کار تحقیقی حقوق : بررسی اهدای جنین

قابل ویرایش 32 صفحه

چکیده:
يكي از شيوه‌هاي درمان نازايي، «اهداي جنين» است كه در آن اسپرم مرد و تخمك زن را در آزمايشگاه تلقيح نموده و بعد از تقسيمات اوليه،يعني چهار تا پنج روز بعد، جنين حاصل را به رحم زن متقاضي منتقل مي‌كنند. در مورد اهداي جنين سه نظر مطرح است: حرمت مطلق؛ جواز مطلق و تفكيك (يعني جواز در صورت استفاده از سلول جنسي زوجين و عدم جواز در صورت استفاده از سلول جنسي غير زوجين). در نوشتار حاضر ابتدا موضوعاتي چون فرايند، تاريخچه و ماهيت اهداي جنين مطرح گرديده، سپس نظريه‌ي حرمت مطلق اهداي جنين و نظريه‌ي تفكيك مورد نقد و بررسي واقع شده و در انتها مستند به دلايلي نظريه‌ي جواز مطلق اهداي جنين به عنوان برآيند مقاله برگزيده شده است.چ

مقدمه:
فقيهان و حقوق‌دانان مي‌بايست پابه‌پاي زيست‌شناسان و پزشكان در فرايند توليد غيرطبيعي انسان حركت نموده و ضمن حل مشكلات و نارسايي‌هاي محتمل، انسان را در پيمودن طريق كمال رهنمون باشند. بر پايه ي اين هدف همزمان با تولد نخستين انسان آزمايشگاهي در سال ۱۹۷۸ و فراگير شدن شيوه‌هاي مصنوعي درمان نازايي از جمله «اهداي جنين» در دهه‌هاي اخير، عالمان فقه و حقوق، مباحث جدي در موافقت و مخالفت با اين شيوه‌ها طرح نموده‌اند. حكومت اسلامي نيز در راستاي تسهيل امور مردم قانون اهداي جنين را درسال ۱۳۸۲ به تصويب مجلس شوراي اسلامي رساند.
توليد مثل مصنوعي تحت دو عنوان «شبيه‌سازي» و «باروري‌هاي پزشكي» انجام مي‌شود. در روش اول از سلول‌هاي جسمي و در روش دوم از سلول‌هاي جنسي استفاده مي‌گردد. در روش اخير، گاه از سلول‌هاي جنسي زن و شوهر و گاه به دليل نارسايي‌هاي خاص از اسپرم، تخمك يا رحم فرد سومي استفاده مي‌شود. روش‌هاي درماني زوجين با توجه به نارسايي‌هاي آنان به چند صورت انجام مي‌شود:
۱-۱) «اهداي اسپرم»[۱]؛ در صورت نارسايي سلول جنسي مرد، از اسپرم فرد ثالث استفاده مي‌شود.
۲-۱) «اهداي تخمك»[۲]؛ در صورت معيوب بودن سلول جنسي زن، از تخمك فرد ثالث استفاده مي‌شود.
۳-۱) «اجاره ي رحم» يا «مادر جانشين»؛[۳] در اين روش جنين حاصل از سلول‌هاي جنسي زوجين در رحم زن ثالثي پرورش يافته و پس از وضع حمل به زوجين برگردانده مي‌شود.
۴-۱) «اهداي جنين»[۴]؛ در اين روش زوجين بيمار از جنين حاصل از اسپرم و تخمك زن و مرد ديگر - اعم از اينكه بين آن دو رابطه زوجيت باشد يا نه- در محيط آزمايشگاه استفاده كرده و جنين اهدايي به رحم زوجه منتقل مي‌گردد.

