سهولت تحقق مشاركت در روستا بدلایل متعددی از جمله ریشه دار بودن اعتقادات مذهبی ، كوچك بودن ابعاد مكانی و جغرافیایی ، قلت جمعیت درگیر در موضوع ، عدم پیچیدگی روابط و.... یكی از خصیصه های بارز مشاركت در روستاست . دور بودن افراد و گروههای مردم روستایی از بروكراسی و تحولات زودگذر سیاسی و درگیری آنها با عمل و فعالیتهای تولیدی و طبیعت ، موجب سلامت عملكردها درمشاركت روستاییان است . علاوه بر این نقش مشاركت خود بعنوان یك ارزش در فرهنگ روستاییان جایگاه خاصی دارد و چنانكه اعتماد مردم به سلامت جریان و واقعی بودن آن جلب شود . تحقق مشاركت قطعی است مشاركت در روستا در بسیاری از موارد نقشی فراتر از افزایش پتانسیل درگیر در اداره امور روستا دارد و آن حفظ پویایی و حیات روستاست .
باتوجه به این شرایط حاكم درروستا و جو حاكم برآن در رابطه با مشاركت شوراهای روستایی نسبت به شوراهای شهری دارای وجوه تمایز بسیاری میباشند . به عبارت دیگر علیرغم اولویت و اهمیتی كه درتبلیغات شوراهای شهری داده شد . باید اذعان نمود كه شوراهای اسلامی در مناطق روستایی ، عشایری بنابه دلایل متعدد ، نسبت به شوراهای شهری دارای وجوه تمایز و افتراق اساسی است كه بی توجهی به آن ما را با مشكلات اساسی روبرو خواهد نمود در زیر به برخی از این وجوه تمایز اشاره میشود .
- در مقایسه آماری حدود 85 تا 90 درصد اعضای شوراهای كشور را اعضای شوراهای روستایی تشكیل میدهند .
- در مقایسه تعداد شوراها . تعداد شوراهای اسلامی روستا حدود 90 تا 95 درصد از كل تعداد شوراهای كشور را شامل میشود .
- ویژگی دیگر نقش چند بعدی شوراهای روستایی است . شوراهای روستایی علاوه بر نقشی كه مشابه شورای شهر در نظارت بر مسائل روستا دارند . نقش مدیریت اجرایی در رتق و فتق امور روستاها را نیز برعهده دارند . یعنی شوراهای روستایی خلاء مدیریتی روستاها را نیز پر میكنند .
- نقش دادرسی و ریش سفیدی در بین روستاییان و در نتیجه كاستن از بار قوه قضاییه ونیروهای انتظامی از یك سو از طریق پیشگیری از بروز اختلافات و از سوی دیگر ، حل و فصل بسیاری از اختلافات مابین مردم ، از ویژگیهای بارز و جالب شوراهای روستاییست .
- شوراهای روستایی نقطه تماس و ارتباط بسیار مناسبی میان نظام و مردم روستا هستند و بدلیل اعتمادی كه هر دو طرف ( نظام و مردم ) نسبت به این شوراها وجود دارد از جهت اطلاع رسانی و ایجاد ارتباط میان ارگانها و مردم جایگاه ممتاز و خاصی دارند .
- شوراهای اسلامی روستا بر خلاف شورای اسلامی شهر ، پدیده ایی آزموده و شناخته شده وتقریباً دارای سابقه طولانی تری نسبت به شورای شهر است و به خاطر همین سابقه طولانی دارای ویژگیها و خصیصه های مختص به خود میباشدكه در شوراهای شهری كمتر دیده میشود .
- توضیح بیشتر در خصوص شوراهای روستایی اینكه نظام و تشكیلات شوراها ، هسته اولیه و محور اصلی سایر مكانیزمهای مشاركت و ایجاد سیستم همه جانبه و خودگردان روستا محسوب میشود . شورا قالبی است كه نمایندگان روستا در آن حضور دارند . تصمیم گیری در شورای روستایی تبلور عینی و عملی آراء و تصمیمات مردمی میباشد كه این خصیصه در شوراهای شهری به دلایل متعدد از جمله جو سیاسی حاكم بر شوراها كمك رنگ تر میباشد( خوشه گیر، 1382 ).
شورا واژهای عربی كه اصل آن در ماده ی لغویش از "شارالعسل"است زیرا در گذشته وقتی قصد استخراج عسل را از كندو داشتند ،این عمل باید خیلی آهسته وبا دقت صورت گیرد،به شكلی كه زنبورها تحریك و متواری نشوند وهمچنین این واژه به معنای استخراج همراه با زحمت ،پالایش و تصفیه است .افرادی كه به عنوان شورا دور هم جمع شده ومی خواهند به مشورت بپردازند باید با صحیت و با قاطعیت،بدون آنكه احساسات بر آنها غلبه و یا تعجیل بی مورد به مشورت و آنگاه تصمیم گیری بیندیشند (قاسمی،1378).
