قاعده فقهی تحذیر و جایگاه آن در حقوق مصرف کننده

قابل ویرایش 28 صفحه

مقدمه:
نقش و تأثير قواعد فقه و گستره آن در نظام حقوقي ايران و اهميت و كارآمدي آن را نمي توان ناديده گرفت. براي حل مشكلات نظام حقوقي، لازم است به متون فقهي اسلام مراجعه كنيم. انصاف اين است كه در متون حقوقي اسلام، بخصوص فقه پربار جعفري، قواعدي وجود دارد كه توجه به آن ها و اهتمام به كاربردي نمودنشان در رويه جاري نظام قضائي ايران، مي تواند بسياري از مشكلات موجود در دادگاه ها را رفع كند.
قاعده «تحذير» برگرفته از حديث «قد عذّر من حذّر» است. اين روايت منسوب به امام صادق(عليه السلام)است كه ايشان آن را از حضرت علي(عليه السلام) نقل كرده. بر اساس قاعده مذكور، اگر كسي پيش از اقدام به كاري كه احتمال دارد از رهگذر اعمال آن، خطري متوجه ديگري گردد، هشدار دهد؛ با وجود اين، مخاطب يا شنونده به هشدار وي بي توجهي كند و ترتيب اثر ندهد و خود را در معرض خطر قرار دهد و در نتيجه فعل هشداردهنده خسارتي به هشدارشونده وارد آيد، هشداردهنده مسئوليتي نخواهد داشت.
بنابراين، اساس اين قاعده در مواردي كه عدم توجه به آن موجب ضمان و مسئوليت مدني يا كيفري است، مي تواند رافع مسئوليت باشد و ضمان را از ذمّه مكلّفان و اشخاص حقيقي و حقوقي بردارد. براي مثال، جوي هايي كه در خيابان ها توسط كارگران شهرداري و يا مناقصه كاران شركت هاي خصوصي براي ارائه خدمات شهري حفر مي شود و علايم هشداردهنده لازم در محل هاي مناسب نصب مي گردد، مي تواند مصداقي از اين قاعده باشد و يا در بزرگراه ها و جاده هاي اصلي، زير پل عابر پياده و امثال آن، نصب پل عابر پياده خود به منزله هشدار است و رافع مسئوليت خواهد بود. ده ها مثال ديگر از اين قبيل همگي حاكي از كاربرد قاعده مذكور در جوامع امروزي است.

فهرست مطالب:
مقدّمه
اصول و مباني قاعده «تحذير» در فقه اسلامی
الف. قرآن كريم
ب. روايت امام صادق(عليه السلام)
ج. ادلّه قاعده «تسبيب»
د. شهرت عملي
هـ. بناي عقلا
و. قاعده «اقدام»
قاعده تحذير در كلام فقها
جایگاه قاعده در قوانین و مقررات بین المللی
قاعده تحذير در قوانين وضعي ایران
مبانی حقوق مصرف کننده و مجاری قاعده در آن
جایگاه قاعده تحذیر در حقوق مصرف کننده ایران
جمع بندي و نتيجه گيري
فهرست منابع و مآخذ
الف) فارسی
ب) انگلیسی

