مبانی کلی اصل ولایت فقیه و تحلیل تطبیقی نظریات صالحی نجف آبادی و مصباح یزدی

قابل ویرایش 55 صفحه

چکیده:

مقدمه:
اهمیت موضوع
واقعیت این است که حکومت اسلامی به معنای عام خود پس از زمان پيامبر اسلام حكومت شيعي رسمی به خود ندیده است تا این که سرانجام 25 سال بعد كه حضرت علي (عليه السلام) خلافت را در دست مي گيرند و حدود 5 سال طعم حكومت اسلامي حقيقي را دوباره به مردم مي چشانند .پس از امام علی (ع) که برای مدت معدودی جایگاه ولایت و حکومت را در خود به حق دارد، بنابر سیر تاریخی خلافت از ائمه طاهرين دوباره غصب مي شود و عملاً حكومت شيعي رسمی وجود ندارد تا زمان و دوران ابتدائي غيبت كبري كه حكومت آل بويه به عنوان يك حكومت شيعي تشكيل مي شود كه برای نخستین بار پادشاهان آن همگی شيعه هستند و پس از آن نيز در چند مورد نمونه هايي ديگر از تشکیل اين نوع حكومت شيعي را مشاهده مي كنيم مثل حكومت فاطميون در مصر و حكومت صفويه در ايران؛ دنباله این سیر تاریخی به حکومت های شیعی سیاسی امروز در چند کشور ایران، سوریه، عراق، افغانستان می رسد که دوباره حاكميت در دست شيعيان قرار می گیرد .اما نكته حائزاهميت دراين جا تفاوت مابين حكومت هاي شيعي قبل و حكومت شيعي الان در کشور ایران است، تفاوتي كه حكومت اسلامي ايران با حكومت هايي مثل آل بويه و صفويه و حکومت های شیعی دیگر نام برده امروزی دارد اين است كه آن حكومت ها اگرچه شيعه هستند ولي شخصي كه در راس حكومت است یا پادشاه است یا رئیس جمهور که لزوما عالم دینی نیست.
این نقطه، نشانگر تفاوت اساسی نظریه حکومت شیعی ولایت فقیه با سایر کشورهای اسلامی است. با توجه به این که جمهوري اسلامي با دوران حكومت پيامبر اسلام و امام علي نيز متفاوت است چون در راس آن حكومت ها شخص معصوم قرار داشت ولي الان ما در حكومت از اين نعمت بي بهره هستيم .آنچه كه باعث اهميت نظام كشور ما و حساس شدن برهه اي كه ما در آن هستيم مي شود همين مساله هست كه تقريبا بعد از 1400 سال اين اولين باري است كه دوباره نظام شيعي با فقه شيعه و بر اساس آموزه هاي معصوم شكل گرفته است و همين امر نقطه ي عطف بودن نظام جمهوري اسلامي ايران را در عالم تشيع مي رساند و همچنين خطير بودن وظيفه علمای دین در قبال حفظ آن از طریق تبیین و توضیح وجوه مختلف آن را گوش زد مي كند ، اينك نظامي تشكيل شده كه در راس آن شخصي قرار مي گيرد كه فقيه در دين است و داراي صفت عدالت مي باشد تا با فقاهت و عدالت آموزه هاي ناب شيعه را در جامعه اسلامي پيگيري كند و اين شخص ولي فقيه جامعه اسلامي است كه تاكنون از وجود آن در تاريخ تشيع و در امر حكومت بي بهره بوده ايم . لذا بر ماست ست كه اين ركن محكم و مهم از نظام اسلامي را كه به نوعی ادامه ولايت معصومين است درست تبيين كنيم و بشناسيم و بشناسانيم و شبهات مطرح شده پيرامون آن را برطرف كنيم و انشاءالله با حمايت از ان اين حكومت اسلامي را كه براي نخستين بار بعد از سالهاي دراز براي ما حاصل شده به انقلاب مهدي فاطمه (عج) متصل نماييم.

فهرست مطالب:
پیش درآمد
اهمیت موضوع
کلیات
نظریات علمای اسلامی معاصر در خصوص نظریه ولایت فقیه
واکاوی نقاط اشتراک و افتراق نظریات
ولایت مطلقه فقیه
جایگاه ‌ولايت‌ مطلقه‌ فقيه در آثار امام(ره):
‌الف‌ - «كشف‌ الاسرار»
‌ب‌ - «الرسائل»
‌ج‌ - «ولايت‌ فقيه» يا «حكومت‌ اسلامي»
‌د - «البيع»
‌ولايت‌ مطلقه‌ فقيه‌ دربيانات‌ قبل‌ و بعد ازانقلاب‌ اسلامي‌
گستره و حدود اختیارات فقيه در ولايت مطلقه
‌محدوديت هاي‌ ولايت‌ مطلقه‌ ازديدگاه‌ امام‌ خمینی‌ (ره)
‌الف‌ - اعتباري‌ بودن‌ «ولايت‌ فقيه»
‌ب‌ - ولايت‌ مطلقه‌ فقيه، مقيد به‌ چارچوب‌ قوانين‌ الهي‌ است‌
‌ج‌ - ولايت‌ مطلقة‌ فقيه، مقيد به‌ چارچوب‌ مصلحت‌ عمومي‌ است‌
د - «ولايت‌ فقيه‌ به‌ معناي‌ نظارت‌ وكنترل‌ فعال‌ است‌ نه‌ حكومت‌ مطلقة‌ شخص‌ حاكم:
تفارق ولایت مطلقه با استبداد
بازتاب نظریات فقهی ولايت فقيه در قانون اساسى
رابطه بین مرجعيت، فقاهت و ولايت فقيه در نظریات ولایت فقیه
ولايت فقيه يا افقه
فهرست منابع و مآخذ