به عبارت دیگر شورا نهاد یا هسته ای می باشد كه با از هم پیوستن چند نفر جهت تشریك مساعی پیرامون یك یا چند موضوع ایجاد می شودواعضائ شورا با رأی اكثریت مردم روی كار می آیندو دارای حدود و وظایف مشخص میباشند و بر اساس آن وظایف به پیگیری امور عمرانی ،اجتماعی و غیره می پردازند.
بر اساس اصول قانون اساسی نیز سه نوع شورا مقرر است:
1- شوراهای اسلامی محلی كه همان شورای روستا،بخش ،شهر شهرستان یا استان می باشد.
2- شورای عالی استانها كه از نمایندگان شوراهای استانها تشكیل می شود.البته نحوه تشكیل و وظایف این شوراها را قانون مشخص میكند(اصل یكصدو یكم) .
3- شوراهای صنفی به منظور تامین قسط اسلامی و همكاری در تهیه برنامه ها و ایجاد هماهنگی در پیشبرد امور در واحدهای تولیدی،صنفی و كشاورزی،شوراهایی مركب از نمایندگان كارگران و اصناف و دیگر كاركنان و مدیران ،و در واحدهای آموزشی ،اداری ،خدماتی و مانند اینها شوراهایی مركب ازنمایندگان اعضای این واحدها تشكیل می شود(اصل یكصدوچهارم) ( صفار،1371).
2-7-2- اهداف شوراها :
علاوه بر اهدافی كه بطور كلی برای شوراها مطرح شده بر طبق اصول ششم و هفتم ، صدم الی صدوششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مواد قانونی تشكیل شوراهای اسلامی كشوری ، اهداف اساسی و اصل شوراها كه بیان شد میتوان اهداف كلی شوراها را بشرح ذیل تقسیم بندی نمود . در ادامه به توضیح مختصر هر یك از این موارد می پردازیم :
1- اجرای سیاست عدم تمركز :
واگذاری بخشی از اختیارات و مسئولیتهای حكومت مركزی به تشكیلات مناطق و استانها با حفظ رابط و نماینده از طرف حكومت مركزی وتصمیم گیری و عمل درمحدودة قانونی اختیارات خود كمك شایانی به اجرای سیاست عدم تمركز در كشور مینماید .
2-سپردن و بخشیدن كارهای مردم به مردم :
با تأسیس قانونی شوراها در قانون اساسی ، انتخاب و شكل گیری و اداره آنها و محدودة وظایف و اختیارات آن تماماً توسط مردم صورت میگیرد و در اصل كار و امورات مردم به دست خودشان سپرده میشود . از طریق شوراها، نمایندگانشان كارهای جمعی خویش را انجام میدهند .
3- سرعت بخشیدن به كارها :
باتوجه به اینكه شرایط محیطی و جغرافیایی در همه استانها و مناطق كشور یكسان نیست و از طرفی هدف دولت اجرای صحیح برنامه ها در سطح كشور میباشد و این اختلاف شرایط مانع و مشكل برای اجرای برنامه های اقتصادی ،عمرانی ،بهداشتی ، فرهنگی و آموزشی و سایر امور رفاهی است . شوراها میتوانند در جهت اجرای صحیح و سرعت بخشیدن به آنها از طریق همكاری و هماهنگی لازم بین مناطق و استانهای مختلف اقدام كرده و دولت را یاری دهند .
4- رفع تبعیض در جامعه :
برای ایجاد تعادل و توازن بین مناطق مختلف و رفع تبعیض از نقطه نظر توزیع عادلانه امكانات و ثروت عمومی ،خدمات و سایر امور رفاهی، احتیاج و نظارت دولت بر اجرای هماهنگ برنامه ها در سرتاسر كشور باتوجه به دور افتادگی مناطق و تفاوتهای آنها با یكدیگر لازم مینماید كه نیرو و امكانات مردم به طریق صحیح هدایت شده و استفاده شود و این امر مهم از طریق شوراها با برنامه های دقیقی قابل اجرا است .
5- نظارت اجتماعی :
از دیگر اهداف شوراها نظارت بر جریان امور كشور و اجرای برنامه ها و دستورات دولتی است تا به نقض قوانین و جریانهای انحرافی در داخل دستگاههای دولتی و تبعیض گرایی های نادرست در مدیریتها مبارزه كنند . شوراها بعنوان وجدان بیدار مردم و چشم های تیز بین ملت در دور افتاده ترین نقاط كشور ادارة امور را زیر نظر می گیرند و با اعمال نظارت سیستم قدرت را كنترل میكنند .
6- همكاری و هماهنگی با دولت و دستگاههای دولتی :
شوراهای اسلامی با همكاری و هماهنگی با مؤسسات دستگاههای دولتی در حقیقت به تكمیل كار دولت و دستگاهها و سازمانهای تابعه كمك میكنند و ماهیت كار آن تركیبی از تصمیم گیری، كار و نظارت دولتی و مردمی است . شوراها در مواردی كه به علل مختلف دولت را در انجام وظایفش ناتوان می یابند . با حضور فعال در صحنه كمبودها را جبران كرده و بعنوان یك نیروی اضافی دولت را یاری میدهند . عملكرد شوراهای اسلامی روستایی بیانگر این امر در اوایل پیروزی انقلاب و زمان جنگ تحمیلی میباشد .