بنابراين اهداي جنين يك شيوه ي درمان نازايي است كه بر اساس آن اسپرم مرد و تخمك زن گرفته شده و در محيط آزمايشگاه در مجاورت يكديگر قرار داده مي‌شود تا پس از لقاح و تقسيمات اوليه و حداكثر تا چهار روز از زمان لقاح به رحم زن متقاضي منتقل گردد. از اين روش با علامت اختصاري «I.V.F»[۵] يعني باروري در لوله آزمايشگاه ياد مي‌شود. هم‌چنين مي‌توان از جنين‌هايي كه قبلاً منجمد شده‌اند نيز استفاده نمود، گرچه درصد موفـقيت كمتري دارند (رك. جمعي از نويسندگان، ۱۳۸۴: ص۳۳؛ نايب‌زاده، ۱۳۸۰: ص۲۷؛ غانم، ۱۴۲۱ق: ص۲۳۵). موضوع بحث اين نوشتار، مورد چهارم از موارد فوق است.
گو اينكه گاهي مبحث «اجاره رحم» نيز ذيل مبحث اهداي جنين مورد مطالعه قرارگرفته، علت آن هم اين است كه در اجاره رحم نيز جنين اهدا مي‌شود؛ ولي روشن است كه در اجاره ي رحم، جنين با اين هدف اهدا مي‌شود كه پس از طي مراحل حمل و ولادت توسط زن ثالث، به صاحبان اصلي جنين برگردانده شود، ولي در اهداي جنين طفل متولد، به زوجين دريافت كننده ي جنين داده مي شود. به عبارت ديگر «بيمار» در اهداي جنين كه محل مبحث است زوجين دريافت‌كننده ي جنين مي‌باشند، ولي در اجاره ي رحم، زوجين اهداكننده ي جنين به عنوان بيمار تلقي مي‌شوند.

فهرست مطالب:
چكيده:
۱)جستارگشايي
۲) فرايند اهداي جنين
۳) تاريخچه
۴) ماهيت اهداي جنين
۵) اهداي جنين و نظر فقها
۱-۵) دلايل عدم جواز اهداي جنين
۱-۱-۵)تغيير خلق خدا
۲-۱-۵) اختلاط انساب
۳-۱-۵) حفظ فرج
قسمت دوم
۴-۱-۵) نفي كرامت انسان
۵-۱-۵) زاد و ولد غيرطبيعي
۶-۱-۵) تضييع حقوق كودك
۷-۱-۵) مخالفت با مشيت الهي
۸-۱-۵) اهداي جنين با اقدامات نامشروع
۲-۵) دلايل نظريه ي تفكيك
۳-۵) دلايل جواز اهداي جنين
۱-۳-۵) اصل برائت
۲-۳-۵) برتري اهداي جنين بر اهداي اسپرم
اهداي جنين از دو جهت بر اهداي اسپرم رجحان دارد:
۳-۳-۵) ضرورت‌هاي فردي و اجتماعي
۶) نتيجه
فهرست منابع

