فهرست و پیشگفتار

اهمیت فسفر در بدن حیوانات

كلسیم و فسفر بیش از 70 درصد خاكستر بدن حیوانات را تشكیل می دهند. متجاوز از 99 درصد كلسیم و (85-80 ) درصد فسفر بدن در اسكلت و اندامها قرار دارد. 14 درصد فسفر در بافتهای نرم و یك درصد باقیمانده در مایعات بین سلولی ( 1994 Bordy ).

22 درصد كل مواد معدنی بدن به فسفر اختصاص دارد كه بین استخوانها و بافتهای نرم نقل و انتقال آن به همراه كلسیم مداوماً صورت می گیرد. بطور كلی فسفر مجموعاً یك درصد وزنی بدن حیوانات را به خود اختصاص می دهد. این ماده معدنی یكی از مهم ترین مواد مورد استفاده در جیره دام و طیور است كه از نظر هزینه رتبه سوم را در بین سایر مواد غذایی مصرفی دارد. ( 1990Muir).

فسفر بصورت فسفات كلسیم غیر محلولی هیدرواكسی آپاتیت در ساختمان استخوانها و دندانها بكار رفته است. ساختمان كریستالی مواد معدنی استخوان شامل توالی آپاتیتها است و توسط فرمول هیدواكسی آپاتیت

3Ca3 ( PO4)2 (OH)2 محاسبه می شود (scott 1992).

مطالعات بیو شیمیایی هیدرواكسی آپاتیت نشان می دهد كه بخش آپاتیت استخوان حاوی نسبت متوازن اجزای Ca10(PO4)6 (OH)2 نیست بلكه 10 درصد كمبود كلسیم دارد. وقتی آپاتیت استخوان در معرض حرارت بین 300 تا 600 درجه سانتی گراد قرار داده می شود یونهای اورتو به پیروفسفات تبدیل می شوند از آنجایی كه پیرو فسفات در اثر حرارت و از دست دادن آب متراكم شدن بنیان هیدرواكسی متصل به گروه فسفات ایجاد می گردد. این تغییر را می توان به عنوان معیاری از معتدل بودن اجزای آپاتیت استخوان دانست. كلسیم و فسفر همیشه به نسبت تقریبی (1 : 2) در بافتهای بدن وجود دارند و این نسبت حتی در شرایط كاهش جزئی ماده معدنی استخوان نیز تغییر نمی كند. مقدار و محل تشكیل استخوان بستگی به غلظت كلسیم و فسفر دارد.

اگر غلظت كلسیم یا فسفر بسیار كم باشد حتی فعالیت فسفاتاز نیز نمی تواند آهكی شدن استخوان را باعث شود.

علاوه بر استخوان فسفر نقش مهمی در عضلات، متابولیسم انرژیٍ ، كربوهیدارت، اسید های آمینه، چربی، متابولیسم بافت های عصبی، شیمی نرمال خون، رشد اسكلت، انتقال اسیدهای چرب و سایر لیپیدها عهده دار است و بصورت فسفات قسمت مهمی از اسیدهای نوكلئیك (RNA , DNA ) را تشكیل داده است.

جذب فسفر

مقدار جذب فسفر به عوامل مختلفی از جمله منبع غذایی، نسبت كلسیم به فسفر، PH روده، مصرف لاكتوز و میزان كلسیم، فسفر، ویتامین D ، آهن، آلومینیوم، منیزیوم و چربی جیره بستگی دارد. كلسیم و فسفر همیشه تقریبا 1 : 2 در بافتهای بدن حضور دارند علت آن است كه این نسبت در استخوان در حدود (1: 2/2 ) است و چون قسمت اعظم این دو عنصر در استخوان قرار دارد بنابراین انتظار می رود این نسبت در جیره نیز رعایت شود تا حداكثر رشد را تأمین نماید. (Scott , etoal 1982 ) .

تغییرات این نسبت به مقدار زیاد می تواند روی جذب فسفر تأثیر گذارد. محاسبه شده است كه برای ابقای 2 گرم كلسیم در بدن به یك گرم فسفر نیاز است. بنابراین مقدار این نسبت در جیره بین (1:1 ) تا (1:2) توصیه می گردد، و اگر (1:3) بیشتر شود اثرات نامطلوبی ایجاد می كند در حالی كه كمتر از (1:1) بهتر تحمل می شود.

رابطه بین كلسیم و فسفات پیچیده است نسبت این دو هنگامی مورد سوال است كه مقدار فسفر جیره برای حداكثر رشد یا بیماری، تشكیل سنگ كلیه و آهكی شدن بافتهای نرم مطرح می شود. این نسبت تحت تأثیر این واقعیت است كه فسفر جیره سریعتر از كلسیم جیره جذب بافتهای نرم می شود.

فیتاتها كه به نسبت زیادی در غلات وجود دارند باعث كاهش قابلیت جذب فسفر گیاهی می شوند. فسفری كه بصورت فیتات حبس شده توسط طیور قابل استفاده نیست مگر آنكه توسط آنزیم فیتاز و غیره تجزیه شود. در غیر اینصورت بدن از كلسیم و فسفر جیره محروم می شود و نیاز به ماده معدنی افزایش می یابد.

علت آن اینست كه این ماده ( اسید هگزا فسفریك اینوز تبول) در PH پنج تا هفت املاح بسیار نامحلول كلسیمی در روده تشكیل می دهد. در نشخوار كنندگان بعلت ترشح آنزیم فیتاز میكروبی، فسفر حبس شده در فیتات آزاد شده و به مصرف حیوان می رسد. جذب فسفر به نیاز حیوان بستگی دارد یعنی هر چه نیاز بیشتر باشد جذب مؤثر تر خواهد بود.

اگر فسفات توسط غذا تأمین شود بهتر است از املاح معدنی فسفاته پتاسیم استفاده شود. فسفات جیره عمدتاٌ بصورت جیره ( استری) ظاهر می شود و با هیدرولیز تدریجی تقریباً بصورت آهسته وارد بدن شده و بطور موثری در فرآیندهای متابولیكی مصرف می شود.

فسفاتی كه بصورت غیر آلی تأمین شود سریعاٌ جذب شده و بجای مصرف توسط بافتها تمایل به دفع دارد ( Swan son 1992 ) .

• دفع فسفر
• كمبود فسفر و عوارض ناشی از آن
• منابع فسفر مورد نیاز
• الف: منابع گیاهی فسفر:
• ب: منابع حیوانی فسفر:
• ج: منابع معدنی فسفر:
• الف: روشهای شیمیایی
• ب: روش بیولوژیكی:
• استفاده مستقیم از سنگ معدن:
• استفاده از اسید فسفریك جهت تهیه تركیبات فسفات
• نحوه تولید و فرآیند دی كلسیم فسفات
• الف: روش تر (مرطوب):
• ب: روش خشك كردن:
• وضعیت ساخت دی كلسیم فسفات در ایران:
• شناخت قابلیتهای كاربرد زئولیتهای طبیعی در كشاورزی
• آزاد سازی آرام و پیوسته كود
• تبادل یونی كود زئولیت:
• كود دهی با استفاده از حلالیت و تبادل یونی:
• سیستم زئوپونیك Zeoponics
• بهسازی و آماده سازی خاكها:
• آمونیاك در پرورش آبزیان:
• افزایش ظرفیت تبادل كاتیونی زئولیتها