بررسی نقش ديوان بين المللی دادگستری در توسعه حقوق بشر

قابل ویرایش 246 صفحه

چکیده:
موضوع حقوق بشرو توسعه آن امروزه در جهان اهميت شايانی يافته است.اهتمام به اين موضوع تا آنجا پيش رفته است که به يکی از شاخصهای عمده برقراری دمکراسی در کشورهای مختلف بويژه جهان شوم تبديل گرديده است.
امروزه در چارچوبهای مختلف با اين مسئله توجه جدی صورت گرفته و می گيرد. در بعد وسيع و فراگير در سطح بين المللی سازمانهای مختلفی يا به صورت اصلی و ذاتی ويابه صورت فرعی و واسطه ای متولی حمايت و توسعه حقوق بشرمی باشند،که يکی از آنها ديوان بين المللی دادگستری
می باشد.
با توجه به صلاحيت عام ديوان بين المللی دادگستری ، حقوق بشر تا به امروز موضوع تعدادی از دعاوی مطرح شده در اين مر جع قضايي بين المللی به صورت غير مستقيم بوده است . هرچند ماده 34 اساسنامه ديوان ،تنها کشورها را مجاز به قرار گرفتن در محضر ديوان می کند؛ بنابراين نمي توان از ديوان انتظار يک دادگاه حقوق بشر را داشت.
در ميان حقوقدانان گرايش نسبت به توسعه صلاحيت ديوان وجود دارد و افزايش دعواي مرتبط با مسائل حقوق بشري نشان دهنده تمايل جامعه بين الملل براي درگير شدن هرچه بيشتر اين رکن قضايي سازمان ملل متحد در خصوص مسائل حقوق بشري دارد.
هرچند با نگاهي اجمالي و تفسيري مضيق ،مي توان فهميد که اکثريت قريب به اتفاق آراء ديوان در زمينه حقوق بشر نبوده است ،و در بررسي آراء در زمينه ترتيبات حقوق بشري حاکي از برخي ملاحظه کاري ها در پرداختن صريح به موارد نقض حقوق بشري از سوي ديوان مي باشد؛ اما در هر صورت نقش برجسته و غير قابل انکار ديوان را از طريق نظرات خود در توسعه حقوق بشر را نمي توان انکار کرد .

واژگان کليدي:
حقوق بشر ، ديوان بين المللي دادگستري ،حقوق بين الملل ،سازمان ملل متحد

مقدمه:
توسعه حقوق بشر در درجه اول يك موضوع مربوط به حقوق داخلي است و هر كشوري در حد توان خود بايد در صدد ايفاي اين تكليف باشد. تكامل جامعه جهاني نيز آنرا از حمايت بين‌المللي خود برخوردار نموده است. بطوريكه امروز وجهه بين‌المللي آن بر وجهه داخلي آن غلبه كرده است و حقوق بشر در بعد بين‌المللي پس از گذشت بيش از شصت سال از تصويب اعلاميه جهاني حقوق بشر از اهميت واولويت درجه يك در سياست بين الملل برخوردار گرديده؛( )به گونه اي كه گفته مي‌شود حقوق بشر از جايگاه درجه دوم (low politics) در سياست بين الملل به جايگاه درجه يك(High Politics) ارتقا يافته است.( )
آنچه جالب توجه مي‌باشد آنست كه توجه بين‌المللي به توسعه حقوق بشر در سالهاي اخير منحصر در گرو علايق گروه خاصي نبوده است. سازمان هاي بين‌المللي از جمله سازمان ملل، اتحاديه هاي تجاري، سازمان‌هاي بازرگاني، جوامع حرفه‌اي، گروههاي طالب رفرم سياسي، دستجات قومي، محلي، زباني و مذهبي و ساير اقشار جوامع، هر يك به نوبه خود حقوق بشر و توسعه آنرا از ديدگاههاي خاص خويش و بر اساس منافع مورد نظر گروه خود، مورد توجه قرار داده اند.
اما اين نكته را نيز نمي بايست از نظر دور داشت كه با وجود علايق و منافع گوناگون در اين زمينه، اين مفهوم مورد پذيرش قرار گرفته كه بواسطه ارزشهاي مشترك انساني، علي رغم تمامي تفاوت‌هاي فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي، زباني، نژادي و... روندي همگرا در خصوص توسعه حقوق بشر و ارتقاي استانداردهاي مربوط به آن، در سطح جامعه بشري ايجاد گرديده است.
