حدود و آثار ریاست مرد بر همسر در فقه امامیه و حقوق ایران
چکیده:
ماده 1105 قانون مدنی به تبعیت از مبانی فقه امامیه مرد را رییس خانواده می داند و البته محدوده آن را نیز مشخص کرده است و حقوق دانان آن را یک وظیفه اجتماعی دانسته اند نه یک امتیاز شخصی. در این تحقیق ابتدا به جایگاه زن در اندیشه اسلام پرداخته و پس از اثبات عدم وجود تفاوت ارزشی ناشی از انسان بودن بین زن و مرد در حوزه حقوق و رابطه اجتماعی، به بررسی حق ریاست مرد بر همسر می‌پردازیم و آیات و روایات و نظر فقها و مفسرین را در رابطه با این موضوع و موضوعات مرتبط دیگری همچون، احکام زن ناشزه، نفقه زوجه، تمکین زوجه، مسکن زوجه و… در فقه امامیه و قانون مدنی مورد شرح و تفصیل قرار می گیرد. مهمترین آیه مورد مناقشه و استناد فقها و مفسرین آیه 34 سوره نساء است که در آن حکم سرپرستی و تنبیه زن ناشزه بیان و مردان را قیم و سرپرست زنان دانسته البته با ملاحظه برتری هایی که برای مردان قائل شده است، این برتری به صورت اجمال در قرآن کریم ذکر شده، اما مفسرین با استناد به برخی از آیات و روایات که قائل به تخصیص این حکم هستند، وجه امتیاز مردان بر همسران را به مواردی همچون، تصاحب نقش های اجتماعی، توان فکری بالای مردان، کثرت قوه تعقل و قوای جسمی مرد را مطرح می کنند و گروهی دیگر با استناد به ادامه آیه این تفاصل را فقط در مورد پرداخت نفقه دانسته اند.
ادامه آیه شریفه به حکم نحوه برخورد با زن ناشزه توسط شوهر پرداخته که به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است ودر فصل پایانی تحقیق، به مصادیق ریاست مرد بر همسر در قانون مدنی وبیان نظر حقوقدانان در این باره می پردازیم.
واژگان کلیدی: ریاست مرد،تکالیف زوجین، حقوق زن، فقه امامیه، قوانین موضوعه
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده:……………………………………. 1
مقدمه:……………………………………. 2
فصل اول: کلیات
1-1- بیان مسئله:…………………………… 4
1-2- تاریخچه تحقیق:………………………… 5
1-3- ضرورت تحقیق:………………………….. 5
1-4- اهداف تحقیق:………………………….. 5
1-5- پرسش های تحقیق:……………………….. 6
1-6- فرضیات تحقیق:…………………………. 6
1-7- روش تحقیق:……………………………. 6
فصل دوم: تعاریف، اصطلاحات و مبانی نظری
بخش اول: تعریف،اصطلاحات و مباحث عام
2-1- تعاریف اصطلاحات ……………………….. 8
2-1-1- حد و حدود…………………………… 8
2-1-2- رئیس و ریاست………………………… 8
2-1-3- قَیِّم………………………………… 8
2-1-4- خانواده…………………………….. 9
2-1-5- معانی حقوق………………………….. 9
2-1-6- مفهوم عدالت و تفاوت آن با مساوات………. 10
2-1-7- وضع قوانین و مصالح عمومی……………… 12
بخش دوم: جایگاه زن در اسلام
2-2- زن در نگاه اسلام……………………….. 13
2-2-1- زن در قرآن کریم …………………….. 13
2-2-2- زن در سخنان معصومان………………….. 18
2-2-3 – همفکری و مشورت مرد با همسر…………… 19
عنوان صفحه
بخش سوم:مبانی تاریخی
2-3- نگاهی گذرا به ریاست مرد و جایگاه زن در اقوام گذشته 23
2-3-1- جوامع غیر متمدن……………………… 23
2-3-1-1-زن در استرالیا……………………… 23
2-3-1-2- زن در آفریقا………………………. 23
2-3-1-3- زن در چین…………………………. 23
2-3-1-4- زن در هند…………………………. 23
2-3-1-5- زن در عربستان……………………… 24
2-3-2- جوامع متمدن…………………………. 24
2-3-2-1-زن در یونان………………………… 24
2-3-2-2- زن در ایران باستان…………………. 25
2-3-2-3- زن در آیین یهود……………………. 25
2-3-2-4- زن در آئین مسیح……………………. 25
فصل سوم: مبانی و مصادیق فقهی قیمومیت مرد بر همسر
3-1-آیات …………………………………. 27
