مبانی نظری اثربخشی سرمایه فکری

این نوشتار مبانی نظری و پیشینه تحقیق اثربخشی سرمایه فکری می باشد. در بخش اول چارچوب و مبانی نظری اثربخشی سرمایه فکری تشریح می شود و در بخش دوم پیشینه نظری تحقیق اثربخشی سرمایه فکری در پژوهش های داخلی و خارجی مورد بررسی قرار می گیرد.

سرمایه فكری:
سرمایه فکری از جمله مسائلی در علم مدیریت است که تعاریف مختلف دارد و همین تعاریف و برداشت های مختلف موجب شده است که در رسیدن به یک تعریف جامع دچار مشکل شویم تنها نکته ای که در اکثر این تعاریف مشترک است این مطلب می باشد که سرمایه فکری جزئی از دارایی های نامشهود است که در هر شرکتی که دارای سرمایه فکری قوی تری باشد نسبت به سایر رقبا موفق تر خواهد بود.جعفری(2013) در تعریف خود از سرمایه فکری اشاره می کند که: تمام دارایی ها که ترازنامه شرکت نشان داده نشده است و آن شامل کسانی که دارایی های نامشهود مانند علائم تجاری، ثبت اختراعات و مزایای انسانی، ساختار و محیط ارتباط است و به عقیده ادوینسون و سولیوان(1996) تفاوت بین ارزش بازار و ارزش دفتری می باشد.

.پابلوس( 2004 ) سرمایه فکری را شامل تمام منابع دانش محوری می داند که برای سازمان ارزش تولید می کنند ولی در صورتهای مالی وارد نمی شوند.

ماوریدس ( 2005 ) سرمایه فکری را یک دارائی ناملموس با پتانسیل خلق ارزش برای سازمان و کل جامعه می داند. .
مارتینز( 2005 ) سرمایه فکری را دانش، اطلاعات، دارایی فکری و تجربه ای که می تواند در خلق ثروت مورد استفاده قرار گیرد، تعریف می کند. .( همتی و همکاران،2013،6)

1-2-2) اجزای سرمایه فکری:

1-1-2-2) سرمایه انسانی: 
سرمایه انسانی موجودی دانش افراد یك سازمان است. كاركنان، سرمایه فكری را از طریق شایستگی، نگرش و چالاكی فكریشان ایجاد می كنند.مهمترین عناصر تشكیل دهنده سرمایه انسانی سازمان، مجموعه مهارت های نیروی كار، عمق و وسعت تجربه آن هاست . منابع انسانی می توانند به منزله روح و فكر منابع سرمایه فكری باشند. این سرمایه در پایان روز كاری، با ترك سازمان از سوی كاركنان از شركت خارج می شود، اما سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه های حتی با ترك سازمان هم، بدون تغییر باقی می مانند . سرمایه انسانی شامل :

 مهارتها و شایستگی های نیروی كار ؛
 دانش آنها در زمینه رشته هایی كه برای موفقیت سازمان مهم و ضروری هستند ؛
 استعدادها و اخلاق و رفتار آنهاست .(دستگیر و محمدی، 1388،31)

2-1-2-2) سرمایه ساختاری:
سرمایه ساختاری شامل همه ذخایر غیر انسانی دانش در سازمان می شود كه در برگیرنده پایگاه های داده، نمودارهای سازمانی، دستورالعملهای اجرایی فرایندها، استراتژی ها، برنامه های اجرایی و به طور كلی هر آنچه كه ارزش آن برای سازمان بالاتر از ارزش مادی اش باشد، است. سرمایه ی ساختاری را در دستورالعمل ها، راهبردها، خط مشی ها و هرآن چه ارزش سازمان را بیشتر از ارزش فیزیكی آن می سازد معرفی میشود . طبق یافته ها در سازمانی با اسلوب و شیوه های ضعیف، سرمایه فكر ی به تمامی پتانسیل خود نمی رسد. سرمایه ساختاری، دامنه گسترده ای از عناصر ضروری را پوشش می دهد . 

مهمترین آنها معمولاً شامل :

 فرایندهای مهم اجرایی سازمان ؛ 
 چگونگی ساختاربندی آنها ؛ 
 سیاست ها، جریان های اطلاعاتی و عناصر پایگاه های داده؛ 
 رهبری و سبك مدیریت آن ؛ 

سرمایه ساختاری می تواند به گروههای فرعی فرهنگ، عملیات و عادات كاری، و اموال فكری تقسیم شود.(همان منبع)

3-1-2-2) سرمایه رابطه ای:
سرمایه رابطه ای، شامل همه روابطی است كه بین سازمان با هر فرد یا سازمان دیگری وجود دارد . این افراد و سازمانها می توانند شامل مشتریان، واسطه ها، كاركنان، تأمین كنندگان، مقامات قانونی، جوامع، اعتباردهندگان، سرمایه گذاران و . .. باشند .سرمایه مشتری به عنوان یك پل و سازمان دهنده عملیات سرمایه فكری تلقی می شود و یك عامل تعیین كننده در تبدیل سرمایه فكری به ارزش بازار است . این سرمایه، شامل استحكام و وفاداری مناسبات و روابط مشتری است 