7- هدایت و كنترل و رهبری برنامه های محلی :
در تمامی امور و بخشهای دولتی شوراها كنترل هایی را در دست دارند و میتوانند اجرای كلیه تصمیمات دولت را در زمینه های سیاسی ،اقتصادی ،فرهنگی و غیره رهبری كرده و تا آنجا كه قانون اجازه میدهد تصمیمات لازم را اتخاذ كرده و موجبات اجرای آنرا فراهم سازند . نمایندگان مردم در شوراها به دلیل آشنایی با شرایط و مقتضیات محل بهتر از مأمورین دولت مركزی میتوانند جریان اموررا در منطقه خود هدایت كنند .
8- رشد سیاسی و اجتماعی مردم درامور :
مشكلات جاری زندگی و بسیاری ازعوامل مختلف دیگر معمولاً مردم را در بعضی از امور به فراموشی و غفلت و ناآگاهی میكشاند و این از مهمترین مسائل سیاسی برای ملتهاست .این فراموشی با ناآگاهی غفلت و سهل انگاری در مقاطع حساس و بحرانهای سرنوشت ساز میتواند خسارت جبران ناپذیری در پی داشته باشد و حتی موجب دیكتاتوری و استثمار مردم شود از جمه اهداف شوراها را میتوان آگاه سازی و بیدار كردن مردم و وجدان ملت در برابر جریانهای سرد و انحرافهای كار و بحرانها بمنظور جلب گسترده مردم به مشاركت و نظارت در امور منطقه خود ذكر كرد .
9- بالا بردن قوة اجرایی كشور :
دولتها هرچقدر كه مترقی و با كفایت باشند واز برنامه های جامع و سازنده ای برخوردار باشند ، بازهم ماهیت بعضی از مسئولیتها و امور چنان است كه توان دولت برای اجرای آن ناكافی است واحتیاج به همكاری و همیاری گسترده ای دارد . در اینجا موضوع هماهنگی ،نظارت ، هدایت و كنترل مطرح نیست بلكه باید مشاركت جمعی مردم وجود داشته باشدكه در غیر اینصورت آنها قابلیت اجرا نخواهند داشت و این یكی از اهداف شوراهاست كه با مشاركت دادن هر چه بیشتر مردم عملی میباشد .
10- خود گردانی یا خود مدیریتی مردم :
منظور از خودگردانی یا خود مدیریتی ، شیوه خاصی در مدیریت سیاسی است كه براساس آن دولت مسئولیتها و اختیارات خود را به مردم باز میگرداند تا با مشاركت مردم بتوانند به همه مسئولیتهای سنگین خود جامة عمل بپوشانند دولت بعنوان صاحب قانونی اقتدارات عمومی قدرت خود را از آراء مردم بدست آورده و از طرف مردم عهده دار اجرای اقتدار عمومی شده است . بنابراین صاحب اصلی قدرت خود مردم هستند كه بجای حفظ نظم و اجرای حاكمیت قانون و بسط عدل و امنیت ترجیح داده اندكه تشكیلاتی واحد بنام دولت این قدرت را اعمال كند . اكنون دولت در شرایطی كه اجرای حاكمیت در مناطق و استانهای دوردست و در میان اقوام و نژادهای مختلف دچار ضعف و نارسایی شده اند . مردم میتوانند بوسیله شوراها در اجرای بخشی از قدرت و یا به تعبیر صحیح تر انجام قسمتی از مسئولیتهای مربوط به برقراری نظم و عدالت وامنیت و حاكمیت قانون در شكل خودگردانی و خود مدیریتی دولت را یاری دهند و در مسئولیتهایش مشاركت داشته باشند( خوشه گیر ، 1382).
فهرست مطالب
شوراهای روستایی
مفهوم شورا
اهداف شوراها
وظایف شوراهای اسلامی روستایی
ویژگی های شوراهای اسلامی
شوراها به عنوان یك سازمان محلی
شرح نظام شورایی در برخی از كشورها
تاریخچه تشكیل شورا در ایران
جایگاه شوراها در بررسی سیر تاریخی مدیریت روستایی
شوراهای اسلامی و تمركززدایی
شوراهای روستایی به عنوان سازوكار مشاركت روستاییان
نقش و كاركرد شوراها در توسعه روستایی كشور
شوراهای روستایی بعنوان محور اصلی نظام مشاركتی در توسعه روستایی
شرح وظایف قانونی شوراهای روستایی در ارتباط با بخش كشاورزی
اشكال مشاركت كشاورزان در فعالیتهای ترویجی
سابقه همكاری و مشاركت نیروهای پیشرو محلی در ترویج كشاورزی
نقش شوراها در جلب مشاركت مردم در فعالیتهای ترویج كشاورزی
انتظارات مدیریت ترویج و نظام های بهره برداری از شوراهای اسلامی روستاها
نتایج مطالعات انجام گرفته در زمینه شوراهای اسلامی روستا
موانع فراروی شوراها
پیشینه تحقیق
منابع