3-1-1-آیه 6 سوره تحریم……………………… 27
3-1-2- آیه ی 132 سوره طه:…………………… 28
3-1-3- آیه 34 سوره ی نساء…………………… 28
3-1-4- اقوال مفسرین در مورد قیمومیت مرد بر همسر(اجماع) 36
3-1-5- آیه 228 سوره بقره……………………. 45
3-2- روایات ……………………………… 54
3-2-1- عدم واسپاری امورکلان به زنان ………….. 54
3-2-2- عدم پیروی از زنان……………………. 54
3-2-3- ریاست زنان برمردان…………………… 54
3-2-4- عدم تصدی حکومت زنان………………….. 54
3-2-5- عدم مشاوره با زنان ………………….. 55
3-2-6- عدم تصدی مشاغل قضایی…………………. 55
عنوان صفحه
3-2-7- اهمیت مادری و خانه داری در روایات……… 55
3-3- عقل………………………………….. 59
3-3-1- نظر امام خمینی(ره)…………………… 59
3-3-2- نظر علامه طباطبایی……………………. 61
3-3-3-نظرآیت الله سبحانی………………………. 61
3-3-4- نظر کلیودالسون روانشناسی معروف………… 62
3-4- احکام زن ناشزه………………………… 62
3-4-1- تفسیر واژه ها……………………….. 63
3-4-1-1- قانتات……………………………. 63
3-4-1-2- نشوز……………………………… 64
3-4-2- ویژگی های زنان شایسته………………… 65
3-4-3- سر تافتن از خواسته ی شوهر ـ در قلمرو زندگی زناشویی ـ نکوهیده است………………………………………. 66
3-4-4- به مجرد ترس از نشوز زن باید به پیشگیری و یا درمان آن پرداخت…………………………………………. 66
3-4-5- راه های مقابله با نشوز زن…………….. 66
3-4-6- هدف از اعمال راه های سه گانه، فقط بازگشت زن به اطاعت است 67
3-4-7- ضرورت کنترل قدرت و ستم گری مردان با گوشزد کردن قدرت الهی 67
3-4-8- نشوز مرد و احکام آن………………….. 68
3-4-9- تحقق نشوز…………………………… 69
3-4-10- شیوه تنبیه زن ناشزه…………………. 70
3-4-10-2- نظر صاحب جواهرالکلام……………….. 71
3-4-10-3- نظر امام خمینی……………………. 71
3-4-11- انگیزه زن ناشزه…………………….. 72
3-4-11-1- قدم اول………………………….. 72
3-4-11-2- قدم دوم………………………….. 74
3-4-11-3- قدم آخر………………………….. 75
3-4-12- کیفیت ضرب زن ناشزه………………….. 75
3-4-12-1- نظر آیت الله بجنوردی…………………. 76
عنوان صفحه
3-4-12-2- نظر صاحب جواهر الکلام………………. 76
3-4-12-3- نظر آیت الله سید عبدالاعلی سبزواری……… 77
3-4-12-4- نظر ابن قدامه…………………….. 78
3-4-12-5- روایت امام صادق در مورد ضرب زن ناشزه:.. 78
3-4-13- تنبیه زن توسط مرد بهتر از رجوع به دادگاه است 80
3-4-14- دیدگاه مخالف زدن زن ناشزه……………. 82
3-4-15- تنبیه زن ناشزه در روایات…………….. 83
3-4-16- قبح زدن زنان در روایات………………. 85
3-4-17- مذمت زن ناسازگار در روایات…………… 87
3-4-18- چرا زنان مجوز تنبیه مردان را ندارند…… 88
فصل چهارم: مصادیق قیمومیت مرد بر همسر در قانون مدنی
4-1- نکاح…………………………………. 91
4-2- روابط شخصی زن و شوهر در قانون مدنی………. 92
4-2-1- حسن معاشرت………………………….. 92
4-2-2- معاضدت……………………………… 92
4-2-3- وفاداری…………………………….. 93
4-3- ریاست شوهر بر خانواده در قانون مدنی……… 93
4-3-1 ماده 1105 قانون مدنی………………….. 93
4-3-2- آثار ریاست شوهر بر خانواده در قانون مدنی.. 94
4-3-2-1- تعیین مسکن ……………………….. 95
4-3-2-2- شغل زن م 1117 ……………………… 96
4-3-2-3- ماده 18 قانون جدید حمایت خانواده در مورد شغل زن 97
4-3-3- تمکین زن از شوهر در قانون مدنی………… 99
4-3-4- روابط مالی زن و شوهر در قانون مدنی ……. 100
4-3-4-1- استقلال مالی زن ……………………. 100
4-3-4-2- نفقه زن در قانون مدنی………………. 101
عنوان صفحه
فصل پنجم: نتیجه گیری
نتیجه گیری………………………………… 108
منابع و مآخذ………………………………. 109
منابع فارسی……………………………….. 109
منابع عربی………………………………… 112