بررسی خشونت علیه زنان از دیدگاه فقه اسلامی

بررسی خشونت علیه زنان از دیدگاه فقه اسلامی

نوع فایل: word

قابل ویرایش 235 صفحه

چکیده:

پایان نامه حاضر دربارة بررسی خشونت علیه زنان از دیدگاه فقه اسلامی باشد. مقصود از کلمه «خشونت» هر عملی است که منجر به صدمه و زیان جسمی یا روانی علیه فرد یا گروهی از مردم گردد. در جایگاه نظری عده‌ای مبادرت به خشونت را امری ذاتی می‌پندارند و عده‌ای نیز، به غیر ذاتی بودن آن اعتقاد دارند. بدلیل نسبی بودن خشونت، تغییر ماهیت و معنی آن متناسب با زمان و مکان اقسام گوناگونی دارد. خشونت علیه زنان پدیده ایست که در آن زن به خاطر جنسیت خود مورد اعمال زور و تضییع حق قرار می‌گیرد. این خشونت به اشکال مختلف بروز کرده و میزان آن به طرز نگران کننده‌ای رو به افزایش است. علل بروز خشونت می‌تواند فردی، خانوادگی و یا اجتماعی باشد. خشونت ذاتا نا ارزشی است و نه ضد ارزش، بلکه دارای ارزش نسبی بوده و تابع شرایط است. این رویکرد، کاملا واقع بینانه و خرد پذیر بوده و اسلام و بسیاری از دیگر مکاتب الهی بر آن صحه می‌گذارند. بدون شک، اسلام آیین رحمت و طلایه دار سعادت و نیک بختی انسانها است، و خشونت مجاز در اسلام، در واقع، تجلی قهرنمای رحمت عام الهی است. غیر مسلمانان، مستشرقین و مسلمانان دیدگاه‌های متفاوت و بعا متناقض در بارة زنان و جایگاه آنها دارند. حضرت محمد 0ص) بنیان گذار نوعی مکتب اعتدال گرایی پویا در عرصة حقوق بشر و از جمله حقوق زن و مرد است.

مواردی وجود دارد که موجب تشخیص فقه شیعه از فقه سنی می‌شود. اختلافات فقهی اهل سنت و شیعیان خبر از اختلاف نظر در نحوة نگرشی شیعه و اهل سنت نسبت به زن دارد. فقها نیز در مورد نظام و حقوق خانواده و نقش زن در آن فتاوای مختلفی دارند. در قرآن کریم الگوهایی ارائه می‌شوند که بعضی در کسوت مردان تبیین رسالت ارزشمداری می‌نمایند و بعضی در کسوت زنان. تأویلات مختلفی در مورد نقصان عقل زن وجود دارد، اما از دیدگاه اسلام و مجموعة آیات و روایات و فهم بزرگان دین، هر کس با تقوی‌تر باشد در درگاه خداوند مقرب‌تر است. زنان نسبت به مردان آسیب‌پذیرترند و در این میان ازدواج زود هنگام، سیاست ورزی جنسی، هتک حرمت، آزار جنسی، ختنه دختران و... سبب بروز خشونت علیه آنها می‌شود. تعالیم اسلامی همة اشکال خشونت نسبت به همة انسان‌ها را ممنوع دانسته و رعایت حال افراد و رفق و نرمش در روابط اجتماعی را مورد تأکید قرار داده است و لیکن با بررسی آیات قرآن و احادیث معصومین (ع) دربارة زن به تأکیدهای فراوان‌تری در دوری از خشونت بر می‌خوریم. حتی در مواردی که سخن از طلاق و جدایی از زن پیش می‌آید قرآن بر اصل زیر بنایی «معروف» تأکید کرده و حدود «معروف» را ژرف تر و گسترده‌تر از قانون مندی و عدل گرایی دانسته و آن را بعنوان یک اصل کلی و عام که با هیچ تخصیص و تقییدی سازگاری ندارد معرفی می‌کند. خداوند صراحتا فاحشگی و خشونت علیه زنان را محکوم کرده و توسل به حجاب، به عنوان شیوة کنترل شهوات جنسی و محافظت زنان مطرح می‌گردد. چرا که اسلام به عنوان یک نظام منسجم ارزشی، بر همة رفتار و کردار انسان و جامعه نظارت دارد. مقولة شهادت زنان، ممنوعیت قضاوت زنان،‌سرپرستی مرد، حق حضانت و نگهداری کودک، تعدد زوجات، تنبیه بدنی و... معرکة قضاوت‌ها و آرای ضد و نقیض متفقهین و متفکرین اسلامی و غیر اسلامی است و از مستمسک‌ها در ارزیابی منفی در باب شخصیت انسانی زن از دیدگاه اسلام به شمار می‌آید. در این مجال وظیفة علما و روشنفکران، محققان و دین پژوهان بسیار خطیر و حیاتی است. آنان می‌بایست ضمن دفاع عقلایی از دین و آمزوه‌های دینی و تبیین و به روز در آوردن معارف دینی و اعتقادات اسلامی، نیازها و خلاء های فکری جامعه به ویژه قشر جوان را برطرف کردهو ضمن کنترل، بررسی و نقد ایده‌ها، تفکرات و فرهنگ‌های صادراتی غرب، حقیقت و ماهیت واقعی آنها را برملا سازند.

