و فرهنگی تشكیل شده باشند، حدود 4 درصد جمعیت جهان برآورد شده است. بدین سان تنوع  و تكثر و ناهمگونی قومی قاعده عام و جهان شمولی در سطح دولت های ملی است (گودرزی،1385).

برخی صاحب نظران علل تنوع فرهنگی را غلبه نظامی و پیروزی در عرصه جهان گشایی، همچنین پدیده استعمار و مهاجرت و جنبش های مردمی، قلمداد می كنند. برخی دیگر، عوامل مهم پیدایش ناهمگونی قومی در دنیای مدرن را در دین، نژاد و ملیت دانسته اند. با این حال مجموعه این عوامل را  می توان ذیل عناوین كلی زیر قرار قرار داد.

مهاجرت

بخش عمده چهره ناهمگون جوامع به مهاجرت های اختیاری و اجباری مربوط می شود كه در ادوار مختلف تاریخ، به ویژه در چند سده اخیر انجام گرفته است.از دیگر عوامل مهاجرت های گسترده در ادوار گذشته، حاكمیت یافتن طوایف و اقوام بوده است. در چنین مواقعی حكومت های قومی برای حفظ اقتدار و سلطه خود به كوچاندن هم تبارهایشان مبادرت میكرده اند. گاه نیز اقوام هم تبار با مشاهده آسایش و امنیت و رفاه هم تباران خود دست به كوچ  می زده اند. مهاجرت طوایف مختلف ترك و مغول به ایران، در دوران حكومت سلجوقیان، غزنویان، مغول ها و تیموریان، از جمله این نوع مهاجرت ها بوده است. در پاره ای جوامع نیز كوچاندن گروه های قومی به خاطر پاسداری از بلاد مرزی بوده است، همانند كوچ طوایفی از كردها به خراسان در عهد نادرشاه افشار. گاه نیز پادشاهان به كوچ اجباری طوایف و اقوام به علل مختلف دست زده اند كه در زمره مهاجرت های اجباری قرار می گیرند.

غلبه نظامی یا كشورگشایی

از دیگر علل چهره ناهمگون جوامع امروزی، جهانگشایی های امپراتوران باستان یا كشورهای استعمارگر چند سده اخیر بوده است. به طور مثال، غلبه نظامی كشور روسیه در جنگ های معروف به ایران و روس در عهد قاجار كه باعث جدا شدن بخش های وسیعی از حوزه اقوام ایرانی در شمال غرب و شمال شرق كشور گردید، از جمله عوامل ناهمگونی قومی به شمار می روند (مرودشتی و حسینی بهشتی، 1380).

تغییر قلمرو سیاسی

گاه قبض و بسط حكومت ها بر اثر عوامل مختلفی چون؛ هجوم بیگانگان، حمایت خارجی از شورشها یا فروپاشی داخلی، عوامل طبیعی چون سیل، زلزله و خشكسالی و... انجام گرفته است. در هر یك از اشكال فوق و دیگر عواملی كه باعث تغییر قلمرو سیاسی كشورها گردیده، بر تنوع آن ها افزوده شده است (فیزی، 1384).

مرزهای قومی

مرزبندی بسیاری از كشورها طبیعی نیست. مرزهای طبیعی مرزهایی است كه گروه های نژادی- فرهنگی را بر اساس تفاوت های موجود تقسیم می كند. با این حال در كشورهای امروزی، به ویژه كشورهای اشغال شده، اغلب مرزها غیر طبیعی است. بدین شكل كه یك گروه قومی بین دو یا چند كشور تقسیم شده و این باعث تقویت ناهمگونی قومی در كشورها شده است، به گونه ای كه در اغلب موارد باعث مرزگریزی و جدایی خواهی قومی در اشكال مختلف داخلی و منطقه ای می شود (گودرزی،1385).

جهانی شدن

یکی از مباحث اساسی بشری در دو دهه اخیر، مساله جهانی شدن[1] و تأثیر آن بر تنوع فرهنگی جوامع است. این پدیده نه تنها بر جنبه های اقتصادی، صنعتی و اجتماعی زندگی ، بلکه بر جنبه فرهنگی مردم نیز تأثیر عمیق گذاشته است و باعث تنوع و چند فرهنگی شده است. با پیشرفت فناوری و تجلی آن در امكانات مخابراتی نظیر تلفن، ماهواره، اینترنت، شبكه‌های رسانه‌ای جهانی و سهولت سفر و جابه‌جایی با تجهیزات مدرن، ارتباط مردم كشورهای دنیا با یكدیگر روز به روز بیشتر شده است. ارتباطی كه به واسطه پیشرفت فناوری حاصل شده، فضایی را فراهم ساخت كه هرگاه در گوشه‌ای از جهان برای كسی اتفاقی بیفتد، پیامدهای مستقیمی در نقطه دیگری از جهان به بار می‌آورد(پاکوئین[2]، 2000).