منابع و مأخذ:
1)آذری قمی، احمد، پرسش و پاسخ¬های مذهبی، سیاسی، اجتماعی، قم، 1372.
2)العاتي، ابراهيم، الانسان في فلسفه الفارابي، چاپ بيروت، 1998م.
3)انصاری ، شیخ مرتضی، المکاسب، فصل بیع، قم، مکتب علامه، ۱۳۶۸.
4)بندرریگی، محمد (مؤلف و مترجم)، المنجد، تهران، انتشارات ایران، 1374.
5)تفتازانی، شرح المقاصد، مسعودبن عمر، انتشارات الشریف الرضی، قم، 1370.
6)حسینی عاملی، جوادبن محمد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، به اهتمام سید محسن جبل عاملی، مصر، 1332 ق.
7)خمینی، روح¬الله، الرسائل، ج ۱، کتاب الاستصحاب ، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۸.
8)-------------- ، ولایت فقیه، بی جا، بی تا.
9)شیخ طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1399ق.
10)صافی گلپایگانی، لطف‌الله، ضروره وجود الحکومه او ولایه الفقهاء فی عصرالغیبه، قم، دارالقرآن ‌الکریم، ۱۴۱۵ ق .
11)صالحی نجف آبادی، نعمت الله، ولایت فقیه، حکومت صالحان، تهران، 1363.
12)طباطبايي، سیدجواد، درآمدي فلسفي بر تاريخ انديشه سياسي در ايران، تهران، کویر، 1376.
13)الفاخوري، حنا، خليل جر، تاريخ فلسفه در جهان اسلامي، ترجمة عبدالمحمد آيتي، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، 1379.
14)فارابی، ابونصر، الحروف، تحقیق محسن مهدی، بیروت، دارالمشرق، 1990م.
15)ـــــــــــــ، سياست مدنيه، مقدمه و ترجمه از سيد جعفر سجادي، سازمان چاپ و انتشارات انقلاب اسلامي، 1383.
16)ــــــــــــ ، السياسه¬المدنيه، ترجمة حسن ملكشاهي، تهران، سروش، 1376.
17)ــــــــــــ ، انديشه¬هاي اهل مدينه فاضله، مقدمه، ترجمه و تحشيه از سيد جعفر سجادي، سازمان چاپ و انتشارات، 1379.
18)ــــــــــــ ، فصول منتزعه، ترجمه و شرح ملكشاهي، تهران، سروش، 1382.
19)ـــــــــــ ، آراء اهل المدینه¬الفاضله، البیر نصری نادر، بیروت، دارالمشرق، 1991 م.
20)ــــــــــــ ، تحصیل¬السعاده، جعفر آل¬ یاسین، بیروت دارالاندلس، 1403 ق.
21)ــــــــــــ ، المله، محسن مهدی، بیروت، دارالمشرق، 1967 م.
22)ـــــــــــــ ، احصاء العلوم، ترجمة حسین خدیوجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1381.
23)فیرحی، داود، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعة علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی باقر العلوم (ع)، 1388.
24)فیض کاشانی، ملامحسن، مفاتیح الشرایع، تحقیق سید مهدی رجایی، 1363.
25)کدیور، محسن، نظریه های دولت در فقه شیعه، نشر نی، تهران، 1373.
26)کلینی، ثقه الاسلام ابو جعفر محمدبن یعقوب اسحاق، اصول کافی، ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی، دفتر نشر فرهنگ اهل بیت، تهران، بی تا.
27)لک زایی، شریف، بررسی تطبیقی نظریه های ولایت فقیه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تهران، 1386.
28)لمبتون، ان. کی. اس، دولت و حکومت در اسلام، ترجمه و تحقیق محمد مهدی فقیهی، انتشارات شفیعی، تهران، 1385.
29)ماوردی، ابن الحسن علی بن محمد بن حبیب البصری، الاحکام السلطانیه والولایات الدینیه، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1406ق .
30)محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد مومن، روضه الانوار عباسی: مبانی اندیشۀ سیاسی و آئین مملکت داری، به کوشش نجف لک زایی، بوستان کتاب، قم، 1381.
31)محقق کرکی، رسائل المحقق الکرکی، تحقیق شیخ محمد الحسون، ج1 ، قم، منشورات مکتبه آیه¬اللّه العظمی المرعشی النجفی.
32)مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مکتب در فرآیند تکامل، ترجمة هاشم ایزدپناه، تهران، کویر، 1386 .
33)مصباح یزدی، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، تهران، امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین¬المللی، 1387 .
