بررسی نقش اخلاق در روابط زوجین

قابل ویرایش 133 صفحه

چکیده
برای خانواده که اولین مکتب تربیت اجتماع می باشد، اسلام راهنمایی های سودمندی دارد و قوانین و دستورات جالبی وضع شده است، این دستورات حیات بخش، نظم و آرامش خانواده را تأمین می کند و محبت و صفا و سعادت و خوشبختی به وجود می آورد.
و مهمترین قوانین و دستورات موجود در خانواده اخلاق می باشد، که اخلاق هر کس در زندگی او تأثیر مستقیمی دارد ولی این تأثیر در محیط خانواده محسوس تر و نقش آفرین تر است، زیرا مسائل عاطفی در خانواده بر مسائل دیگر غلبه دارد و محیط خانواده بیشتر بر مبنای خصوصیات اخلاقی اعضای آن شکل می گیرد که می تواند موجب سعادت خانواده و یا آفتی بر سعادت خانواده باشد.
موضوع محوری نوشتار اخلاق- که پایه و بنیاد هر خانواده را تشکیل می دهد- می باشد و ما در این جا چکیده ای از اهمّ مطالب که در این نوشتار آورده ایم را بیان می نماییم.
سعادت خانواده در پرتو عوامل گوناگونی است که ما آن را در بخش نخست و در 3 فصل بیان نموده ایم.
1- احترام متقابل زن و شوهر، که از عوامل مهم سعادت خانواده است که دایره ای وسیع آن تمام شئون زندگی را در بر می گیرد. و استفاده از روش استبدادی در خانواده، منجر به شکستن حرمت همسر و اهانت به شخصیت او می شود و با این بی احترامی به زن، موجب دوری از رحمت خدا می شود.
2- و یکی دیگر از آن عوامل، گذشت و اغماض نسبت به خطاهای همسر است که در حسن روابط خانوادگی تأثیر بسیار دارد. و این عمل باعث افزوده شدن عزّت و احترام انسان نزد او می شود.
3- یکی از اثرات سازنده ی روحیه ی مسئولیت پذیری در خانواده، استحکام پیوند خانوادگی و آسایش روحی است. و با ایجاد حس اعتماد به نفس این روحیه را می توان در خود و دیگران ایجاد کرد.
و اینکه هر عاملی که موجبات سعادت خانواده را تضعیف کند، از آفات خانواده محسوب می شود، که این عامل هم در بخش دوم و 3 فصلی می باشد.
1- بدخلقی، یکی از آفات ویرانگر و زیانبار خانواده است که باعث ایجاد ترس و اضطراب در محیط خانواده و سلب آرامش روحی از این محیط می شود.
2- عامل دیگر، بدگمانی است که باعث از بین رفتن سلامت زندگی خانوادگی و ایجاد اختلافات و درگیریهای خانوادگی می شود.
3- بدزبانی یکی دیگر از آن آفات است که به صورتهای مختلفی بروز می کند و آفاتی دیگری چون سرزنش و ناسزاگویی و ... را به دنبال می آورد.
و در بخش پایانی، ما وظایف اخلاقی زوجین را بررسی نموده ایم و این بخش را نیز به 3 فصل تقسیم نموده ایم.
در فصل اوّل، خوش اخلاقی که منشأ هر نیکی و رفتار پسندیده خواهد بود که موجب رشد انس و محبت و همدلی و صمیمیّت در محیط خانواده می شود.
در فصل دوّم، رفق و مدارا است که ضرورت رعایت آن بیشتر متوجه مرد است و با این عمل به تدریج در محیط خانواده، صمیمیّت و دوستی را ایجاد می کند.
در فصل سوّم، هدایت و حمایت ذکر شده که خانواده تحت این دو شرط، احساس آرامش و امنیت نمایند.