مقدمه:

بررسی شخصیت انسانی زن، میزان بخورداری وی از استعدادها و آرمان‌ها، وابستگی و استقلال او در شخصیت، توان رشد و راه پویی به سوی اهداف الهی و انسانی به آسیب پذیری از عوامل انحراف زا،‌و اثر گذاری وی رد انحطاط یا تکامل مردان اولین بحث زیربنایی در بررسی مسائل زنان است. بسیاری از داوری‌ها نسبت به زنان آگاهانه یا ناآگاهانه در این موضوع ریشه دارد، همچنان که بسیاری از آراء و دیدگاه‌ها در اینجا باید نقد و ارزیابی شود. در این فصل به بررسی نظرات مختلف در باب شخصیت زن و تفاوت‌های زن و مرد و دیدگاه اسلام، نسبت به زن، زن از نگاه محمد (ص) و فقها و... می‌پردازیم.

عنایتی كه اسلامی به بانوان دارد بیشتر از عنایتی است كه بر مردان دارد.

مردان بر ملت‌ها حق دارند و زنان حق بیشتر دارند. زنها مردان شجاع را در دامن خود بزرگ می‌كنند. قرآن كریم انسان ساز است و زنها نیز انسان‌ساز. اگر زنهای انسان‌ساز از ملتی گرفته شوند ملتها به شكست و انحطاط مبدل خواهند شد. بنابراین، وظیفه‌ی ما امروز در داخل نظام اسلامی و هم در موضع‌گیری‌های بین‌المللی آن است كه بین دو خط انحراف «غرب» و «انحطاط فكری داخلی» كه بر پایه اندیشه‌های غیر واقعی اسلام شكل گرفته، خط وسط و طریق مستقیم را كه همان رسالت امت اسلامی در جهان امروز است، نسبت به مسائل زنان با تحقیق و تدبیر، محقق و مبرهن نماییم و الا دشمنان با صورت‌های زر و زور و تزویر می‌خواهند اندیشه‌های ناب اسلامی واقعی و محمدی را در جهان محو سازند و از زنان به عنوان ابزاری كارآمد با توسعه فرهنگ مبتذل خود بسازند یك مقابله نظام‌مند و علمی و منطقی را با همت و قدرت بیشتری آغاز و از همه اندیشمندان در این زمینه استمداد نماییم در غیر این صورت نه تنها زنان ما سیلی می‌خورند كه نظام اسلامی مورد تهدید قرار می‌گیرد و این نه به نفع جوامع اسلامی و نه به نفع مردان و زنان غیور جوامع اسلامی است.

