مبانی نظری رابطه خلاقیت سازمانی با بهره وری سازمانی

این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق رابطه خلاقیت سازمانی با بهره وری سازمانی می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری رابطه خلاقیت سازمانی با بهره وری سازمانی تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق رابطه خلاقیت سازمانی با بهره وری سازمانی در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

مقدمه
به طورکلی بهره وری، دربرگیرنده گام های برنامه ریزی عملکرد، سرپرستی و بازنگری عملکرد می باشد که به هدف گذاری و ارائه هدایت های لازم در آغاز برنامه و تهیه برنامه هایی برای رسیدن به اهداف تعیین شده، گفته می شود.همانگونه که جوامع بشری از سنتی بودن و از صنعتی شدن به فرا صنعتی شدن گام برمی دارند علوم و فنون و تکنولوژی هم رو به تکامل، دگرگونی و پیشرفت است. بحث بهره وری سازمان یک امر حیاتی و اجتناب ناپذیر است که باید به طور مستمر با مجموع فرآیندهای مدیریت مورد توجه قرار گیرد تا سایر فعالیت های سازمانی بتواند مثمر ثمر واقع گردد. 

در حقیقت یکی از راه های اصولی و منطقی هدایت تلاش های کارکنان در سازمان است و باعث به کارگیری استعدادهای نهفته، به کاراندازی قدرت تخیل و به وجود آمـدن حس انعطاف پذیری فکری در کارکنان خواهد شد. آمـوزش و تربیت نـیروی انسانی است که می تواند ما را در راه رسیدن به خودکفائی یاری دهد . از این رو خلاقیت که کلمه‌ای فراتر از شعارهای روز جهان کسب و کار است، به یک عامل حیاتی در موفقیت سازمانی تبدیل شده است. خلاقیت در سازمان ها را باید به عنوان فرآیندی تعریف کرد که به موجب آن ایده‌های جدیدی که نوآوری را میسر می‌سازند، توسعه می‌یابند و موجب بهره ور تر شده سازمان می گردند (طاهری، 1384).
 

1-2- مبانی نظری بهره وری سازمانی

1-1-1-2- تعاریف
كلمه بهره وری برگردان انگلیسی واژه «Productivity» به معنای قدرت و قابلیت تولید است. در دایره المعارف بریتانیا  بهره ری در اقتصاد به صورت نسبتی از آنچه تولید می شود به آنچه كه برای تولید مورد نیاز است تعریف می شود. در دیكشنری آكسفورد، بهره وری به معنای كارآیی است، كه در صنعت به وسیله مقایسه میزان تولید به زمان صرف شده یا منابع مصرف شده برای تولید آن اندازه گیری می شود (به نقل از طاهری، 1384).

در مطالعات انجام گرفته پیرامون بهره وری توسط سازمان ها و صاحب نظران، تعاریف متعددی از بهره وری ارائه شده است که این تعاریف با وجود داشتن ریشه مشترك هر یك وجهی از بهره وری را مورد تأكید بیشتر قرار دادند. در ذیل به تعدادی از این تعاریف اشاره می شود:

از دیدگاه سازمان همكاری اقتصادی اروپا (OEEC):  بهره وری حاصل كسری است كه از تقسیم مقدار یا ارزش محصول بر مقدار یا ارزش یكی از عوامل تولید بدست می‌آید. بدین لحاظ می توان از بهره وری سرمایه، مواد اولیه و نیروی كار صحبت كرد.

سازمان بین المللی كار (ILO):  بهره وری را نسبت ستاده به یكی از عوامل تولید (زمین، سرمایه، نیروی كار و مدیریت) تعریف می كند.
از نظر آژانس بهره‌وری اروپا (EPA): بهره وری عبارت است از درجه و شدت استفاده موثر از هر یك از عوامل تولید. در تعریف این سازمان همچنین به این نكته اشاره شده است كه بهره وری یك نوع طرز تفكر و دیدگاه است كه بر اساس آن هر فرد می تواند كارها و وظایفش را هر روز بهتر از روز قبل انجام دهد. از این دیدگاه بهره وری  به عنوان یك فرهنگ تلقی می شود (به نقل از طاهری، 1384).