مقدمه
«خانواده» کوچکترین شکل یک جامعه است که از دور کن اساسی (زن و شوهر) تشکیل شده است.
اگر این دورکن، آرامش درونی داشته باشد، خانواده محلی امن برای تربیت فرزندان خواهد بود. اگر هر کدام به وظایف شرعی و عرفی خود عمل نمایند و زندگی را بر اساس فداکاری و گذشت بنا کنند، با صفاترین خانواده را خواهند داشت، امّا اگر هوی و هوس بر زندگی، حاکم شد و انسان «بایدها» و «نبایدها»، «شایدها» و «نشایدها» را به بازي گرفت و خواسته‌های نفسانی خود را ملاک عمل قرار داد، به موجودی خطرناک تبدیل می شود و امروز، ریشه ی بسیاری از اختلافات خانوادگی و گروهی، چیزی جز بی توجهی به این ضرورت ها نیست.
و آنچه در روابط اجتماعی و خانوادگی و به ویژه روابط همسری، توجه بدان به عنوان یک اصل، ضروری است، تقویت شالوده های اخلاقی، حرکت بر اساس تفاهم، گذشت و فداکاری متقابل است. شکل دادن روابط زناشویی در چهارچوب مکارم اخلاقی و ارزشهای والای اوست که به زندگی و جامعه، گرمی بخشیده و پیوندهای آن را استوار می سازد، نه تکیه بر حقوق قانونی و شرعی.
اسلام نه مردمدار است، نه زن مدار. محور قوانین حق مداری بر پایه کرامت انسان و مصلحت خانواده و سلامت جامعه است و در چنین نظامی مرد و زن، حق گرا و کارگزار می باشند و نسبت به خانواده و جامعه خود مسئول هستند.
خانواده تجلیگاه شکوه وحدت و یکپارچگی است، اینجا همان جایی است که انسان توحید نظری را به آزمون می گذارد تا توحید عملی در آن شکل گیرد. اینجا همان جایگاهی است که بشر از صفات شیطانی دست می کشد و صفات رحمانی چون مودّت، فضل، عفو و اغماض و لطف را به تمرین و تجربه می گذارد و صلاحیت خویش را به هستی عرضه می کند و صلابت خلیفه گری حق را می آزماید. و ما در این نوشتار دوباره بازگو می کنیم که بنیاد مقدس خانواده بر عشق و محبت و روابط عاطفی و صمیمانه پی ریزی شده است و بهترین راه تحکیم اساس خانواده و صیانت آن، رعایت اخلاق انسانی از سوی زن و شوهر است.
خانواده نمونه و شایسته در اسلام، خانواده ای است که دستورات دین و عقل را در همه زمینه ها، از جمله مسائل اخلاقی، اجرا کند.
رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید
«خیرُکُم خیرُکُم لاهلهِ و انا خیرکم لاهلی»
«بهترین شما، بهترین تان نسبت به خانواده خویش است و من نسبت به خانواده ام بهترینم».
بیان همه خصوصیات و وظایف اخلاقی زن و شوهر، نسبت به یکدیگر، نسبت به فرزندان و نسبت به افراد خارج از خانواده، کتاب مستقلی می طلبد، آنچه در اینجا بدان می پردازیم، بخشی از امور اخلاقی مربوط به زوجین نسبت به یکدیگر است.
این مقاله در سه بخش گردآوری و هر بخش با فصلهایی مختلف به توضیح این امور اخلاقی می پردازد.
در بخش اول، عوامل سعادت خانواده در بخش دوم، آفات و مضرات سعادت خانواده و در بخش سوم وظایف اخلاقی متقابل این زوجین بررسی شده است.
ربنا آنا من لدنک رحمۀ وهیّیء لنا من امرنا رشدا
زینب سلیمی - پائیز 1385

فهرست مطالب:
چکیده
مقدّمه
حقوقی کردن اخلاق در خانواده
1- تبیین موضوع حقوقی کردن اخلاق
2- ضرورت حقوقی کردن اخلاق
3- ضمانت اجرایی قواعد اخلاقی در خانواده
بخش اول عوامل سعادت خانواده
فصل اول احترام متقابل
علل بی احترامی به زن
1- اندیشه برتری مرد بر زن
2- خوی استبدادی
فصل دوّم عفو و گذشت
آثار گذشت
1- ایجاد آرامش روحی
2- زدودن کینه
3- فزونی عزّت
عوامل پیدایش گذشت
1- یادآوری آثار گذشت
2- یادآوری عیوب خود
3- بزرگواری اخلاقی
فصل سوّم مسئولیت پذیری
جلوه های مسئولیت پذیری
1- تأمین هزینه ی زندگی
2- مدیریت خانواده
3- همسرداری
4- تربیت اولاد
آثار مسئولیت پذیری
1- استحکام پیوند خانوادگی
2- آسایش روحی
عوامل پیدایش روحیّه ی مسئولیت پذیری
1- اعتماد به نفس
2- تأثیرپذیری از همسر
بخش دوّم مهم ترین آفات سعادت خانواده
فصل اوّل بدخلقی
آثار بدخلقی
1- ضایع شدن شخصیت انسانی
2- ایجاد ترس و اضطراب
3- زوال محبّت
فصل دوّم بدگمانی
آثار بدگمانی
1- برانگیختن بدیها
2- اختلافات خانوادگی
فصل سوّم بدزبانی
آفتهای زبان یا آثار بدزبانی
1- سرزنش
2- ناسزاگویی
3- نام زشت نهادن
4- عیبجویی
بخش سوّم وظایف اخلاقی متقابل همسران
فصل اوّل خوش خُلقی
آثار خوش اخلاقی
1- خوش زبانی
2- خوش بینی
3- ایجاد انس و محبّت
فصل دوّم رفق و مدارا
آثار مدارا
1- سلامت خانواده
2- صمیمیّت و دوستی
فصل سوّم هدایت و حمایت
1- هدایت
2- حمایت
الف) تهاجم فرهنگی
ب) تهاجم فیزیکی
ج) تهاجم ناموسی
د) تهاجم مالی
جمع بندی و نتیجه گیری
منابع و مآخذ