تعاریف جدید، مفهوم سرمایه مشتری را كه قبلاً وجود داشت، به سرمایه رابطه های توسعه داده اند كه شامل دانش موجود در همه روابطی است كه سازمان با مشتریان و رقبا، تأمین كنندگان، انجمن های تجاری و دولت برقرار می كند..به طور كلی، می توان گفت كه مهمترین جزء اصلی و اساسی سرمایه فكری، سرمایه انسانی است و دو سرمایه دیگر تابعی ازسرمایه انسانی هستند . در واقع بدون سرمایه انسانی امكان رشد و توسعه آن ها محدود است .(همان منبع)

فهرست مطالب

فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق سرمایه فکری 17
بخش اول:سرمایه فکری 38
2-2) سرمایه فكری: 39
1-2-2) اجزای سرمایه فکری: 40
1-1-2-2) سرمایه انسانی: 40
2-1-2-2) سرمایه ساختاری: 41
3-1-2-2) سرمایه رابطه ای: 41
2-2-2) فرایند مدیریت سرمایه فکری: 42
3-2-2) تاریخچه سرمایه فکری: 44
4-2-2) مدیریت دانش و سرمایه فکری: 46
5-2-2) نظریه های مربوط به سرمایه فكری: 47
6-2-2) مدل ها والگوهای سرمایه فكری: 49
1-6-2-2) ادوینسون و  مالونه  ( 1997) 49
2-6-2-2) سویبی (1997) 50
3-6-2-2) استوارت (1997) 51
4-6-2-2) پتی  ( 2000) 51
5-6-2-2) چن و همكارانش (2004) 52
7-2-2) اندازه گیری سرمایه فكری: 53
8-2-2) اهداف اندازه گیری سرمایه فكری : 54
9-2-2) منافع و مزایای اندازه گیری سرمایه فكری : 55
10-2-2) پیچیدگی اندازه گیری سرمایه فكری از نظر روس( 1997): 55
11-2-2) طبقه بندی روشهای اندازه گیری سرمایه فکری: 56
1-11-2-2) طبقه اول: روش های سرمایه فکری مستقیم 56
1-1-11-2-2) مزایای روش های سرمایه فکری مستقیم: 56
2-1-11-2-2) معایب روش های سرمایه فکری مستقیم: 56
2-11-2-2) طبقه دوم: روش های سرمایه گذاری بازار 58
3-11-2-2) طبقه سوم: روش های بازگشت روی دارایی ها 59
4-11-2-2) طبقه چهارم: روش های کارت امتیازی 59
12-2-2) روش های اندازه گیری سرمایه فكری : 60
1-12-2-2) ارزش افزوده اقتصادی: 60
2-12-2-2) ارزش نامشهود محاسبه شده : 61
3-12-2-2) روش های اندازه گیری سرمایه فكری روش كارت امتیازی متوازن : 61
4-12-2-2) روش های اندازه گیری سرمایه فكری هدایت كننده اسكاندیا: 62
5-12-2-2) كیوی توبین: 63
6-12-2-2) روش های اندازه گیری سرمایه فكری ارزش بازار به دفتر : 63
7-12-2-2) روش های اندازه گیری سرمایه فكری برگه متوازن نامحسوس : 64
8-12-2-2) روش های اندازه گیری سرمایه فكری امتیازات ثبت شده تقدیر موزون : 64
9-12-2-2) حسابداری منابع انسانی 65
10-12-2-2) ترازنامه نامرئی : 66
11-12-2-2) جستجوگر ارزش: 66
12-12-2-2) نتایج امتیازی زنجیره  ارزش : 67
13-2-2) شاخصهای عملكرد مالی: 72
14-2-2)فرمولهای محاسباتی و روشهای کمی جهت محاسبه ارزش سرمایه های فکری: 73

بخش دوم پیشینه تحقیق سرمایه فکری 76
3-2) پیشینه تحقیق: 76
1-3-2) تحقیقات مشابه داخلی 76
(2-3-2تحقیقات مشابه خارجی 82

فهرست جدول ها
جدول (2-1)عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش(زمردیان و رستمی،1389،50) 20
جدول (2-2) تبدل دانش بین شکل های نهان و آشکار آن 26
جدول(2-3)تلاش های تاثیر گذار بر سیر تاریخی سرمایه فکری( خاوندکار و متقی،1388، 47-48) 34
جدول (2-4)طبقه بندی سرمایه های فكری از دیدگاه پتی و گوتری 38
جدول(2-5)شمای کلی روش های اندازه گیری سرمایه فکری 52
جدول2-6) : راهنمای فرمولهای سرمایه فکری ( انواری رستمی و همکاران ، 1384) 54
فهرست شکل ها
شکل 2-1- مدل 7C 23
شکل 2-2 مدل حلزونی مدیریت دانش نوناکا و تاکوچی 24
شکل2-3 - نحوه و اجزای شكل گیری مراحل چهارگانه مدل نوناكا و تاكوچی 25
شکل2-4 مدل پایه های ساختمان مدیریت دانش 27
شکل(2-5) فرآیند مدیریت دانش(دستگیر و محمدی، 88) 32
شکل(2-6)طرح ارزش اسكاندیا 37
شکل(2-7)مدل چن و همكارانش از سرمایه فكری و روابط بین آنها 39