اين اقبال عمومي را شايد بتوان به عوامل چندي نسبت داد؛ تبعات زيانبار دو جنگ جهاني، اقدامات و نسل‌كشي‌هاي نازيها، عملكرد حكومتهاي توتاليتر فاشيستي اروپايي، شدت گرفتن پديده‌هاي بيگانه ستيزي، نژاد پرستي و... و نهايتاً رواج اين طرز تفكر كه دولتها از عمده علل ايجاد و ادامه جنگ بوده‌اند، همه و همه سبب گرديد تا حمايت عمومي جهاني از مفهوم حقوق بشر، بواسطه درك عميق اين مطلب كه در صورت عدم احترام به آن، چه فجايعي انتظار بشريت را خواهد كشيد، گسترش بي‌سابقه‌اي يابد.
رشد سريع و پشتيباني گسترده از حقوق بشر بويژه در قرن بيستم وعلي الخصوص در اواخر اين قرن و اوايل قرن بيست ويكم، اين پرسش را پيش مي‌آورد كه چه سازمانها يا نهادهايي در افزايش توجه جهاني به مسأله حقوق بشر در اين دوره نقش مؤثري بازي كرده‌اند؟
در اين ميان سازمان ملل به عنوان نهادي كه هدف غايي آن حفظ صلح و امنيت و توسعه حقوق بشر است، بواسطه تهيه و تنظيم قواعد بين‌المللي حقوق بشر نقش عميقي را در اين روند بازي مي‌كند.
در نگاهي كلي، همانطوري كه ذكر شد از مهمترين مقاصد تشكيل اين سازمان در سال 1945، دفاع و توسعه حقوق بشررا مي توان نام برد. من باب اثبات اين سخن مي‌توان از مواد 1، بند ب ماده 13، 76،68،62،56،55 منشور ملل متحد ياد كرد كه ايمان به حقوق بنيادين بشر، ترويج و تشويق احترام جهاني به حقوق بشر و آزاديهاي اساسي و رعايت آنها براي توسعه همكاريهاي بين‌المللي در زمينه هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، آموزشي، بهداشتي و كمك در جهت شناخت حقوق بشر براي همه، بالا بردن سطح زندگي انسانها، توسعه اقتصادي و اجتماعي وايجاد اشتغال را از عمده اهداف اين سازمان نام مي‌برد.
براي نيل به اهداف مذكور در منشور و ديگر اسناد بين‌المللي همچون اعلاميه جهاني حقوق بشر،
ميثاقين بين‌المللي روشهاي متعدد و متنوعي در سطح بين‌المللي وجود دارد كه عمده ترين آنها نيز روشهاي بكار رفته توسط ارگانهاي معاهده‌اي و سياسي و قضائي ملل متحد مي‌باشد.
ديوان بين‌المللي دادگستري بعنوان ركن اصلي قضائي آن سازمان، از مهمترين ابزارهاي موثر قانوني جهت تضمين اين حقوق در نظر گرفته شده است. گر چه بايد به اين موضوع نيز اذعان كرد كه ديوان به سبب محدوديتهاي مربوط به صلاحيت خويش به موجب اساسنامه‌اش نمي‌تواند به سادگي به دعاوي حقوق بشري رسيدگي كند وافراد نيز امكان طرح مستقيم دعوا درنزد ديوان را ندارند( ) و بر اين بنا نمي‌توان ديوان را به عنوان يك دادگاه جهاني حقوق بشر تلقي كرد. اما ديوان بين‌المللي دادگستري تحت شرايطي از طريق دادخواهي غيرمستقيم افراد يا تفسير معاهده هاي حقوق بشري و يا به طريق دادگاه‌هاي حقوق بشري از جمله دادگاه اروپايي يا آمريكايي حقوق بشر اين وظيفه را به صورت غيرمستقيم و ضمني انجام مي‌دهد.
