مفهوم مصونيت دولت ها و سران آن ها از ديدگاه حقوق بين الملل

قابل ویرایش 100 صفحه

مقدمه:
هر قطعه از اين كره خاكي به استثناي درياهاي آزاد – تحت حاكميت يا متعلق به دولتي است. دولتها هم مانند افراد انسان منفرد و منزوي نيستند، بلكه با قتضاي احتياج با هم روابطي دارند.
موقعيت جغرافياي ايجاب مي‌كند كه يك دولت با دولتهاي همسايه خود روابط خاصي داشته با و با دولتهاي ديگر روابطي از نوع ديگر، يك اين خود مستلزم رفت و آمد بين دولتها (سران دولتها و نمايندگان آنها) مي‌باشد- و اين روابط و رفت و آمدها مهتاج قواعد و قوانيني بين‌المللي است تا حقوق دولتها را در مقابل يكديگر تعيين و تحفيظ نمايند.
در اين بين بحث مصونيت دولتها (علي الاخصوص مصونين قضايي دولتها وپسران آنها) كه بخشي از كي تحقیق در مورد كلان در همين زمينه است، به پيش كشيده مي‌شود.
ژمصونيت قضايي دولت از جمله مباحث مهم و مناقضه انگيز در حقوق داخلي بين‌الملل مي‌باشند كه حسب تحولات حقوق بين‌الملل تفكيك بين آن دو امكانپذير شده است.
با اين توصيف، در خصوص مصونيت قضايي دولت مي‌توان چنين گفت كه از ديرباز در حقوق دخلي به عنوان يك قاعدة عمومي پذيرفته است ه قوة مجريه يا دستگاه حكومت نسبت به خسارات ناشي از اعمال حاكميتي خود، از هر گونه مسؤوليتي معاف است، مگر اينكه از روي لطف (exgrartia) و بدون اينكه مسؤوليتي متوجه آن باشد، از ز ي اند يدگان جبران خسا رت نمايد؛ اما اين قا عده در حال تغيير بوده و به تدريج دولتها حتي در قبلا اعمال حاكميتي خود براساس تعهدي حقوقي موظف به جبران خسارت مي‌گردد.
ولي برعكس، در حقوق بين‌الملل – نمي توان بدون در نظر گرفتن تحولات تاريخي، تعريف دقيقي از مصونيت قضايي دولتها و سان آنها عرضه كرد. چرا كه در هر دورة تاريخي و حسب مقتضيات زيست بين‌المللين آن دوره، تحولات شگرفي بر آن وارد شده است.
در دوران قبل از شكل گيري مفهوم ( state) با اختلاط ميان مفهوم مصونيت حكام (سران دولت) و مصونيت هيأت حاكمه، ديدگاهي مطلق نسبت به «مصونيت‌» وجود داشت كه به تدريج با شكل گيري مفهوم دولت در حقوق بين‌الملل به آن تسرّي يافت.
چنين مفهومي از مصونيت كه نزديك به دو قرن دوام آورد، به «تئوري مصونيت مطلق دولت» معروف شد. پس از جنگ جهاني اول، دو عامل باعث گرديد كه «تئوري مصونيت مطلق دولت» اعتبار خود را از دست بدهد. به اين معنا كه از يك سو، دولتها بيش از پيش به دخالت در ا مور اقتصادي پردختند و دست به اعمالي زدند كه پيش از آن بخش خصوصي عهده دار آن بود، و از سوي ديگر دكتر ين سوسي اليستي ‌ـ ماركسيستي اداره دلت نيز به دولت شدن هرچه بشتر اقتصاد كمك كرد. از اين رو به تدريج اين نظريه قوت گرفت كه نبايد ودولت را در خصوص اين اعمال، اتداري مصونيت دانست و همين امر منجربه پذيرش دكترين « مصونيت محدود دولت» گشت. نظريه جديد، ميان اعمال تصدي (اعمال غير حاكميتي) و اعمال حاكميتي دولتها قائل به ت فكيك شده و اعطاي مصونيت را به اعمال دسته اخير محدود مي‌كند. به سحن ديگر، جز در خصوص نتايج زيانبار اعمال حاكميتي، براي دولتها مسئوليت مدني قرار دادي و غيرقراردادي يا مسؤليت ناشي از شبه جرم قايل مي‌شود. كه البته مصونيتن دولتها و سران آنها با پذريرش اين دكترين دستخوش تحولات عظيمي گرديد.
در آخرين تحولات، قواعد مصونيت دولتها، پس از تصويب اصلاحيه قانون مصونيت حكام خارجي ايالات متحده (Forgegin severeing Immunity ACT ) در سال 1996 با طيفي ج ديد از تحولات مواجه شده كه بررسي آثار حائز اهميت است. توضيح آنكه به موجب اصلاحيه مذكور در موارد نقض يا حمايت از نقض قواعد آمده حقوق بشر، صدفنظر با تصويب اين اصلاحيه و توجه كميسيون حقوق بين‌الملل به آن، قواعد حاكم بر مصونيت دولتها در آستانه تحولات عظيمي قرار گرفته است.
به عبارت ديگر اين سؤال فراروي حقوقدانان بين‌الملل و قضات محاكم داخلي قرار دارد كه آيا دولتهاي خارجي در قبال نقض فراسرزميني قوا عد آمده حقوق بشر از ق بيل شكنجه، قتل و گروگانگيري داراي مصونيت هستند يا خير؟
تبيين دقيق مفهوم و مباني مصونيت دولت در حقوق بين‌الملل، بررسي انواع مصونيت قضايي و پاسخ به سؤال فوق انگيز اصلي اين تحقيق بوده است. به ويژه آنكه متعاقب تصويب اصلاحيه 1996 FSIA احكام قابل توجهي عليه جمهوري اسلامي ايران و سران آن صادر شده است.
اميد است كه بتوان در اين مقاله، پاسخي هر چند سطحي به مسائل و مطالب مهم در زمينه مصونيت دولتها و سران آنها از ديدگاه حقوق بين‌الملل داد.