34)مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه، قم، انتشارات مدرسه امیرالمؤمنین، ۱۴۱۱ ق.
35)منتظری نجف¬آبادی، حسینعلی، دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1409 ق.
36)--------------- ، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه و تقریر محمود صلواتی، انتشارات کیهان، تهران، 1367.
37)نجفی، شیخ محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، 1400 ق.
38)نراقی، ملا احمد، حدود ولایت حاکم اسلامی، ترجمه مبحث ولایت الفقیه کتاب عوائدالایام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1365.
39)امام خميني، روح‌الله، ، ولايت فقيه، تهران، مؤسسه تنظيم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره).1376
40)امام خمینی، روح‌الله، ، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).1379
41)بيارجمندي، حسن، مقاله «مفهوم جمهوري اسلامي از ديدگاه امام خميني، مجله علوم سياسي، فصلنامه تخصصي دانشگاه باقرالعلوم(ع)، شماره 29، سال هشتم، قم.1384
42)پورفرد، مسعود، ، مردم‌سالاری ديني، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي.1384
43)جمشيدي، محمدحسين، ، انديشه سياسي امام خميني(ره)، تهران، پژوهشكده امام خميني و انقلاب اسلامي، وابسته به مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره).1384
44)جمعي از نويسندگان، ، انقلاب اسلامي ايران، قم، تدوين مركز برنامه‌ريزي و تدوين متون درسي نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه‌ها، نشر معارف.1384
45)جوادي آملي، عبدالله، ، ولايت فقيه، ولايت فقاهت و عدالت، قم، نشر اسراء.1378
46)عميد زنجاني، عباسعلي، ، حقوق اساسي ايران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.1385
47)فراتي، عبدالوهاب، ، نشانه شناسي جمهوري و دموكراسي در انديشه سياسي امام خميني(ره)،‌ مردم سالاري ديني،‌ به‌ کوشش: كاظم قاضي‌زاده، جلد اول، تهران، چاپ مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره).1385
48)فوزي، يحيي، ، انديشه سياسي امام خميني(ره)، قم، نشر معارف‌.1384
49)قدردان قراملكي، محمدحسن، ، حكومت ديني از منظر شهيد مطهري، تهران، ناشر مؤسسه فرهنگي دانش و انديشه معاصر.1385
50)كديور، محسن، ، مشروعيت سياسي و نظريه‌هاي دولت در فقه شيعه، درآمدي بر انديشه سياسي اسلام (مجموعه مقالات)، به کوشش: سيد صادق حقيقت، تهران،‌ انتشارات بين‌المللي الهدي.1378
51)لك‌زايي، نجف، ، سير تطور تفكر سياسي امام خميني(ره)، قم، پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي.1384
52)محمدی، منوچهر، ، انقلاب اسلامی زمینه‌ها و پیامدها، قم، نشر معارف.1380
53)مصباح يزدي، محمدتقي، ، ‌پرسش‌ها و پاسخ‌ها (چهار جلدي)، جلد اول، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني.1381
54)مقيمي، غلامحسن، ، ‌مشروطيت، جمهوريت و اسلاميت، قم، نشر و پژوهش معناگرا.1385
55)نجفي اسفاد، مرتضي و فريد محسني، ، حقوق اسلامي جمهوري اسلامي ايران، قم، انتشارات بين‌المللي الهدي.1386
56)واعظي، احمد، ، حكومت ديني، قم، مرصاد.1379
57)آيت الله جوادي آملي، ولايت فقيه (جلدولايت فقاهت و عدالت)، چاپ هفتم - مركز نشر اسراء . 1387
58)دكترمحمدجعفر جعفري لنگرودي، ترمينولوژي حقوق، چاپ هجدهم ،كتابخانه گنج دانش . 1386
59)قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران،چاپ شصتم - نشر دوران. سال1387
60)مرحوم محمد بهشتي،ترجمه نهج البلاغه، چاپ هشتم - نشر انديشه هادي. 1389
61)حسن عميد،فرهنگ فارسي عميد(جلد2)، چاپ دوم - نشر اميركبير . 1374
62)دكتر محمد معين ، فرهنگ فارسي معين، چاپ چهاردهم - انتشارات معين . 1387
63)ازغدي، حسن رحيم پور، نرم افزار مجموعه سخنراني هاي دكتر حسن رحيم پور ازغدي، موسسه كوثر1390

---