آنچه به وسیلة فقه دانسته می‌شود، یعنی احکام و قوانین الهی، پساز معرفت خدا، برترین معلومات است. در عین حال این فقه است که امور زندگی مردم را سر و سامان می‌بخشد و مایة کمال و پیشرفته نوع انسان است. فقه در پرتو پویایی و تحول سودها برده و از همه مهمتر اینکه همواره یک گاه از جامعه جلوتر بوده است. شکنیست که فقه مانند هر پدیدة دیگری همواره دستخوش نظور و دگرگونی بوده و خواهد بود و اگر زنده است و باید زنده بماند، چنانچه هر زنده‌ای پویا است. در تاریخ پر نشیب و فراز فقه این مسأله‌ای است مهم، بلکه مهمترین مسأله است که پویایی آن به طور روشن و مبرهن برای دوستداران آن به بررسی گرفته شد و علل و عوامل آن به خوبی شناخته شوند. در فقه ما، کلیات بسیاری وجود دارند که در پرتو عرف و قدرت انطباق می‌توانیم به بسیاری از مشکلات زمانی خود پیروز شویم و پاسخ همة نیازهای جامعه خود را بیابیم. دراین میان یکی از مهم‌ترین حربه‌های دشمن دامن زدن به مسائل حقوقی زنان، به ویژه در جوامع اسلامی است. استکبار با آگاهی از سنت‌های قومی، قبیله‌ای و مذهبی کشورهای اسلامی و حساسیت‌های مسلمانان در مورد زنان به تبلیغات مسموم و همه جانبه در سطح وسیع پرداخته تا ضمن خشن و غیر منصفانه جلوه دادن چهرة اسلام نسبت به مسائل زنان به ویژه حقوق اقتصادی از قبیل ارث، دیه، نفقه و... به شبهه افکنی نسبت به آموزه‌های مترقی اسلام بپردازد. در این مجال، وظیفة علما و روشنفکران، محققان و دین پژوهان بسیار خطیر و حیاتی است. آنان می‌بایست ضمن دفاع عقلایی از دین و آموزه‌های دین و تبیین و به زبان روز درآوردن معارف دین و اعتقادات اسلامی، نیازها و خلاء های فکری جامعه، به ویژه قشر جوان، را بر طرف کنند و از آن سو، ضمن کنترل، بررسی و نقد ایده ها، تفکرات و فرهنگ‌های صادراتی غرب، حقیقت و ماهیت واقعی آنها را بر ملا سازندتا جوانان مسلمان فریب ظاهر زیبایی آنه را نخورند. در این فصل به اختصار اشاراتی به برداشت‌های متفاوت و بعضا مغرضانه در مسائل زنان از جمله زنان و حجاب، تنبیه بدنی زنان، ممنوعیت قضاوت زنان و تعدد زوجات و...خواهیم داشت.

آنچه به وسیلة فقه دانسته می‌شود، یعنی احکام و قوانین الهی، پساز معرفت خدا، برترین معلومات است. در عین حال این فقه است که امور زندگی مردم را سر و سامان می‌بخشد و مایة کمال و پیشرفته نوع انسان است. فقه در پرتو پویایی و تحول سودها برده و از همه مهمتر اینکه همواره یک گاه از جامعه جلوتر بوده است. شکنیست که فقه مانند هر پدیدة دیگری همواره دستخوش نظور و دگرگونی بوده و خواهد بود و اگر زنده است و باید زنده بماند، چنانچه هر زنده‌ای پویا است. در تاریخ پر نشیب و فراز فقه این مسأله‌ای است مهم، بلکه مهمترین مسأله است که پویایی آن به طور روشن و مبرهن برای دوستداران آن به بررسی گرفته شد و علل و عوامل آن به خوبی شناخته شوند. در فقه ما، کلیات بسیاری وجود دارند که در پرتو عرف و قدرت انطباق می‌توانیم به بسیاری از مشکلات زمانی خود پیروز شویم و پاسخ همة نیازهای جامعه خود را بیابیم. دراین میان یکی از مهم‌ترین حربه‌های دشمن دامن زدن به مسائل حقوقی زنان، به ویژه در جوامع اسلامی است. استکبار با آگاهی از سنت‌های قومی، قبیله‌ای و مذهبی کشورهای اسلامی و حساسیت‌های مسلمانان در مورد زنان به تبلیغات مسموم و همه جانبه در سطح وسیع پرداخته تا ضمن خشن و غیر منصفانه جلوه دادن چهرة اسلام نسبت به مسائل زنان به ویژه حقوق اقتصادی از قبیل ارث، دیه، نفقه و... به شبهه افکنی نسبت به آموزه‌های مترقی اسلام بپردازد. در این مجال، وظیفة علما و روشنفکران، محققان و دین پژوهان بسیار خطیر و حیاتی است. آنان می‌بایست ضمن دفاع عقلایی از دین و آموزه‌های دین و تبیین و به زبان روز درآوردن معارف دین و اعتقادات اسلامی، نیازها و خلاء های فکری جامعه، به ویژه قشر جوان، را بر طرف کنند و از آن سو، ضمن کنترل، بررسی و نقد ایده ها، تفکرات و فرهنگ‌های صادراتی غرب، حقیقت و ماهیت واقعی آنها را بر ملا سازندتا جوانان مسلمان فریب ظاهر زیبایی آنه را نخورند. در این فصل به اختصار اشاراتی به برداشت‌های متفاوت و بعضا مغرضانه در مسائل زنان از جمله زنان و حجاب، تنبیه بدنی زنان، ممنوعیت قضاوت زنان و تعدد زوجات و...خواهیم داشت.