مسائل مربوطه به حقوق بشر تا كنون در موراد متعددي به صورت ضمني موضوع دعاوي مطرح شده نزد ديوان بوده و آراء صادره در اين پرونده ها تأثير چشمگيري در حقوق بين‌الملل به طور عام و بر حقوق بشر به طور خاص داشته است. به طوريكه امروزه ميتوان ادعا كرد كه با آرائي كه صادر كرده است، رويه قضائي كافي در زمينه تصميم‌‌گيري ديوان در مورد حقوق بشر وجود دارد.

فهرست مطالب:
مقدمه
هدف پژوهش
روش پژوهش
ساماندهي پژوهش
بخش اول- کليات
فصل اول- حقوق بشر
مبحث اول-تعريف حقوق بشر
مبحث دوم-تاريخچه توسعه و حمايت از حقوق بشر
گفتار اول- حمايت و توسعه حقوق بشر قبل از ميلاد
گفتار دوم- حمايت و توسعه حقوق بشر تا قرن بيستم ميلادي
گفتار سوم- حمايت و توسعه حقوق بشر از قرن بيست به بعد
مبحث سوم-تحولات مفهومي حقوق بشر
مبحث چهارم-منابع حقوق بشر
گفتار اول-اسناد بين المللي حقوق بشر
بند اول-جريان تنظيم اسناد حقوق بشر
بند دوم-طبقه بندي اسناد حقوق بشر
الف) اسناد عام وخاص حمايت از حقوق بشر
1.اسناد عام
2.اسناد خاص
ب) اسناد جهاني و منطقه اي حقوق بشر
ج)اسناد الزام آور و اسناد غير الزام آورحقوق بشر
بند سوم-پذيرش اسناد حقوق بشر
گفتار دوم-عرف بعنوان منبع حقوق بشر
مبحث پنجم-توسعه حقوق بشر وابعاد اين توسعه
گفتار اول-توسعه حقوق بشر در قلمرو مکاني
گفتار دوم-توسعه حقوق بشر در قلمرو زماني
فصل دوم ديوان بين‌المللي دادگستري
مبحث اول-معرفي و تاريخچه تشكيل ديوان بين‌المللي دادگستري
مبحث دوم-ساختار سازماني ديوان بين‌المللي دادگستري
گفتار اول-هيئت عمومي ديوان بين‌المللي دادگستري
گفتار دوم-مجمع دولت‌هاي عضو
گفتار سوم-دبير خانه
گفتار چهارم-قضات ديوان بين‌المللي دادگستري
گفتار پنجم-قضات ويژه
مبحث سوم-صلاحيت ديوان بين‌المللي دادگستري
گفتار اول-صلاحيت ترافعي
بند اول-مبناي صلاحيت ديوان (مجاري رضايت دولتها)
الف) قرارداد خاص (رضايت قبلي)
ب)اعلام رضايت از طريق صدورسند
ج) شرط اختياري قضاوت اجباري
1- اعلاميه پذيرش صلاحيت اجباري ديوان
1-1)شروط لازم براي صحت اعلاميه و شروط قابل درج در اعلاميه
1-1-1)شرط صحت
2-1-1) شرط زماني
3-1-1) شرط عمل متقابل
4-1-1) شرط صلاحيت محكمه
5-1-1) شرط استفاده از ساير روش‌هاي حل وفصل مسالمت آميز اختلافات
6-1-1) شرط معاهدات چند جانبه
7-1-1) شرط عدم شناسايي
8-1-1) شرط جنگ
9-1-1) شرط اختلاف بين كشورهاي مشترك المنافع
10-1-1) شرط «عطف به ماسبق نشدن»
11-1-1) شرط ويژه
2) گنجاندن صلاحيت اجباري در معاهدات وكنوانسيونها
بند دوم-نهادهاي صلاحيتدار براي ارجاع دعاوي به ديوان بين‌المللي دادگستري
الف) كشورهاي عضو سازمان ملل متحد
ب) كشورهاي غير عضو سازمان ملل متحد كه اساسنامه ديوان را قبول كرده اند
ج) كشورهايي كه اساسنامه را قبول نكرده‌اند
د) سازمان‌هاي بين‌المللي واشخاص خصوصي
گفتار دوم-صلاحيت مشورتي
مبحث چهارم-آئين دادرسي ديوان بين‌المللي دادگستري
گفتار اول-طرح دعوا
بند اول- طرح دعوي از طريق مصالحه
بند دوم- طرح دعوا از طريق شكايت يك جانبه
گفتار دوم -مرحله رسيدگي
بند اول-رسيدگي كتبي
الف) بررسي شكلي و ايراد به صلاحيت ديوان
ب ) بررسي ماهوي
بند دوم-رسيدگي شفاهي
گفتار سوم-احكام ديوان
گفتارچهارم-تفسير آراء ديوان
گفتار پنجم-اعاده دادرسي
گفتار ششم-آئين دادرسي آراء مشورتي
مبحث پنجم-ضمانت اجراء احكام ديوان
گفتار اول-ضمانت اجراء آراء ترافعي ديوان
بند اول-نقش شوراي امنيت در اجراي احكام ديوان
الف) توصيه نامه
ب) اقدامات
بند دوم-مجمع عمومي سازمان ملل متحد
بند سوم-دكترين خودياري
الف) مقابله به مثل
ب) اقدامات تلافي جويانه
بند چهارم-نقش معاهده و موافقنامه ها در ضمانت اجراي احكام ديوان