اختلاط چند عامل در كنار یكدیگر

رخدادها و پدیده های اجتماعی اغلب چند سطحی و چند بعدی هستند. بنابراین پدیده تنوع فرهنگی نیز در بسیاری موارد از اختلاط چند عامل، از جمله عوامل بالا، نشأت گرفته است(گودرزی،1385).

فهرست مطالب
مقدمه 4
2-1- تعریف فرهنگ 5
2-2-1- فرهنگ پذیری 8
2-2-2- وجوه تفاوت فرهنگ ها 11
فردگرایی – جمع گرایی 11
ارتباط پیچیده- بافت و ساده- بافت 13
پرهیز از ابهام 14
فاصله قدرت 15
مردانگی - زنانگی 16
2-2-3- انواع گروه با توجه به تنوع فرهنگی 17
جدول(2-1) فرمول بهره وری در گروه های کاری(زاهدی،1379،ص107). 18
2-2-4- عوامل پیدایش تنوع فرهنگی 18
مهاجرت 19
غلبه نظامی یا كشورگشایی 19
تغییر قلمرو سیاسی 20
مرزهای قومی 20
جهانی شدن 20
اختلاط چند عامل در كنار یكدیگر 21
2-2-5- مزایای تنوع فرهنگی 21
2-2-6- محدودیت های تنوع فرهنگی 23
جدول(2-2) مزایا و محدودیت های تنوع در گروه ها (زاهدی،1379، ص 108). 24
2-2-7- رویكردها و نظریه های تنوع فرهنگی 26
رویكرد نفی تبعیض و عمل به انصاف 27
رویكرد پذیرش و مطلوب دانستن تنوع 28
رویكرد فراگیری از تنوع 28
نظریه های مربوط به سیاست شناسایی 29
پست مدرنیسم و سیاست تفاوت 34
2-2-8- دیدگاه اسلام در مورد تنوع فرهنگی 37
2-2-9- برخورد دولت با چند فرهنگی 42
2-3- اقلیت 44
2-3-1- انواع اقلیت 45
2-4- قوم 46
2-4-1- تنوع قومی - نژادی 48
2-4-2- قوم مداری 49
2-4-3- تنوع آداب و رسوم اقوام 52
2-5- زبان و تنوع زبانی 53
2-5-1- نماد،  پیام و معنی 56
2-5-2- عوامل مؤثر بر تنوع زبانی 59
2-6- تنوع دینی - مذهبی 64
2-7- مدیریت و کارکردهای آن 67
2-7-1- نقش های مدیریت 70
2-7-1-1- نقش های میان شخصی مدیران 71
2-7-1-2- نقش های اطلاعاتی مدیران 72
2-7-1-3- نقش های تصمیمی مدیران 73
2-7-2- سیر تطور مدیریت فراملیتی و جهانی 74
2-7-3- فرآیند مدیریت تنوع فرهنگی 76
شکل (2-1) فرایند مدیریت تنوع فرهنگی(حاجی ده آبادی،1383، ص 81). 80
2-7-3-1-  شناخت وضعیت موجود 80
2-7-3-2- شناخت وضعیت مطلوب 82
2-7-3-3- شناسایی راهکارها 83
2-7-4- استراتژی ها مدیریت تفاوت های فرهنگی 83
2-7-5- الگوهای عمده سیاست گذاری قومی و فرهنگی 88
2-7-5-1- مدل همانند سازی 88
شکل (2-2) ابعاد نظریه همانند سازی.(صالحی امیری،1385ب،ص59). 91
2-7-5-2- مدل تکثر گرایی 91
شکل(2-3) ابعاد نظریه همانند سازی. (صالحی امیری،1385ب،ص69). 95
2-7-5-3- مدل وحدت در کثرت 95
2-7-6- مهارت های مدیریت تنوع فرهنگی 97
- نگرش سیستمی داشتن 97
- برقراری تعادل بین جهانی اندیشیدن و محلی عمل کردن 98
- مهارت اعمال مدیریت تغییر در دوره گذار 98
- توانایی کار همزمان در فرهنگ های گوناگون 99
- توانایی انجام دادن کار گروهی 100
- دانش زبان های مختلف 100
- مهارت استفاده از رایانه 101
- اعمال مدیریت در بستر فرهنگ های مختلف 101
- داشتن هوش فرهنگی 102
2-7-7- مدیریت تنوع قومی  103
الف- مهارت های انسانی 104
ب- مهارت های ادراكی یا مفهومی 104
2-8-1- پیش نیازهای مشارکت 107
2-8-2- مشارکت اجتماعی 108
2-8-3- اهمیت مشارکت در اسلام 110
2-8-4- مشارکت مدرسه و عرصه های آن 111
2-9- نقش مهارت های مدیریت تنوع فرهنگی در ارتقاء مشاركت اجتماعی 112
2-10- پیشینه تحقیق و مطالعات انجام شده 115
2-10-1- پژوهش های انجام شده در ایران 115
2-10-2- پژوهش های انجام شده در خارج از ایران 123

فهرست منابع 132