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان مسئله

1-2- هدف های تحقیق

1-3- اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

1-4- سوالات و فرضیه های تحقیق  

1-5- روش تحقیق     

1-6- قلمرو تحقیق    

1-7- محدودیت ها و مشکلات تحقیق

1-8- تعاریف عملیاتی متغیر ها و واژه های کلیدی  

1-8-1- تعریف خشونت (معنای لغوی)        

1-8-2- تعریف خشونت (معنای اصطلاحی)  

1-8-3- خشونت ذاتی یا اکتسابی؟ 

1-8-4- اقسام خشونت       

1-8-5- سطوح خشونت       

1-8-6- تعریف واژه زن

1-8-7- خشونت علیه زنان

1-8-8- انواع خشونت علیه زنان و بهای آن  

1-8-9- زن و خشونت خانگی

1-8-10- مصادیق خشونت در خانواده

1-8-11- مصادیق خشونت در جامعه

1-8-12- مصادیق خشونت در دولت  

1-8-13- فقه اسلامی (تعریف)        

فصل دوم: مطالعات نظری

مقدمه

2-1- کاربرد خشونت

2-2- علل بروز خشونت        

2-2-1- علل تغییر خشونت   

2-2-2- علل خانوادگی خشونت       

2-2-3- علل اجتماعی خشونت       

2-3- ارزشیابی خشونت

2-4- خشونت به طور عام (خشونت مجاز یا مشروع و خشونت غیر مجاز یا نا مشروع)    

2-4-1- خشونت مجاز (مشروع)      

2-4-2- خشونت غیر مجاز (نا مشروع)       

2-5- مبانی نظری خشونت گرایان   

2-6- در اسلام جواز خشونت و مرزهای آن چیست 

2-7- آیا می توان از خشونت های مجاز اسلامی دفاع عقلانی کرد

2-7-1- عقل کل نگر چیست 

2-7-2- عقل جز نگر چیست 

2-7-3- فهم یا پسند عرفی چیست 

2-8- پیشینه تحقیق  

2-8-1- دوره اول       

2-8-2- دوره دوم       

2-8-3- نقص پژوهش های گذشته  

فصل سوم: روش شناسایی تحقیق

مقدمه

3-1- زن در گذز تاریخ 

3-1-1- دیدگاه غیر مسلمین نسبت به جایگاه زن   

3-1-2- دیدگاه مستشرقین  

3-1-3- دیدگاه مسلمین       

3-1-3-1- دیدگاه شعرا        

3-1-3-2- دیدگاه فقیهان      

3-2- زن در نگاه حضرت محمد (ص)

3-3- زن از چشم انداز فقهی شیعی و مکاتب اهل سنت

3-4- آیات قرآن درباره زن

3-5- نظر اسلام در خصوص زن        

3-6- فقها و حقوق زن در خانواده     

3-6-1- حقوق زن در نظام طبیعی    

3-6-2- حقوق زن در نظام تاریخی    

3-6-3- پیش فهم فقیهان مسلمان چیست 

3-7- فلسفه تفاوت ‌های حقوقی بین زن و مرد       

3-7-1- زن و مالکیت  

3-7-2- الگو سازی در آیات و روایات  

3-8- بررسی نقصان عقل زن

3-8-1- تأویلات مختلف در نقصان عقل زن    

3-8-2- نقد نظریه نقصان عقل زن

3-9- آیا از دیدگاه اسلام عقل زن و مرد مساوی است؟      

3-9-1- دلایل این مدعا         

3-9-2- نقد و بررسی ایراد ها

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

مقدمه

4-1- زنان آسیب پذیر‌تر از مردان      

4-2- ازدواج زود هنگام         

4-3- سیاست ورزی جنسی 

4-4- هتک حرمت     

4-5- آزار جنسی

4-6- ختنه دختران    

4-7- 6 فرضیه در مورد زن آزاری و بررسی آن

4-8- تعالیم اسلام درباره‌ی خشونت 

4-8-1- اصل معروف چست؟ 

4-8-2- فرازهایی از سخنان پیامبر (ص) که از زبان فرشته وحی بازگو شد 

4-9- زنان و حجاب     131

4-10- شهادت زنان   

4-11- ممنوعیت قضاوت زنان 

4-12- سرپرستی

4-12-1- قرآن 

4-12-2- روایات

4-12-3- اجماع        

4-12-4- ارزیابی ادله 

4-13- چرا اسلام حق حضانت و نگهداری کودک را به طور یکسان برای مرد و رن قائل نیست؟    

4-14- تعدد زوجات    

4-15- تنبیه بدنی     

4-15-1- تنبیه بدنی و دیدگاه عالمان

4-15-2- تنبیه بدنی در روایات

4-15-3- حسن معاشرت

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه

5-1- کنترل خشونت علیه زنان در ایران نیازمند تحقیق و بررسی همه جانبه است

5-2- راهکارهای عملی مبارزه با خشونت

نتیجه‌گیری

پیشنهادات    

منابع  

ضمائم