گفتار دوم-ضمانت اجراي آراء مشورتي ديوان
بند اول-ضمانت اجراء آراء مشورتي از طريق درج در معاهدات واساسنامه سازمان هاي بين‌المللي
بند دوم-ضمانت اجراء آراء مشورتي از طريق تفسيرمنشور ملل متحد
بند سوم-ضمانت اجراء آراء مشورتي از طريق اعمال آئين دادرسي ترافعي
بند چهارم-تضمين آراء مشورتي توسط ارگانهاي درخواست كننده رأي مشورتي
گفتار سوم-ضمانت اجراي قراهاي موقت ديوان
بند اول-ضمانت اجراء دستورات موقت از طريق شوراي امنيت
بند دوم-ضمانت اجراء دستورات موقت از طريق اقتدارات خود ديوان
فصل دوم - بررسي آراء ترافعي
مبحث اول- حقوق بنيادين وحياتي بشر (حقوق مدني و سياسي)
گفتار اول- قضيه كانال كورفو
بند اول - شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار دوم- قضيه بارسلوناتراكشن
بند اول- شرح تازيخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار سوم- قضيه راجع به گروگانگيري و اشغال سفارت آمريكا در تهران
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار چهارم- قضيه فعاليت هاي نظامي وشبه نظامي در نيكاراگوئه وعليه آن كشور
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار پنجم- قضيه مربوط به درخواست اعمال و اجراي كنوانسيون جلوگيري ومجازات جرم ژ ژنوسيد
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- برر سي رأي ديوان
گفتار ششم- قضيه مشروعيت استفاده از زور
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار هفتم- قضيه مربوط به قرار بازداشت مورخ 11 آوريل 2000
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار پنجم- قضيه كنگو - اوگاندا
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
مبحث دوم- حق تعيين سرنوشت
گفتار اول- قضيه تيمور شرقي
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
مبحث سوم- حقوق محيط زيست
گفتار اول- قضيه كانال كورفو (بررسي رأي ديوان ازبعد حقوق محيط زيست)
مبحث چهارم- حمايت ديپلماتيك
گفتار اول- قضيه بارسلونا تركشن (بررسي رأي ديوان از بعد حمايت ديپلماتيک)
گفتار دوم- قضيه برادران لاگراند
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار سوم- قضيه اونا و ساير اتباع مكزيكي
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
فصل سوم- بررسي آراء مشورتي
مبحث اول- حقوق بنيادين و حياتي بشر (حقوق مدني و سياسي)
گفتار اول- حق شرط بر كنوانسيون پيشگيري و مجازات جنايت نسل‏كشي (ژنو سايد)
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار دوم- مشروعيت استفاده يا تهديدبه استفاده ازسلاح‏هاي هسته‏اي(درخواست شده تو سط م مجمع عمومي سازمان ملل)
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار سوم- قضيه آثار حقوقي ساخت ديوار مسائل در سرزمين‏هاي اشغالي فلسطين
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
مبحث دوم- حق تعيين سرنوشت
گفتار اول- آثار حقوقي حضور مستمر آفريقاي جنوبي در نامبيا (آفريقاي جنوب‏غربي)
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار دوم- قضيه صحراي باختري
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
گفتار سوم- آثار حقوقي ساخت ديوار حائل در سرزمين‏هاي اشغالي فلسطين(بررسي رأي ديوا ديوان ازبعدحق تعيين سرنوشت)
مبحث سوم- حقوق محيط زيست
گفتار اول- مشروعيت تهديد به استفاده يا استفاده از سلاح‏هاي هسته‏اي
بند اول- شرح تاريخي رويداد
بند دوم- بررسي رأي ديوان
نتيجه
منابع

منابع و مأخذ
کتب و مقالات فارسی
1) اداره اطلاعات همگانی سازمان ملل متحد،حقوق بشر در جهان امروز،اولويتی برای سازمان ملل متحد،ترجمه شده در مرکز مطالعات سازمان ملل متحد،تهران 1379