منابع و مأخذ:
قرآن كريم.
ابن جزي الكلبي، محمد بن احمد: «تفسير ابن جزي»، بيروت، دارالكتب العربي، ۱۴۰۳ق.
ابن كثير اقرشي الدمشقي، ابوالفدا اسماعيل: «تفسير القرآن الكريم»، بيروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۲ق.
ابوالسعود العمادي، محمدبن محمد: «تفسير ابي السعود المسمي ارشاد العقل السليم الي مزايا القرآن الكريم»، بيروت، داراحياء و التراث العربي، بي‌تا.
بروجردي، حسين طباطبايي: «جامع احاديث الشيعه»، قم، الطبعه العلميه، ۱۴۰۷ ق.
بيضاوي، ناصرالدين ابي‌الخير عبدالله بن عمر: «انوار التزيل و اسرار التاويل المعروف تفسير البيضاوي»، بيروت، داراحياء التراث العربي، چ اول، ۱۴۱۸ق.
جصاص، ابوبكر احمدبن‌علي رازي: «احكام القرآن»، بيروت، دارالحياء التراث العربي، ۱۴۰۵ق.
جعفري لنگرودي، محمد جعفر: «ترمينولوژي حقوق»، كتابخانه گنج دانش، چ دهم، ۱۳۷۸.
جناتي، محمد ابراهيم، «رساله توضيح المسايل، استفتائات»، قم، انتشارات انصاريان، چ اول، ۱۳۸۲.
حرعاملي، محمدبن حسن: «وسايل الشيعه الي تحصيل مسايل الشريعه»، بيروت، موسسه آل البيت (ع) لاحياء و التراث، چ دوم، ۱۴۲۴ق.
حسيني، شهاب الدين: «التلقيح الصناعي بين العلم و الشريعه»، بيروت، دارالهادي، چ اول، ۱۴۲۲ ق.
حقي البروسوي، اسماعيل: «تفسير روح البيان»، بيروت، داراحياء التراث العربي، چ هفتم، ۱۴۰۵ق.
حكيم، سيد محمد سعيد طباطبائي: «فقه الاستنساخ الشهري فتاوي طبيه»، بي‌نا، چ اول، ۱۴۲۰ق.
حكيمي، ندا: «ماهيت حقوقي جنين اهدايي به پدر و مادر نابارور»، روزنامه شرق، مورخ ۲۰/۴/۱۳۸۵.
خميني، سيد روح الله موسوي: «تحرير الوسيله»، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، چ اول، ۱۴۲۱ق.
خويي، سيد ابوالقاسم موسوي: «المسائل الشرعيه»، استفتاءات المعاملات، موسسه احياء آثار امام خويي، چ چهارم، ۱۴۲۱ق.
رازي، فخرالدين محمد: «تفسير الكبير او مفاتيح الغيب»، بيروت، دارالكتب العلميه، چ اول، ۱۴۱۱ق.
رضانيا معلم، محمدرضا: «باروري‌هاي پزشكي از ديدگاه فقه و حقوق»، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چ اول، ۱۳۸۳.
روحاني، سيد محمد صادق: «المسائل المستحدثه»، قم، دارالكتاب، چ چهارم، ۱۴۱۴ق.
زهره، محمد مرسي: «الانجاب الصناعي، احكامه القانونيه و حدوده الشرعيه»، كويت، ذات السلاسل، ۱۹۹۳م.
سلامه، زياد احمد: «اطفال الانابيب بين العلم و الشريعه»، بيروت، دارالعربيه علوم، چ اول، ۱۴۱۷ق.
سند، محمد: «فقه الطب و التضخم النقدي»، قم، دارالهدي، چ اول، ۱۳۸۱.
سيستاني، سيد علي حسيني: «المسائل المنتخبه»، قم، مكتب سماحه آيه الله عظمي سيد علي سيستاني، چ يازدهم، ۱۴۲۵ق.
صابوني، محمد علي: «تفسير الايات الاحكام»، بيروت، دارالكتب العلميه، بي‌تا.
صانعي، يوسف: «مجمع المسائل»، قم، ميثم تمار، چ هفتم، ۱۳۸۲.
صدوق، ابي‌جعفر‌محمد‌بن علي: «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال»، تهران، مكتبه الصدوق، ۱۳۹۱ق.
صدوق، ابي‌جعفر‌محمد‌بن علي: «كتاب خصال»، قم، المنشورات الاسلاميه، ۱۴۰۳ق.
