نقش برجسته چشمه علی شهر ری و پایش محیطی آن

1-   مقدمه

از دیدنی‌های محوطه‌ی چشمه علی، نقش برجسته و کتیبه‌ای است که به دستور فتحعلی‌شاه قاجار بر دیوار این چشمه‌ی باستانی حکاکی شد. این شاه قجر که به قدرنشناسی از هنر شهرت یافته است (از جمله به دلیل نقرِ نامش بر الماس مشهورِ دریای نور)، با این کار نشان داد که البته ضدیتی با هنر نداشته و آن را می‌ستوده است. وی پس از دیدنِ سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید، تصمیم گرفت نام خود را هم با حکاکیِ تصویرش بر سنگ‌های دیواری مشهور جاودان کند؛ به همین دلیل از معمارباشی و حجارباشی و نقاش‌باشیِ دربار (باشی به تُرکی در معنای «سر» و «رئیس» است) خواست تا نقشی از او بر دیوار چشمه علی که مکانی معروف برای شستن و خشک کردن فرش‌های ایرانی بود، حکاکی کنند. این مهم ظرفِ چند ماه انجام یافت و اینک می‌توان شکلِ حکاکی‌شده‌ی دومین شاه قاجار را بر دیوار بنا به‌وضوح مشاهده کرد(معماریان، 1374).

2-   اطلاعات منطقه

(جعفری، 1390).

شهر تهران از نظر جغرافیایی در 51 درجه و 17 دقیقه تا 51 درجه و 23 طول شرقی و در 35 درجه و 36 دقیقه تا 35 درجه و 44 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است(باطنی، 1382).

پرجمعیت‌ترین شهر و پایتخت ایران، مرکز استان تهران و شهرستان تهران است. با 12٬۶۹۳٬۷۰۶ تن جمعیت، بیست و چهارمین شهر پرجمعیت جهان و پرجمعیت‌ترین شهر باختر آسیا به‌شمار می‌رود. کلان‌شهر تهران نیز دومین کلان‌شهر پرجمعیت خاورمیانه است(کردوانی، 1382).

شهر ری از نظرجغرافیایی در 51 درجه و 25 دقیقه طول شرقی به مبدا گرینویچ و در 35 درجه و 38 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است(کردوانی، 1382).

ری، شهر ری، یا راگا از کهن‌ترین شهرهای جهان و منطقه بیست تهران امروز است. شهرری امروز یکی از مناطق تهران حساب می‌شود و طبق تقسیمات شهر تهران منطقه ۲۰ شهرداری تهران است. تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و ری از تمام شهرهای ماد بزرگتر بود. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. ری در بخشی از دوره زیاریان و نیز سلجوقیان پایتخت ایران بوده ‌است. این شهر در طول تاریخ به نام‌های مختلفی خوانده می‌شده، راکس (رکس)، راگز، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه از نامهایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده. بنابر آنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که درجهان ساخته شده‌است. تاریخ سکونت در این شهر به ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد و برپایه برخی از روایات زادگاه زرتشت شهر ری بوده‌است(پروین، 1375).

3-   مطالعات جغرافیایی و شرایط مکان

محدوده مورد مطالعه و بررسی طرح در جنوب شرقی کلان شهر تهران واقع شده است. این محدوده با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی مورد توجه خاص قرار دارد. این محدوده در منطقه بیست شهرداری تهران واقع شده است(جعفری، 1390).

(معماریان، 1374).

4-   بررسی موقعیت استقرار اثر در شهر تهران

منطقه بیست شهرداری تهران دارای 24 محله می باشد. نقش برجسته چشمه علی شهر ری در محله شماره 9 به نام محله چشمه علی مطابق با محدوده تعیین شده در نقشه محله های موجود در منطقه بیست قرار دارد(خان اعتماد السلطنه، 1366).

(معماریان، 1374).

5-   تراکم خالص جمعیت در محله

طبق جدیدترین مطالعات به عمل امده توسط مهندسین مشاور مرازان در این خصوص محله چشمه علی دارای تراکم جمعیتی 488 تا 625 نفر در هکتار می باشد.