2) بجاوي، محمد، ساخت وپرداخت احكام در ديوان بين المللي دادگستري، ترجمه محمد جواد مير فخرايي، مجله حقوق بين المللي ، شماره 18 و 19
3) بختياري، سعيد، اطلس جامع گيتا شناسي، انتشارات هامون، چاپ دوم، 1383
4) بلد سو، رابرت و بوسچك، فرهنگ حقوق بين الملل، ترجمه بهمن آقايي، تهران، انتشارات گنج دانش، 1375
5) چيكايا، بلز، چكيده رويه قضائي در حقوق بين‏الملل عمومي، ترجمه حبيبي، همايون، چاپ اول، 1387، انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي
6) حبيب‏زاده، توكل، ساخت ديوار حائل در سرزمين‏هاي اشغالي فلسطين از ديدگاه حقوق بين‏الملل، فصلنامه پژوهشي شماره 28، زمستان 84
7) خاور، محمد، صلاحيت ديوان بين المللي دادگستري، چاپخانه بانك بازرگاني ايران، 1343
8) دفتر بررسي‏هاي حقوقي، جنگ‏افزارهاي هسته‏اي؛ از تهديد تا محيط زيست، نشريه مجلس و پژوهش، شماره 26، سال 77
9) دهقاني، غلامحسين، تأثير رأي مشورتي ديوان بين‏المللي دادگستري بر روند مذاكرات خلع سلاح هسته‏اي، فصلنامه مطالعات سازمان ملل متحد، سال اول، شماره 2
10) ذاكريان، مهدي ، جايگاه آمريكا واسرائيل در كنوانسيون هاي بين المللي حقوق بشر، فصلنامه مطالعات منطقه اي اسرائيل شناسي. آمريكا شناسي جلد نخست، 1378
11) راجي، سيد محمد هادي، ديوان بين المللي دادگستري و ايران، نشريه حقوقي گواه شماره1، فروردين و ارديبهشت83
12) رنجبريان، اميرحسين، تاَُملي بر حقوق بشر، مجله راهبرد،شماره4 ،پائيز1373
13) روسو، شارل، حقوق مخاصمات مسلحانه، ترجمه سيد علي هنجي، دفتر خدمات حقوق بين المللي، 1369
14) روييز فابري، هلن و سورل، ژان ـ مارك، آيين هاي دادرسي بين المللي، ترجمه ابراهيم بيگ زاده، مجله حقوق بين المللي، شماره 24
15) سادات ميداني، سيدحسين، نظريه مشورتي ديوان بين‏المللي دادگستري محكوميت قضايي اسرائيل، فصلنامه سياست خارجي سال هجدهم، 1383
16) . سان خوزه جيل، آمپارو، مسؤوليت بين المللي دولتها در قبال نقض حقوق بشر ترجمه دكتر ابراهيم بيگ زاده، مجله تحقيقات حقوقي، شماره 29،30
17) سواري، حسن، سلاح‏هاي هسته‏اي نقطه تلافي حقوق توسل به زور و حقوق بشر دوستانه بين‏المللي در پرتو رأي مشورتي ديوان بين‏المللي دادگستري، مجله پژوهش‏هاي حقوقي، شماره 4
18) سورل، ژان ـ مارك، ديوان بين المللي دادگستري و حل مسالمت آميز اختلافات، ترجمه دكتر ابراهيم بيگ زاده، مجله تحقيقات حقوقي، شماره 24ـ 23
19) سيمبر، رضا، حقوق بشر در چارچوب محيط زيست، مجله اطلاعات سياسي واقتصادي، شماره 201- 202
20) شافع، ميرشهبيز، رأي مشورتي ديوان بين‏المللي دادگستري در خصوص تهديد به استفاده از سلاح هسته‏اي، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، شماره 41 پاييز 77
21) شايگان، فريده و طارم سری،مسعود و گلشن پژوه ،محمدرضا ومستقيمی ،بهرام و مولايي ،يوسف، تقويت همکاريهاي بين المللي در زمينه حقوق بشر ،انتشارات دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران ،زمستان 82،چاپ اول
22) شريفي طرازکوهي،حسين، درآمدي بر بنيان هاي نظري حقوق بشر،نشريه نامه،شماره 46
23) صابري، هنگامه، ضمانت اجرا در حقوق بشردوستانه، انتشارات وزارت امور خارجه، 1378، چاپ اول
24) ضيايي بيگدلي، محمدرضا ؛حقوق بين الملل عمومي، تهران، انتشارات گنج دانش، 1384،چاپ بيست و دوم
25) ضيايي بيگدلي، محمد رضا، و همکاران، آراء و نظريات مشورتي ديوان بين المللي دادگستري، جلد اول، 1387. انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي
26) ضيايي بيگدلي، محمد رضا، و همکاران، آراء و نظريات مشورتي ديوان بين المللي دادگستري، جلد دوم، 1388. انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي
27) طباطبايي مؤتمني، منوچهر، آزاديهاي عمومي و حقوق بشر، انتشارات تهران، 1370
28) عبادي، شيرين ،تاريخچه اسناد حقوق بشر در ايران،انتشارات روشنفکرن، تهران،1373
29) عباسي اشلقي،مجيد، تحول نظري مفهوم حقوق بشر و جايگاه آن در روابط بين الملل،مجله اطلاعات سياسي اقتصادي، شماره201-202
30) عباسي اشلقي، مجيد، تحول ومفهوم مداخلات بشردوستانه در قرن بيست ويكم، پژوهشنامه حقوق بشر، شماره 3- مهر 1385
31) فدوي لنجواني، سليمان، آشنايي با مجامع قضائي بين‌المللي، مجله حقوقي و قضائي دادگستري، شماره 17، 18
32) فيندلي ، كارترو ، و راثني . جان . م، جهان در قرن بيست ويکم ، ترجمه بهرام معلمي ، چاپ اول 1379
33) فيوضي،رضا، مسئوليت بين الملل ونظريه حمايت سياسي اتباع، جلد نخست، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نخست
34) قره گزلي، كامران، صلاحيت ديوان بين المللي دادگستري در رسيدگي به دعاوي، روزنامه اطلاعات، 3 خرداد 1387
35) كك دين، نگوين و ديگران، حقوق بين الملل عمومي، ترجمه حسن حبيبي، جلد دوم، چاپ اول، 1382، انتشارات اطلاعات
36) کاسسه، آنتونيو ،حقوق بين الملل در جهاني نامتحد، ترجمه،کلانتريان، مرتضي ،تهران دفتر خدمات حقوقي بين المللي، 1370
37) لنگرودي،جعفر ،ترمينولوژي حقوق ،انتشارات گنج دانش،تهران ،1367
38) مجدي نسب عزت الله، تاريخچه حل و فصل اختلافات بين‌المللي، مجله حقوقي و قضائي دادگستري، شماره 19-20
39) متين دفتري،احمد، حقوق بشر و حمايت بين المللي آن، ناشر بي نا،1348
40) مدنيان،غلامرضا و آل کجباف،حسين، حقوق بشر اصلي ترين دغدغه جهان بشري،کنفرانس بين المللي وحدت اسلامي،ديماه1384
41) مرادي نوده، سير الله ، اجراي تصميمات ديوان بين المللي دادگستري، مجله انديشه هاي حقوقي، سال اول، شماره 3
42) ممتاز، جمشيد، توسل به سلاح هسته‏اي و حمايت از محيط زيست، ترجمه محمود صور اسرافيل، مجله حقوقي نشريه دفتر خدمات، شماره 24
43) ممتاز، جمشيد ونجفي اسفاد، مرتضي، بررسي بحران کوزوو وحقوق بين الملل، مجله ديدگاههاي حقوقي، شماره 18- 17 ، بهار و تابستان 79
44) موحد، محمد علي، در هواي حق وعدالت، تهران، نشر كارنامه، 1381، چاپ دوم
45) مولايي، علي زمان، تاريخچه پيدايش وتكامل ديوان بين‌المللي دادگستري لاهه، روزنامه مردم سالاري،شماره 867، 23 دي 1383
46) مهرپور،حسين ،حقوق بشر در اسناد بين المللي و موضع جمهوري اسلامي ايران، انتشارات اطلاعات،1374
47) ميرزائي ينگجه،سعيد، تحول مفهوم حاکميت در سازمان ملل متحد،تهران،دفترمطالعات سياسي و بين المللي وزارت امورخارجه،1373
48) مير عباسي، سيد باقر، بررسي اجمالي سازمان و صلاحيت ديوان بين المللي دادگستري، مجله حقوقي بين المللي، شماره اول زمستان 63
49) مير عباسي، سيد باقر، حقوق بين الملل عمومي، نشر ميزان، 1382
50) هکتور،گروس الپيل، جهان شمولي حقوق بشر و تنوع فرهنگي،مترجم ابراهيم بيگ زاده،مجله تحقيقات حقوقي،شماره38

کتب و منابع انگليسی
1) Bledsoe, R & Boczek. B,the international law dictionary(A.B.C)clio,california,1987
2) Brownlie. Ian, International law and the use of force by states, Oxford university Press, 1991
3) Brownlie. Ian, Principles of Public International law, 3d ed, oxford clarendon press, 1979
4) Dannely.J , “Human Rights in the New World Order”, World Policy Journal 9 ,Spring 1992