در اطلاعیه تشكیل مركز بهره وری ژاپن JPC اهداف ناشی از بهبود بهره وری چنین بیان شده است: «حداكثر استفاده از منابع فیزیكی، نیروی انسانی و سایر عوامل به روش های علمی به طوری كه بهبود بهره‌وری به كاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و بالا رفتن سطح زندگی همه آحاد ملت، منجر شود». از دید این مركز ، بهره وری یك اولویت و انتخاب ملی است كه منجر به افزایش رفاه اجتماعی و كاهش فقر می گردد (به نقل از طاهری، 1384).

مركز بهره وری ژاپن از زمان تأسیس، نهضت ملی افزایش بهره-وری در این كشور را تحت سه اصل راهبردی به جلو هدایت نموده است كه این سه اصل عبارتند از:
•    افزایش اشتغال
•    همكاری بین نیروی كار و مدیریت
•    توزیع عادلانه و برابر ثمره های بهبود بهره وری میان مدیریت، نیروی كار و مصرف كنندگان

سازمان بهره وری سنگاپور: بهره وری را توسعه عادت بهسازی در رفتار و نگرش افراد می داند. از دیدگاه این سازمان، بهره-وری در درجه اول یك دیدگاه فكری می باشد كه سعی در بهبود وضعیت موجود دارد. به عبارت دیگر بهره وری قبل از آن كه یك شاخص اقتصادی باشد، یك فرهنگ است.
از نقطه نظر سازمان ملی بهره وری ایران: بهره وری یك فرهنگ و یك نگرش عقلانی به كار و زندگی است كه هدف آن هوشمندانه كردن فعالیت ها برای دستیابی به زندگی بهتر و متعالی است.

در «واژه نامه بهره وری» كه از انتشارات داخلی سازمان ملی بهره وری ایران است بهره وری را بدینگونه تبیین نموده ا ند: «بهره وری به حداكثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی، تسهیلات و غیره به طریقه عملی،‌ كاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال و كوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود استانداردهای زندگی است، آن گونه كه به نفع كارگران، مدیریت و جامعه باشد» (به نقل از طاهری، 1384).

از نظر  استنیر  بهره وری: معیار عملكرد و یا قدرت و توان هر سازمان در تولید كالا و خدمات است.
استیگل بهره وری را:  نسبت میان بازده به هزینه عملیات تولیدی می داند.
از دیدگاه ماندل  بهره وری: به مفهوم نسبت بین بازده تولید به واحد منبع مصرف شده است كه با سال پایه مقایسه می شود.
سومانت  نیز بهره وری را:  نسبت بازده ملموس به نهاده‌های ملموس تعریف می كند.

استیفن رابینز یك سازمان را هنگامی مولد می داند كه: از طریق تبدیل داده ها به ستاده ها، در پایین ترین سطح هزینه به اهدافش نائل آید. بنابراین وی مفهوم بهره وری را ناظر بر اثر بخشی و كارآیی می داند (به نقل از طاهری، 1384).

- خلاقیت سازمانی
1-2-1-2- تعاریف
خلاقیت همواره مفهومی اسرار آمیز وسیع و بسیار پیچیده بوده است. خلاقیت را شاید بتوان برترین سطح یادگیری بشر ، بالاترین توانمندی تفکر و محصول نهایی ذهن و اندیشه انسان دانست.

خلاقیت از دیدگاه روان شناسی:
 خلاقیت یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است. 

خلاقیت از دیدگاه سازمانی:

 خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود ارتقای کمیت یا کیفیت فعالیتهای سازمان ( بهبود عملکرد ) مثلا افزایش بهره وری یعنی افزایش تولیدات یا خدمات کاهش هزینه ها - روشهای بهتر و خدمات جدید چنانچه ملاحظه میشود خلاقیت با بهره وری رابطه مستقیم داشته و موجب بالا رفتن سطح عملکرد در یک سازمان خواهد شد (آقایی فیشانی، 1386).
واین موریس به عنوان بخشی از پروژه‌ تحقیقاتی خود و با هدف شناسایی عواملی که خلاقیت سازمانی را موجب می‌شوند، اقدام به بررسی طیفی از سازمان های کشور نیوزلند کرد. او در این زمینه ده عامل را که باعث افزایش خلاقیت سازمانی می شوند به این شرح معرفی می کند:

1. حقوق مناسب
این پول است که مشوق فرد برای سر کار آمدن است اما این پول نیست که بهترین کار وی را باعث می‌شود. حقوق مهم است و باید در حدی مناسب باشد، اما تنها عامل تأثیرگذار در خلاقیت فرد نیست.خلاقیت نیازمند درک مسائلی است که باعث تحرک کارکنان می‌شود (آقایی فیشانی، 1386).