منابع و مأخذ:
الف) فارسی
1 ـ سيد مصطفى محقق داماد، قواعد فقه ، چ پنجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1374، ج 2.
2 ـ شيخ مفيد، المقنعه ، تحقيق جامعة المدرّسين للقم، چ دوم، قم، مؤسسة النشر الاسلامية، 1410 ق.
3 ـ عمادالدين المعروف الطوسى، النهاية فى مجرّدالفقه و الفتاوى ، قم، دارالاندلس.
4 ـ شريف رضى، خصائص الائمّه ، تحقيق محمّدهادى امينى، مشهد، مجمع البحوث الاسلاميه، 1406 ق.
5 ـ عمادالدين المعروف الطوسى (ابن حمزه)، الوسيلة الى نيل الفضيله ، تحقيق محمد الحسون، قم، مكتبة السيد المرعشى، 1408 ق.
6 ـ ابن ادريس حلّى، السرائر ، تحقيق لجنة التحقيق، ط الثانية، قم، مؤسسة النشر الاسلاميه، 1410 ق، ج 3.
7 ـ فاضل الآبى (زين الدين يوسفى)، كشف الرموز فى شرح المختصرالمنافع ، تحقيق اشتهاردى و يزدى، قم، جامعة المدرّسين، 1410 ق، ج 3.
8 ـ محقق حلّى، شرايع الاسلام فى المسائل الحلال و الحرام ، تحقيق سيدصادق شيرازى، ط. الثانيه، طهران، استقلال، 1409 ق، ج 4.
9 ـ علّامه حلّى (حسن بن يوسف)، قواعدالاحكام ، تحقيق مؤسسة النشرالاسلاميه، قم، مؤسسة النشر الاسلاميه، 1413 ق، ج 3.
10 ـ فخرالمحققين (ابن مطهّر حلّى)، ايضاح الفوائد ، تحقيق كرمانى و اشتهاردى و بروجردى، به كوشش محمّد كوشانپور، ناشر بأمر آية اللّه شاهرودى، 1389 ق، 4 جلدى.
11 ـ شهيد اول (محمّد مكى عاملى)، اللمعة الدمشقيه ، قم، دارالفكر، 1411 ق.
12 ـ ابن فهد حلّى، الرسائل العشر ، تحقيق سيدمهدى روحانى، قم، مرعشى نجفى، 1409 ق.
13 ـ شهيد ثانى (زين الدين الجبعى العاملى)، الروضة البهية فى شرح اللمعة الدمشقيه للشهيد الاول ، تحقيق محمّد كلانتر، قم، داورى، 1410 ق، ج 10، ص 120 / همو، مسالك الافهام ، مؤسسة المعارف الاسلامى، 1416 ق، ج 15.
14 ـ محقق اردبيلى (احمد)، مجمع الفائدة و البرهان فى شرح الاذهان ، تحقيق اشتهاردى و عراقى و يزدى، قم، جامعة المدرّسين، 1404 ق، ج 14.
15 ـ شيخ حرّ عاملى، وسائل الشيعه ، تحقيق محمّد رازى، بيروت، داراحياء التراث العربى، ج 29.
16 ـ سيدابوالقاسم موسوى الخوئى، مبانى تكملة المنهاج ، قم، دارالهادى، 1396 ق، ج 2.
17 ـ محمّدرضا خسروى، مجموعه كامل قوانين و مقرّرات جزائى ، چ دوم، مجمع علمى و فرهنگى مجد، 1384.
18 ـ سيدمصطفى محقق داماد، قواعد فقه ، چ دوم، تهران، سمت، 1376.
19 ـ منصور جهانگير، قوانين و مقرّرات كار و تأمين اجتماعى ، چ سوم، دوران، 1379.
20 ـ غلامرضا حجتى اشرفى، مجموعه كامل قوانين و مقرّرات حقوقى ، تهران، كتابخانه گنج دانش، 1380.
21 ـ ابوالحسن ضياءظريفى، اصول حفاظت و ايمنى در آزمايشگاه ها، بيمارستان ها و مراكز پزشكى، 1366.
22 ـ شهريار اسلامى تبار، مجموعه قوانين و آيين نامه هاى كيفرى امور پزشكى، دندان پزشكى، دام پزشكى، دارويى، بهداشتى ، نشر سيما، 1377.
23 ـ منصور جهانگير، قوانين و مقرّرات مربوط به شهر و شهردارى ، چ پنجم، تهران، آگاه.
24 ـ سيدمحمّد موسوى بجنوردى، قواعد فقه ، چ سوم، تهران، عروج، 1379.
25 ـ محمّدبن حسن طوسى، التبيان فى تفسيرالقرآن ، مكتب العالم الاسلامى، 1409 ق، ج 2.
26 ـ سيد محمّدحسين طباطبائى، الميزان فى تفسيرالقرآن ، ترجمه محمّدتقى مصباح، تهران، اميركبير، 1376، ج 2.
27 ـ ناصر مكارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه ، چ بيست و نهم، قم، اسلاميه، 1376، ج 2.
28 ـ فخر رازى، التفسيرالكبير ، بيروت، داراحياء التراث العربى، ج 2.
29 ـ علّامه حلّى (حسن بن يوسف)، تحريرالاحكام ، مشهد، مؤسسة آل البيت، چ سنگى.
30 ـ امام خمينى، تحريرالوسيله ، تهران، مكتبة العلميه الاسلاميه، ج 2.
31 ـ اسداللّه لطفى، قواعد فقه ، چ پنجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1374.
32 ـ ابوالحسن محمّدى، قواعد فقهى ، چ سوم، ميزان، 1377.
33 - محمّدحسن نجفى، جواهرالكلام ، تحقيق رضا استادى، ط. السادس، مكتبة الاسلاميه، 1404 ق، ج 43.
34 ـ مرتضى انصارى، مكاسب ، چ سوم، ناشر تقى علامه، چاپخانه امير.
35- بررسی فقهی و حقوقی قاعده تحذیر(هشدار)، حمید صباح مشهدی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فقه و مبانی حقوق، استاد راهنما: آیت الله سید محمد موسوی بجنوردی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، اسفند 1381.