5) Dugard .J ,Special Rapporter, first Report on Diplomatic Protection, international law commission, fifty – Second Session ,Geneva , 1 May – 9 june and 10 july – 18 Augost 2000, A/CN. 4/506
6) Eodley. S, Human rights and the ICJ international comparative law Quarterly, April1989,VOL38
7) Fitzmaurice M.A , lowe .V , Environmental protection and the international court of justice, ( fifty years of the international court of justice) ,cambridge university press ,1996
8) Hearn . W. R, The international Legal Regime Regulating Nuclear Detrrence and warfare , Bitish Year book of international law in B.Y.B.I.L61, 1990
9) International law Materials, No24,1985
10) Jacobs Francis. G, White Robin C. A “the European convention Human Right” – Oxford – Clarendon Paper, Backs – Second Ed, 1996
11) Jenning .R, Need for Environmental court ,Journal of Environmental policy and law, no 22,1992
12) Manual on human rights "under six major human rights instruments,[sponsored by the united nations centre for human rights and the united nations institute for training and research],UN,Newyork,1991
13) Meron.T,pictet,condorelli,boisson de chazournes,baxter charney.sinclair,shchacter, Geneva Conventions , as customary law,American Journal of International Law (AJIL), vol 81,1987
14) Pictet . J, The Geneva convention of 12 August 1949 , Commentary, martines, Nijhoff Publishers , 1960
15) Rosenne,Shabtai,The law and Practice of the International court(the Hague/Boston/London, Martinus Nijhoff Publishers, 2006
16) Schewlb .E, The international court of justice and human rights clause of charter, The AJIL, VOL66 , NO2
17) Simma, Bruno, The chapter of International Nations, Acomentary New York and Oxford university press, 2002
18) United Nation action in the field of human rights,UN,Newyork,1994
19) Weston,Burns H,"human right in encyclopedia britanica,15th

آراء و نظریات مشورتی
20) Icj Report on the corfu channel case(9 April 1949)
21) Case concerning anglo-iranian oil co(22 july 1952)
22) case concerning East Timor(30 june 1995)
23) case of certain norwegian loans(6 july,1957)
24) case concerining The Barcelona Traction, (Light and Power Company) limited (5february 1970)
25) The fisheeries jurisdiction case(25 june 1974)
26) case concerning united states Diplomatic And Consular Staff in tehran(24may 1980)
27) case concerning Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua (June 27 1986)
28) Legality of Use of Force (Serbia and Montenegro v. Belgium) (Serbia and Montenegro v. Canada) (Serbia and Montenegro v. France) (Serbia and Monténégro v. Germany) (Serbia and Montenegro v. Italy) (Serbia and Montenegro v. Netherlands) (Serbia and Montenegro v. Portugal) (Yugoslavia v. Spain) (Serbia and Montenegro v. United Kingdom)(1999)
29) Lagrand case (27 JUNE 2001)
30) case concerning the Arrest warrant of 11 April 2000(14 february 2002)
31) Case Concerning Avena and Other Mexican Nationals (31 march 2004)
32) case concerning Armed Activities on the Territory of the congo(19 December 2005)
33) case concerning the Application and Punishment of the Crime of genocide(26 Februray 2007)