2. اهداف روشن سازمانی
اکثر افراد با این موضوع موافقند اما استثناهایی نیز وجود دارند که در پاسخ ها مشهود است. اگر واحدی که فرد در آن کار می کند، برای هر موضوعی اهدافی را تعیین نماید فرد به کاری که انجام  می دهد علاقه‌مند شده و سعی می‌کند تمام تلاش خود را برای عملی ساختن آن انجام دهد.

3. انگیزه‌ مثبت کارکنان
وجود کارکنان با انگیزه برای داشتن یک سازمان خلاق، الزامی است. بسیاری معتقدند که اگر انگیزه نباشد، خلاقیت هم نخواهد بود. اما آنچه مسلم است این است که انگیزه‌ مثبت کارکنان، خلاقیت سازمان را افزایش می‌دهد.

4. رهبری متعهدانه
در حالی که خلاقیت می‌تواند با عبور از موانع به موفقیت برسد، محیطی که خلاقیت سازمانی را ترغیب می‌کند، می‌تواند از مزایای منابع گوناگونی بهره‌مند شود. در چنین سازمان هایی نقش رهبران حذف موانع است. رهبری که موانع را از سر راه برمی‌دارد، خلاقیت سازمانی را تقویت می‌نماید.

5. اختیارات فردی برای ایجاد تحول و اعطای قدرت به افراد
اعطای مناسب اختیارات به افراد باعث افزایش ابتکار، حضور در کار، اشتیاق، نوآوری و سرعت در کار می‌شود و البته افزایش سطح نگرانی و اضطراب را نیز در پی خواهد داشت (آقایی فیشانی، 1386).

6. ساختار مناسب سازمانی
محیط سازمان باید به گونه‌ای باشد که در آن مشکلات بدون سرزنش و توبیخ دیگران مورد بررسی قرار بگیرد. این یک ساختار مناسب سازمانی است که می‌تواند باعث انعطاف‌پذیری، سازگاری و تمرکززدایی در قبال اختیارات شود.

7. ارتباطات آزاد و تبادل اطلاعات
یکی از موانع مهم، وجود محیطی است که در آن افراد یکدیگر را نادیده می‌گیرند، اطلاعات مبادله نمی‌شوند و هیچ اعتباری برای خلاقیت وجود ندارد. دستیابی به اطلاعات الزامی است و خلاقیت از طریق بیان ایده‌های جدید که ناشی از تجارب گذشته هستند، پرورش می‌یابد، تا بتوان از این اطلاعات در موقعیت‌های جدیدی استفاده کرد.
 ارتباطات آزاد در قبال تحولات سازمانی، تصمیم‌گیری ها و سیاست ها؛ فرصت های ابراز نگرانی، ادراک ها و عقاید و احساس این که به افراد توجه می‌شود و حرف آن ها شنیده می‌شود، همگی باعث تقویت خلاقیت سازمانی می‌شوند.

8. محیط و منابع لازم برای پیگیری عقاید و ایده‌ها 
این اولویت ارتباط تنگاتنگی با زمان دارد اما در عین حال شامل محیط فیزیکی مورد نیاز برای «آزمودن» ایده‌های جدید و تأمین منابع مالی لازم برای چنین پیگیری‌هایی نیز می‌شود. یک فرد زمانی در بهترین حالت خلاقیت قرار دارد که بتواند میان نیاز به دسترسی به افراد و منابع یا دسترسی به زمان توازن برقرار کند. زمانی به بهترین شکل اندیشه‌های فرد بارور می‌شود که ایده های وی را دیگران بیآزمایند که گاهی اوقات، این کار بسیار دشوار است (آقایی فیشانی، 1386).
محیطی که برای خلاقیت مساعد است، محیطی است که در آن از یک موسیقی مناسب، آثار هنری زیبا و عناصر تحریک ‌کننده‌ خلاقیت استفاده شده است و در واقع محیط و منابع مناسب، خلاقیت سازمانی را تقویت می‌کند.