ب) انگلیسی
MAIN TEXTS
1) Aslan, Yilmaz, Tuketici Hukuku (Consumer Law), (Turkey, Ekin, 2006)
2) Corones, S.G., and Clarke, P.H., Consumer Protection and Product Liability Law, (Sydney, LBC Information Services, 1997)
3) Gillies, P., and Selvadurai, N., Marketing Law, (Annandale, NSW, The Federation Press, 2008)
4) Goldring, J., Maher, L., and Mckeough, J., Consumer Protection Law, (Sydney, The Federation Press, 1993)
5) Griggs, L., Webb, E., and Freilich, A., Consumer Protection Law, (Melbourne, Oxford University Press, 2008)
6) Healey, D., and Terry, A., Misleading or Deceptive Conduct, (Sydney, CCH Australia Limited, 1991)
7) Lockhart, Colin, The Law of Misleading or Deceptive Conduct, (Australia, LexisNexis Butterworths, 2003)
8) Yazman, Irfan, Turkiyede Tuketicinin Korunmasi – Sorunlar ve Perspektifler (Consumer Protection in Turkey – Problems and Perspectives), (Turkey, TES-AR, 1996)
9) Zevkliler, A., and Aydogdu, M., Tuketicinin Korunmasi Hukuku (Consumer Protection Law), (Turkey, Seckin, 2004)
CASES
10) Aliotta v Broadmeadows Bus Service Pty Ltd (1988) ATPR 40-873
11) Brown v Jam Factory Pty Ltd (1981) 53 FLR 340 at 348
12) Demagogue Pty Ltd v Ramensky (1992) 39 FCR 31
13) Hornsby Building Information Centre Pty Ltd v Sydney Building Information Centre Pty Ltd (1978) 140 CLR 216
14) McWilliam’s Wines Pty Ltd v McDonald’s System of Australia Pty Ltd (1980) 49 FLR 455
15) Parkdale Custom Built Furniture Pty Ltd v Puxu Pty Ltd (1982) 149 CLR 191

ACTS
16) Trade Practices Act 1974 (Cth)
17) Consumer Protection Law 2003, no 4822

WEBSITES
18) www.accc.gov.au, visited 2nd June 2010
19) www.law.anu.edu.au, Misrepresentation and Misleading or Deceptive Conduct, visited 2nd June 2010
20) www.cuts-international.org/consumer-rights.htmo, visited 3rd June 2010
21) www.consumerinternational.org, visited 3rd June 2010
22) www.hukuk.gazi.edu.tr, Altunkaya, Mehmet, Sozlesmenin Kurulmasindan Once Tuketicinin Korunmasi (Consumer Protection Before the Settlement of Contract), (2004), visited 5th June 2010
23) www.dogus.edu.tr, Aygen, Gul, A Study of the Developmental Issues of Consumer Protection in Turkey, (2005), visited 5th June 2010
24) www.ankara.edu.tr, Ozdemir, Hayrunnisa, Aldatici Reklamlara Karsi Tuketicinin Korunmasi (Consumer Protection against Deceptive Advertisements), 2004, visited 5th June 2010

---