فهرست مطالب:
مقدمه
فصل اول مفهوم ، منابع و تئوريهاي مصونيت دولت
گفتار اول تعريف دولت و مفهوم مصونيت دولت
الف - تعريف مصونيت
ب - دولتهاي خارجي و وضعيت سران دولتها در مصونيت قضايي دولت
گفتار دوم منابع مصونيت دولت در حقوق بين الملل
1- منابع قراردادي مصونيت
2- منابع عرضي مصونيت
گفتار سوم تئوريهاي حاكم بر مصونيت قضايي دولت
الف - تئوري مصونيت مطلق
ب - تئوري مصونيت محدود
ج - دكترين عمل دولت
فصل دوم مصونيت دولت از صلاحيت محاكم قضايي
گفتار اول اصل مصونيت دولتهاي خارجي
گفتار دوم استثنائات مصونيت دولتهاي خارجي
الف - انصراف از مصونيت
ب - دواي تقابل دولت
ج - اعمال تجاري دولت
1- اعمال تصدي دولت
2- اعمال حاكميت دولت
3- تفكيك بين اعمال تصدي و اعمال حاكميت دولت
3-1 معيار هدف
3-2 معيار ماهيت
3-3 معيارمختلط كميسيون حقوق بين الملل
3-4 تعريف اعمال تجاري دولت
د - شبه جرمهاي ارتكابي دولت
1- تعريف شبه جرمهاي دولت
2- دامه شبه جرمهاي دولت
2-1 شبه جرمهاي عمدي و غيرعمدي
2-2 خساراتي ناشي از شبه جرم دولت
فصل سوم مصونيت دولت از اقدامات اجرايي ( قهري )
گفتار اول - اصل مصونيت از اقدامات اجرايي
گفتار دوم استنشائات مصونيت از اجرا
الف - انصراف از مصونيت
ب - اموال تجاري
1-اموال مورد استفاده در فعاليتهاي تجاري دولت خارجي
2- اموال مطلقاً مصون
2-1 اموال نظامي
2-2 اموال ديپلماتيك
3-2 اموال بانك مركزي
ج - مصونيت از اجرا و شبه جرمهاي دولت
سخن آخر
فهرست قضايا
فهرست اختصارات
فهرست منابع و ماخذ

منابع و مأخذ:
الف – منابع زبان فارسي
-الماسي ، بخادعلي ، تعارض قوانين ، چاپ چهارم ، مركز نشر دانشگاهي ، تهران 1375
-جعفري لنگرودي ، جعفر ، ترمينولوژي حقوق ، چاپ ششم ، انتشارات گنج دانش ، تهران 1372
-روسو ، ژان ژاك ، قرارداد اجتماعي يا اصول حقوق سياسي ، منوچهركيا ، چاپ چهارم ، انتشارات گنجينه ، تهران 1369
-(( وحدت مسئوليت قراردادي و غير قراردادي بين المللي و آثار آن در حقوق معاهدات )) مجله تحقيقات حقوقي ، دانشكده حقوق دانشگاه شهيد بهشتي ، شماره 14-13 – پائيز 72 تا تابستان 73
-صدر ، جواد ، حقوق ديپلماتيك و كنسولي ، چاپ چهارم ، انتشارات دانشگاه تهران 1376
-علي آبادي ، عبدالحسين ، حقوق جنايي ، جلد اول ، انتشارات بانك ملي 1353
-غمامي ، مجيد ، مسئوليت مدني دولت نسبت به اعمال كاركنان دولت ، نشر دادگستري ، تهران 1376
-فلسفي ، هدايت الله ، (( روشهاي شناخت حقوق بين‌الملل )) مجله تحقيقات حقوقي ، شماره 9 بهار و تابستان 1370
-فلسفي ، هدايت الله ، حقوق بين‌الملل معاهدات ، فرهنگ نشرنو ، تهران 1379
-كوچلر ، هانس ، (( حق ملت فلسطين در تعيين سرنوشت خود ، مبناي صلح خاورميانه )) مجنده ، محمد حبيبي ، فصلنامه مطالعات فلسطين ، سال اول ، شماره چهارم ، تابستان 1379
-گاستوني استفاني ، ژرژلوا سور و برنار بولوك ، حقوق جزاي عمومي ، جرم و مجرم ، جدول اول ، دادبان ، حسن ، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائي ، چاپ اول ، تهران 1377
-ايان براوان لي ، اصول حقوق بين‌الملل عمومي
-جمعي از مولفين ، مصونيت قضايي دولت در حقوق بين‌الملل ، چاپ اول ، انتشارات رياست جمهوري ، سال 1382
-نوربها ، رضا ، زمينه حقوق جزاي عمومي ، چاپ اول ، كانون وكلاي دادگستري 1369
-عهدنامه مودت ، مصوب 28/12/1335
-روزنامه رسمي ، مذاكرات مجلس شوراي اسلامي ، جلسه 324 ، شماره 15953
-ميپاق حقوق مدني و سياسي ، مصوب 1964

---