مطالعات طراحی مرکز درمان و توانبخشی ناتوانان روحی و جسمی با رویکرد ورزش درمانی

1-1 تعریف کاهش توانایی و ظرفیت: 
کاهش توانایی و ظرفیت اطلاق می شود به کاهش کلی یا جزئی در توانایی شخص برای انجام دادن فعالیت مشخصی که باید به شکل مطلوب یا در حدودی که برای هر انسانی طبیعی می باشد به عمل آید. این توانایی و ظرفیت در حقیقت به شکل فعالیت ها و رفتارهایی است که معمولا عوامل لازم برای زندگی روزانه تلقی می شوند و عبارتند از:
- رفتار
- برقرار کردن ارتباط با دیگران
- توجه به نظافت و مراقبت بدنی
- حرکت و جابجا شدن
- انجام وظائف خانگی
- مهارت در برابر موقعیت های مختلف
- استعداد به زندگی حرفه ای و اشتغال
- متفرقه
که می توان درجه وخامت این کاهش توانایی و ظرفیت را نیز در نوع خود تعیین کرد.

باید توجه داشت که هر یک از موارد بالا برای حوزه های فعالیتی طراحان صنعتی جای کار و تامل دارد اما متاسفانه در کشور ما فقدان وسایل کمکی برای معلولان به شدت احساس می شود و در اکثر موارد حتی ساده ترین کالا ها هم به علت بی توجهی طراحان به این قشر وارداتی هستند.

2-1تعریف محرومیت:
کاهش توانایی حاصل از نقصان بالاخره منجر به محرومیت و متضرر شدن شخص در زندگی می گردد اگر چه معیار های ارزیابی این محرومیت و زیان دیدن بسته به جوامع مختلف فرق می کند ولی در کل برای این منظور بعضی از وظایف فرد را در نظر گرفته و ارزیابی می کنند که در مجموع به آنها وظایف بقا گفته می شود که عبارتند از:
- جهت یابی
- تحرک فیزیکی
- جابحا شدن و تغییر مکان 
- اشتغال
- جذب شدن در جامعه
- استقلال اقتصادی

1-3 ناتوانی روحی- روانی

1-3- 1تعریف ناتوانی روحی- روانی

ناتوانی روحی –روانی به ناخوشی ای گفته می شود که در پندار، دریافت و رفتار آدمی آشفتگی پدید آورد. اگر این برهم خوردن حالت معمول، توان شخص در رویارویی با ضروریات و امور روزمره را به طرز چشمگیری گزند برساند، در این صورت وی، اعم از زن و مرد، باید فورا برای مداوای مناسب نزد متخصص بهداشت روانی برود. مراقبت ها و معالجه درست باعث می شود که بیمار بهبود یابد و فعالیت های عادی خویش را از سر بگیرد. تصور همگان بر این است که ناتوانیهای روحی-  روانی از علل زیستی ریشه می گیرند، درست مانند سرطان، مرض قند و بیماری های قلبی، اما شماری از اختلالات روحی بر اثر محیط و تجربه های انسان به وجود می آیند.

2-3-1پنج گروه عمده ناتوانی های  روانی

1-2-3-1اختلال های اضطرابی

این دسته از اختلال ها، شایع ترین امراض روانی را تشکیل می دهند. سه نوع آنها عبارتند از هراس ها، اختلال های وحشت و روان رنجوری های وسواسی فکری عملی. افراد مبتلا به حالت هراس از شیئی یا وضعیت خاصی، بیمناک یا وحشت زده می شوند. اختلال های هراس، شامل احساس های شدید و ناگهانی دهشت بدون هیچ دلیل ظاهری است و نشانه هایش به حمله قلبی شبیه است. آنانی که در بند روان رنجوری وسواسی فکری – عملی اسیرند، می کوشند که با بازگویی واژه ها یا گروه ها (عبارات) یا پرداختن به رفتارهای تکراری و همیشگی نظیر دست شستن پیاپی با نگرانی خویشتن دست و پنجه نرم کنند. از سایر اختلال های اضطرابی، اختلال فشار روانی پس آسیبی (یا همان سندروم) PTSD و اختلال اضطراب فراگیر را می توان نام برد.