طباطبائي، سيد محمد حسين: «الميزان في تفسير القرآن»، بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات، چ اول، ۱۴۱۷ق.
طبرسي، فضل‌بن الحسن: «جوامع في تفسير القرآن المجيد»، بيروت، دارالاضواء، چ اول، ۱۴۰۵ق.
طبري، محمدبن جرير: «جامع البيان عن تاويل القرآن؛ تفسير الطبري»، قاهره، دارالمعارف، بي تا.
طوسي، ابوجعفر بن محمد بن الحسن: «الاستبصار فيما اختلف من الاخبار»، بيروت، دراالاضواء، چ دوم، ۱۴۰۶ق.
طوسي، ابوجعفر بن محمد بن الحسن: «تهذيب الاحكام»، تهران، مكتبه الصدوق، چ اول، ۱۴۱۸ق .
عروسي حويزي، محمدعلي‌بن‌جمعه: «تفسير نور الثقلين»، قم، درالكتب العلميه، بي‌تا.
غانم، عمربن‌ابراهيم: «احكام الحبين في الفقه الاسلامي»، بيروت، داربن‌خرم، چ اول، ۱۴۲۱ق.
فتاحي معصوم، سيد حسين: «مجموعه مقالات و گفتارهاي دومين سمينار ديدگاه‌هاي اسلام در پزشكي»، مشهد، دانشگاه علوم پزشكي مشهد، چ اول، ۱۳۸۰.
قرطبي انصاري، ابي‌عبدالله‌محمدبن‌احمد: «الجامع الاحكام القرآن»، بيروت، دارالحياء التراث العربي، ۱۴۰۵ق.
مشايخي، قدرت الله: «حقوق از ديدگاه امام سجاد(ع) (شرح رساله الحقوق)»، قم، انصاريان، چ اول، ۱۳۷۹.
مكارم شيرازي، ناصر: «الفتاوي الجديده»، قم، مدرسه‌الامام‌علي‌بن‌ابي‌طالب، چ اول،۱۴۲۴ق.
منتظري، حسين علي: «احكام پزشكي»، تهران، سايه، چ اول، ۱۳۸۱.
مومن، محمد: «سخني درباره تلقيح»، موسي دانش، فصلنامه فقه اهل بيت، زمستان ۱۳۷۴.
نايب‌زاده، عباس: «بررسي حقوقي روش‌هاي نوين باروري مصنوعي مادر جانشين، اهداي تخمك، جنين»، انتشارات مجد، چ اول، ۱۳۸۰.
ــــــــ : «اهداي گامت و جنين در درمان ناباروري»، جمعي از نويسندگان، تهران، سمت، چ اول، ۱۳۸۴.
ــــــــ : «توضيح المسائل مراجع، مطابق با فتاواي دوازده نفر از مراجع عظام تقليد»، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چ چهارم، ۱۳۷۸.
_____ : «روزنامه ي رسمي جمهوري اسلامي ايران»، مورخ ۲۹/۵/۱۳۸۲.
*- دانش‌آموخته ي خارج فقه و اصول، كارشناس ارشد حقوق بين‌الملل و مدرس دانشگاه
[۱]- Sperm Donation
[۲]- Ovum Donation
[۳]- Surrogacy
[۴]- Embryo Donation
[۵]- In Vitra Fertalization
[۶]- Fertility drugs
[۷]- Egg Retrieval
[۸]- Intra Cytoplasmic Sperm Injection
[۹] - در گذشته به دليل ميسر نبودن بررسي جنين از زمان لقاح، از هفته‌ي نهم تا زمان وضع حمل را جنين مي‌گفتند (رك. جمعي از نويسندگان، ۱۳۸۴: ص۱۸۵). بر همين اساس در برخي نوشته‌هاي فقهي حقوقي آمده: «مبدا جنين ابتداي آبستني بوده و منتهاي آن لحظه‌ي قبل از ولادت مي‌باشد» (جعفري لنگرودي، ۱۳۷۸: ص۲۰۱).
[۱۰]- Lazad Espalanza
[۱۱]- Robert Edwards
[۱۲]- Patrick Stepto
[۱۳]- Louis Brown
[۱۴]- Old ham
[۱۵]- Trounson
[۱۶] - بررسي تفصيلي نسب طفل متولد شده از طريق تلقيح مصنوعي به شيوه‌ي اهداي جنين در اين نوشتار نمي‌گنجد و نيازمند نوشتاري جداگانه در كنار ساير آثار حقوقي اهداي جنين است.
[۱۷] - «وطي كنيز و باردار كردن او توسط مالك. فرق نمي‌كند كه وطي حلال يا حرام به سبب حيض، نفاس و احرام و غيره باشد» (جعفري لنگرودي، ۱۳۷۸: ج۱، ص۳۶۰

---