34) Advisory opinion on the Reservation to the Convention on the Prevention and Punishment of Crime of Genocide(28 May 1951)
35) Advisory opinion of Certain Expenses of the United Nations (Article 17, paragraph 2, of the Charter)(20july 1962)
36) Advisory opinion on legal consequences for states of the countinued presence of south Africa in nambia( 21 june 1971)
37) Advisory opinion on international status of south west Africa( 16 october 1975)
38) Advisory opinion of on west Sahara( 16 October 1975)
39) Advisory Opinion On The legality of Threat or use of Nuclear Weapons(8 july 1996)
40) ( Legality of the Use by a State of Nuclear Weapons in Armed Conflict)
41) advisory opinion on Legal Consequences of the Construction of a Wall
42) in the Occupied Palestinian Territory (9 july 2004)
43) اسناد فارسی
44) اساسنامه ديوان بين المللی دادگستری
45) اعلاميه جهانی حقوق بشر
46) کنوانسيون 1961 وين در مورد روابط ديپلماتيک
47) کنوانسيون 1963 وين در مورد روابط کنسولی
48) منشور ملل متحد
49) ميثاق بين المللی حقوق مدنی و سياسی
50) ميثاق بين المللی حقوق اجتماعی اقتصادی فرهنگی

اسناد انگليسی
1) Amnesty international reports, Israel and the occupied territories The place of the fence/Wall in international law,19 february 2004
2) www.amnesy.org/library/em/2MD/reports
3) cf question of the violation of human right in the occupied arab territories including palestine,report of special rapporter of the commission on human right, 8 september 2003
4) convention on the prohibition of miliatry or any other hostile use of environmental modification techniques done at geneva on 18 1977(enmod convention)
5) NATO ,Press release M-NAC-P-1(98)77-1998
6) NATO press statement by security general ,13 october 1998
7) protocol additional to the geneva convention of 1949 and relating to the protection of victims of arme confliction at geneva on 12 december 1977
8) stokholm declaration of united nation conference on the human environment ,16 june 1972

51) قطعنامه ها
52) مجمع عمومی
53) قطعنامه ها
1) مجمع عمومی سازمان ملل
2) Res no 91 (I) of 13 December 1946
3) Res no 171 (II) B of 14 November 1947
4) Res no 365 (IV) of 1 December 1949
5) Res no 1514 (xv)of 14 december 1960
6) Res no 2145 (XXI) of 27 october 1966
7) Res no 2372 (XXII) of 12 june 1968
8) Res no 2625 (XXV) of 24 October 1970
9) Res no 41/120 of 4 December 1986
10) Res no 41/128 of 4 December 1986
11) Res no 49/75k of 15 December 1994
12) Res no ES-10/13 of 21 October 2003

54) شورای امنيت
1) Res no 9 of 15 october 1946
2) Res no 22 of 9 april 1947
3) Res no 269 of 12 august 1969
4) Res no 276 of 30 january 1970
5) Res no 283 of 29 july 1970
6) Res no 284 of 29 july 1970
7) Res no 1160 of 31 march 1998
8) Res no 1199 of 23 september 1998

55) پایان نامه ها
56) نوروزي، مريم، حقوق بنيادين بشر و ابزارهاي حمايت از آن، دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، به راهنمايي دکتر جمشيد ممتاز، 1380
57) رضايي، صالح، معاهده منع گسترش سلاح‏هاي هسته‏اي و استفاده صلح‏جويانه از تكنولوژي اتمي، دانشگاه علامه طباطبايي، دانشكده حقوق و علوم سياسي، سال تحصيلي 76-75

---