2-2-3-1پریشان حالی

اختلال های خلقی شامل افسردگی و اختلال دوقطبی (یا شیدایی افسردگی) است. احتمال دارد نشانه ها دربرگیرنده تغییرات خلق و خوی از قبیل غمگینی یا شور و هیجان فراوان، آشفتگی های مربوط به خواب و تغذیه و دگرگونی هایی در میزان فعالیت و نیرو باشند. در این گونه اختلال ها، ممکن است خودکشی هم خطری به شمار آید.

3-2-3-1روان گسیختگی

این فرم اختلال شدیدی است که در شیوه پندار، احساس و اعمال بشر اثر می گذارد. گمان می رود که روان گسیختگی به واسطه عدم تعادل موادشیمیایی در مغز صورت پذیرد و چند علامت همانند توهم، هذیان، عزلت گزینی، گفتارگسسته و استدلال ضعیف را از خود نشان می دهد.

 4-2-3-1زوال عقل (عقل فرسودگی)

این دسته از نابسامانی ها را امراضی چون زوال عقل پیری (آلزایمر) تشکیل می دهد که به فقدان کارکردهای ذهنی از آن جمله ضعف حافظه و کاهش مهارت های عقلی و بدنی می انجامد.

 5-2-3-1اختلالات غذایی

بی اشتهایی عصبی و پراشتهایی روانی (جوع) از امراض خطرناک و بالقوه مرگبار، شمرده می شوند. کسانی که به اختلال هایی از این دست گرفتارند، از حیث غذاخوردن دلمشغول بوده و بیم از چاق شدن یا لاغرشدن نامعقول است. بی اشتهایی عصبی، گرسنگی کشیدن است و حال آنکه پراشتهایی روانی شامل پرخوری و پاکسازی مزاج (از طریق استفراغ عمدی یا سوءمصرف ملین ها) است. امکان دارد این حالت از ورزش زیاد هم پدید آید.

3-3-1 منشاء بیماریهای روحی- روانی

1-3-3-1 تغییرات مغزی : 
هر نوع تغییری كه در ساختار یا كاركرد مغز ایجاد می شود، می تواند باعث بیماری روانی گردد.
تغییرات شیمیایی در سطح عصبی عامل اكثر اختلالات شدید و سایكوزها است. در این گونه مواقع مغز در معاینه معمولی طبیعی است.
ضایعات ساختمانی مغز به دلائل زیر می تواند باعث اختلال روانی شود:
عفونت، ضربه، نرسیدن خون، خونرزیزی ،تومر،مصرف طولانی الكل ، كمبودغذایی، صرع درمان نشده و بیماریهای پیش رونده مغزی.
1-3-3-2 عوامل ارثی : 
فقط در تعدادی از بیماریهای روانی دیده می شود كه افراددیگری هم از فامیل بیمار به همان بیماری مبتلا باشند. بنابر این گفته می شود كه استعداد ابتلاء به بیماری روانی از والدین به كودكان منتقل می شود، اما بروز و ظهور بیماری با عوامل زیادی ارتباط دارد كه ممكن است فرد مستعد مبتلا به بیماری بشود و یا نشود.
1-3-3-3 تجارب دوران كودكی :
برای رشد سالم یك فرد محبت و عشق متعادل ، راهنمایی مناسب ، تشویق و نظم وانضباط از ضروریات دوران كودكی اوست.

4-1تعریف توان بخشی:

مفهوم اصلي واژه ی توان بخشي  ، بازگرداندن توانايي ها ، حفظ شأن و منزلت فرد معلول و تعيين جايگاه قانوني اوستتوان بخشي فرايند پويا و سلامت نگر است كه به بيمار يا فرد دچار ناتواني جسمي ، ذهني يا اجتماعي براي رسيدن بهبالاترين سطح عملكرد جسمي ، روحي ، معنوي ، اجتماعي و اقتصادي كمك مي كند.

تعريف سازمان جهاني معلولين از توان بخشي چنین است  :فرآيندي است كه طي آن سيستم هاي عمومي جامعه ، ازجمله:  محيط فيزیکي ، مسكن ، حمل و نقل ، خدمات بهداشتي و اجتماعي ، فرصت هاي آموزش و اشتغال ، امكاناتفرهنگي و اجتماعي )مانند امكانات ورزشي و تفريحي سالم(  براي تمام افراد قابل دستيابي و استفاده مي باشد.