منابع و مأخذ
1.قرآن کریم
2.صحیفه ی سجادیه
3.افروز، غلامعلی، همسران برتر، بنیاد فرهنگی امام رضا (ع)، 1379
4.امام خمینی، چهل حدیث، مؤسسه ی نشر و تنظیم آثار، چاپ چهاردهم، تهران، 1372
5.آمدی، عبدالواحد، شرح غرر الحکم و درر الحکم، ترجمه محمّدعلی انصاری قمی، تهران، 1377، ج 3 و 4 و 5 و 6
6.امینی، ابراهیم، آیین همسرداری یا اخلاق خانواده، اسلامی، تهران، 1370
7.بطحائی گلپایگانی، سیدهاشم، اخلاق تحلیل اسلام، دانشگاه تهران، تهران، 1377
8.جعفری لنگرودی، محمّدجعفر، حقوق خانواده، گنج دانش، چاپ دوم، 1376
9.جمعیت زنان جمهوری اسلامی ایران، مجموعه مقالات هشتمین سمینار بررسی نظری و عملی حضرت امام ره، عروج، تهران، 1377
10.حجتی اشرفی، غلامرضا، قانون اساسی- مدنی جمهوری اسلامی ایران، گنج دانش، 1296
11.حسینی، سیدعلی اکبر، اخلاق در خانواده، اسلامی، تهران، 1373
12.دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه قم، ماهنامه ی پیام زن، س 1، ش 1، قم، 1371
13.صادقی اردستانی، احمد، اخلاق زن و شوهر و تنظیم خانواده، حافظ نوین، تهران، 1373
14.صدیق اورعی، غلامرضا، تمکین بانو و ریاست شوهر، سفیر صبح، تهران، 1380
15.صفایی، حسین، اسدالله امامی، حقوق خانواده، ج 1، دانشگاه تهران، تهران، چاپ ششم، 1377
16.طبرسی، حسن بن فصل، مکارم الاخلاق، تهران، فراهانی، 1355
17.طبرسی، حسین، مستدرک الوسائل، تهران، اسلامی، 1382، ج 8
18.عاملی (حر)، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، با تصحیح عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران، 1376
19.فاخری، علیرضا، اخلاق خانواده، اداره آموزش عقیدتی سیاسی ستاد نمایندگی ولی فقیه در سپاه، چاپ اول، تهران، 1378
20.فروغی، محمّدعلی، سیر حکمت در اروپا، نشر زوّار، چاپ چهارم، تهران، 1366
21.کتاب زن، ش 12، شورای فرهنگی- اجتماعی زنان، تهران، چاپ اول، 1380
22.کلینی رازی، محمّد بن یعقوب، اصول کافی، با تصحیح علی اکبر غفاری، چاپ تهران، 1377
23.مجتبوی، سیدجلال الدین، علم اخلاق اسلامی، حکمت، تهران، چاپ سوم، 1366
24.مجلسی، (علّامه) محمّدباقر، بحارالانوار، چاپ ایران، 1364، ج 71، 75، 78
25.محقق داماد، مصطفی، حقوق خانواده، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دهم، 1382
26.مصباح یزدی، محمّدتقی، دروس فلسفه اخلاق، نشر اطلاعات، تهران، 1367
27.مطهری، مرتضی، فلسفه ی اخلاق، تهران، صدرا، چاپ هفدهم، 1376
28.مطهری، مرتضی، نظام حقوق خانواده، صدرا، قم، 1371
29.میرخانی، عزت السادات، رویکردی نوین در روابط خانواده، سفیر صبح، تهران، 1379
30.یثربی، علی محمّد، حقوق خانواده در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، چاپ اول، 1376

---