9. صلاحیت کارکنان
صلاحیت کارکنان دومین موضوع مهمی است که در تقویت خلاقیت سازمانی مطرح شده است. وقتی از گروهی آزمودنی خواسته شد که در باب این موضوع سخن بگویند، آنها طیفی از موضوعات مختلف را بیان کردند که می‌توان چکیده‌ آن را در این جمله بیان کرد: "اگر بدانم می‌توانم به کارکنانم اتکا کنم و بدانم آن ها به لحاظ فنی از صلاحیت کافی برخوردارند، آنگاه قادر خواهم بود تا مرز‌های صلاحیت فنی را به حوزه‌هایی جدیدتر و ناشناخته‌تر توسعه دهم و در نتیجه به عقایدی خلاقانه و نوآورانه دست یابم". اما برخی نیز نگرشی متفاوت را بیان می‌کردند: "اینکه فردی تنها به لحاظ فنی صلاحیت داشته باشد، بدان معنا نیست که توانایی ایجاد عقاید جدید و خلاقانه را دارد. برخی افراد، برای انجام دادن کاری نه صلاحیت دارند و نه اعتماد به نفس".
پاسخ‌های ارایه شده حکایت از آن داشتند که اجماع نظری کلی در این زمینه وجود دارد که کارکنان با صلاحیت برای خلاقیت سازمانی مهم هستند اما در مورد نوع صلاحیت ها، بین علمای فن، اختلاف نظرهایی وجود دارد.

10. زمان
زمان به عنوان مهم‌ترین عامل در تقویت خلاقیت سازمانی ذکر شده  است و اهمیت آن را از هر عامل دیگری بیشتر دانسته‌اند. اگر زمان مناسبی در اختیار فرد باشد و هیچ کس در آن کار مزاحم نشود، می‌تواند کار را به نحو احسن انجام دهد و خلاقیت لازم را در کار از خود بروز خواهند داد (آقایی فیشانی، 1386).

فهرست مطالب
مقدمه 8
1-2- مبانی نظری موضوع پژوهش 10
1-1-2- بهرهوری سازمانی 10
2-1-1-2- تاریخچه بهره وری 13
3-1-1-2- اهمیت بهره وری 13
4-1-1-2- هفت «C» بهره وری 13
5-1-1-2- عوامل مؤثر بر بهره وری 15
1-5-1-1-2- عوامل خارجی 15
2-5-1-1-2- عوامل داخلی 15
6-1-1-2- عوامل مؤثر بر افزایش بهره وری نیروی انسانی 16
• رفتار مطلوب و کردار درست رهبران و مدیران 16
• فراهم کردن شرایط لازم پیشرفت های شغلی برای همه افراد 16
• دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان 16
• وضوح نقش 17
• اختیار 17
• در نظر گرفتن تخصص 17
• مشارکت دادن کارکنان 17
• کیفیت بالای زندگی کاری 17
7-1-1-2- مهمترین عوامل مؤثر در کاهش بهره وری 18
8-1-1-2- شرایط لازم برای بهبود بهره وری نیروی انسانی در سازمان ها 20
2-1-2- خلاقیت سازمانی 22
خلاقیت از دیدگاه روان شناسی: 23
خلاقیت از دیدگاه سازمانی: 23
2-2-1-2- ویژگیهای خلاقیت 27
3-2-1-2- تفاوت خلاقیت و نوآوری تغییر 28
4-2-1-2- ویژگیهای شخصیت خلاق 29
ابتکار و تخیل قوی و حساسیت: 31
6-2-1-2- انگیزش و خلاقیت و بهبود عملکرد 33
7-2-1-2- آموزش عمومی خلاقیت سازمانی 35
9-2-1-2- تکنیکهای خلاقیت 36
2-9-2-1-2- تکنیک یورش فکری 37
3-9-2-1-2- تکنیک شش کلاه فکری 39
5-9-2-1-2-  تکنیک الگو برداری از طبیعت 41
6-9-2-1-2- تکنیک دلفی 41
7-9-2-1-2-  تکنیک TKG 42
3-1-2- ویژگیهای جمعیتشناختی 43
2-3-1-2- مهمترین ویژگیهای جمعیتشناختی 43
2-2-3-1-2-الگوی نقش 43
2-2- مبانی عملی موضوع پژوهش 46
1-2-2- پژوهشهای انجام شده در داخل کشور 46
1-2-2- پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور 48
منابع فارسی 49
منابع انگلیسی 53

مقدمه