1-5 اهداف توان بخشی:

هدف توان بخشي بازگرداندن استقلال بيمار يا برگردان او به سطح عملكرد قبل از صدمه يا بيماري، در كوتاه ترين زمانممكن است . اگر اين امر امكان پذير نباشد هدف توان بخشي رساندن بيمار به حداكثر استقلال و کیفيت زندگي قابل قبول و پيشگيري ناتواني ثانويه است.

1-6 انواع توان بخشی:

1-6-1  توان بخشی اجتماعی:

1-6-1-1  تعریف توان بخشی اجتماعی:

توانبخشی اجتماعی فرایندی از خدمات مستمر و هماهنگ توانبخشی در زمینه اجتماعی و روانی به فرد کم توان و خانوادة وی می باشد تا ضمن کاهش هر نوع فشار اقتصادی، اجتماعی و روحی بتواند در جریان کلی توانبخشی واقع گردیده، آمادگی کافی برای ایفای نقش اجتماعی را در مرحلة ورود به کار در جامعه کسب نماید.

1-6-1-2 انواع توان بخشی اجتماعی:

1-6-1-2-1 مشاوره:

فرایندی است پویا بین مشاور و مراجع و کمک می کند که فرد درک بهتری از خود، دیگران و واقعیتهای پیرامون بدست آورد و هدف آن آسان کردن تغییرات رفتاری، افزایش توانایی مراجع در ایجاد و حفظ رابطه با دیگران، بالا بردن توانایی سازگاری، بهبود در فرایند تصمیم گیری و تسهیل شکوفایی استعدادهای بالقوه می باشد و خدمات آن به شرح زیر می باشد:

مشاوره و راهنمایی به خانواده ها در خصوص مشکلات روحی و روانی ناشی از وجود کودک کم توان و تسهیل پذیرش کودک.
- کمک به بهداشت روانی خانواده ها
- برگزاری کارگاه های آموزش مهارت های زندگی
- مشاوره های انفرادی و گروهی در خصوص مشکلاتی مانند اضطراب، وسواس، ترس و ... به خانواده های دارای کودک کم توان

2-2-1-6-1مددكاری اجتماعی:  

مددكاری اجتماعی فعالیت ویژه ای است كه برخی از مؤسسات رفاه اجتماعی آن را به مراجعان خود عرضه می كنند یعنی به آنها یاری می رسانند تا با مشكلاتی كه در انجام وظایف اجتماعی خود روبرو می شوند، با كارایی بیشتری مقابله كنند مددكاری اجتماعی حرفه ای است كه به انسانها و روابط آنها با محیط اجتماعی آنها مربوط می شود. این حرفه بینش و جهت گیری لازم را برای پرداختن به مشكلات اجتماعی، حل تضادهای بین فردی، برخورد با مسائل اجتماعی و برآوردن نیازهای انسانی فراهم می كند. هدف مددكاری آن است كه به افراد، گروهها و اجتماعات كمك كند تا به بالاترین درجه ممكن از رفاه، بهروزی و بهزیستی جسمانی، روانی و اجتماعی برسند و خدمات آن به شرح زیر می باشد:

مشاوره و راهنمایی به خانوادها در خصوص دسترسی آسان وسریعتر به خدمات اجتماعی مرتبط با درمان در سطح جامعه.
- شناسایی مراكز و موسسات حمایتی ومعرفی مددجویان نیازمند به آنها.
مصاحبه حضوری با والدین واستماع نقطه نظرات آنان در خصوص مسائل مختلف درمانی وارائه راهكارهای مناسب.
- شناسایی و ارجاع مشكلات روحی وروانی والدین كه ناشی از وجود كودك معلول می باشد به كارشناسان مشاوره مراكز.
- ارزیابی مشكلات و توانمندی اقتصادی خانواده مددجویان در تأمین هزینه های درمانی.

-طراحي واجراي طرحهاي حمايتي ويژه گروه خاصي از كم توانان