بررسی تاثیر تغییر جنسیت بر احکام فقهی و حقوقی فرد
تعداد صفحات : 116
مقدمه
یکی از اصلی ترین شاخصه هایی که هویت هر انسانی را تشکیل می دهد ، جنسیت اوست و همواره در پاسخ به این سوال که در تمامی اوراق هویتی نیز وجود دارد “جنسیت شما چیست ؟ ” دو گزینه مرد و زن وجود دارد، دریغ از اینکه از هزاران سال پیش افرادی بودند که از لحاظ جنسیت هم مرد بوده اند و هم زن و گاهی هیچ کدام از این دو ! آری گروه سومی تحت عناوین “دو جنسه ” یا “خنثی” در همه جوامع وجود دارند که به جهت مشکلات ژنتیکی و هورمونی از لحاظ جسمی و جنسی دارای ویژگی های دو جنس مرد و زن هستند و از لحاظ جنسیتی نمی توان آنها را در تقسیم بندی اصلی و رایج جنسیت قرار داد. البته امروزه به آن خواص سنتی ، شاخه دیگری نیز اضافه شده است و این دسته افرادی هستند که در ظاهر و جسمشان مشکلی به چشم نمی خورد و از لحاظ ظاهری جنسیت آنها مشخص و معلوم است و اما این دسته برخلاف جنسیت جسمی و ظاهری خود ، از لحاظ روحی ، روانی و فکری متعلق و وابسته به جنس مخالف می باشند به عنوان مثال شخصی که از لحاظ ظاهری و جنسی کاملا مرد به شمار می آید دارای تمایلات ، افکار و روحیات زنانه است و از مصاحبت با مردان آزرده خاطر شده و علاقمند به هم نشینی ، صحبت و اعمال زنانه است و حتی ممکن است از لحاظ ظاهری خود را شبیه زنان نموده و با پوشیدن البسه زنانه که غالبا از ترس تقبیح اجتماع در خلوت صورت می گیرد به تمایلات زنانه خود جامه عمل پوشانده و فکر خود را ارضاء نماید . این دسته افراد ، اشخاصی هستند که از لحاظ هویت جنسی دارای اختلال هستند و به دلیل عدم پذیرش از سوی افراد جامعه دچار بحران هویتی شده اند و به علاوه با توجه به این که از لحاظ شرعی امکان ازدواج این دسته از افراد – خنثی ها و دو جنسه های جسمی- وجود ندارد ، آنان ناچارا به یکدیگر روی آورده و سبب آلودگی فرهنگی جامعه شده و به نوعی عفت عمومی در نتیجه رفتارهای خاص آنان جریحه دار می شود. هر چند شاید نتوان آن ها را در پیامد های مضر اعمالشان متهم دانست . زیرا آنان که به نوعی نا خواسته به این دنیا پای نهادند، به جهت مشکلات ژنتیکی و هورمونی و … تافته جدا بافته اند با خاصیتی منفی، که هیچ کس دوست ندارد دوست و همراهشان باشد حتی خانواده هایشان ! و در کنار همه این عوامل ، حمایت نا کافی دولت و عدم وجود قوانین مناسب و مرتبط ، تشدید کننده مشکلات و معضلات این گروه از افراد جامعه می باشد.
به موازات افزایش جمعیت انسانی در سده اخیر و پیشرفت صنعت و تکنولوژی – که خود به نوعی از عوامل ایجاد این اختلال محسوب می شود – برتعداد افراد دو جنسه یا دارای بحران هویتی جنسی افزوده می شود و اخبار گوناگونی از محیط اطرافمان – خواه در محله وشهر و خواه از رسانه های صوتی و تصویری و نوشتاری – راجع به این که مردی به یکباره دارای علائم زنانگی شد و یا بالعکس ، دیده و شنیده می شود و این امر نه تنها در کشور ما بلکه در سراسر دنیا وجود دارد – هر چند که این موضوع مسئله جدیدی نیست و حتی در صدر اسلام نیز نمونه هایی از آن دیده می شود – اما آنچه امروزه در مقایسه با آن روزگار حائز اهمیت است توسعه و پیشرفت علوم پزشکی و در نتیجه آن شناسایی این گونه بیماران و تشخیص نوع جنسیت غالب – چه جنسی و چه روحی- از طریق هورمون درمانی و یا عمل جراحی صورت می گیرد و تعیین جنسیت و در برخی موارد تغییر جنسیت است . عملی که در بعضی کشور های دنیا و ازجمله ایران انجام می شود . ذکر مصادیق و مثال هایی راجع به این موضوع خالی از لطف نیست ، ” الریاض چاپ عربستان گزارش داد : مقامات بیمارستانی با آمار وحشتناکی مواجه شده و آن 60 مورد تغییر جنسیت در یک سال است ، به گزارش تابناک “الوطن عربستان” نیز نوشت : ناآگاهی جوانان از عوارض بعدی این عمل پزشکی موجب شده که گرایش به تغییر جنسیت در عربستان افزایش یافته و در حالی که در 25 سال گذشته تنها 25 مورد از این عمل در کشور انجام شده ، در یک سال گذشته این رقم به 60 رسیده و این به معنای فاجعه ای فکری به شمار می رود که از جهان غرب به کشور نفوذ پیدا کرده و کاملا مغایر با فرهنگ عربستان سعودی است ، هزینه این عمل در عربستان 10 تا 50 هزار ریال سعودی (هر ریال 2750 ریال) است و البته این رقم برای برخی از شهروندان عربستان رقم قابل توجهی نیست.[1]
« پسر بچه هشت ساله آمریکایی، تغییر جنسیت داد. رسانه های دولتی آمریکا گزارش دادند که یک پسربچه هشت ساله تغییر جنسیت داد و به یک دختر بچه تبدیل شد. به گزارش سلامت نیوز روزنامه ایالتی «آریزونا» آمریکا نوشت: پزشکان با بهره گرفتن از دارو و انجام عمل جراحی موفق شدند، یک پسر بچه هشت ساله را به یک دختر بچه تغییر جنسیت دهند. این روزنامه می افزاید: این عمل و تغییر جنسیت به صورت کاملا قانونی انجام شده است و هم اکنون این دختر بچه که «یوسی رومرو» نام دارد، در وضعیت مناسبی به سر می برد» [2].
« تغییر جنسیت کودکان در هند ؛ پیش از این در خبرها آمده بود مردم اکثر کشورهای جهان ترجیح می دهند فرزندشان پسر باشد. اما اکنون فاش شده که هندی ها دخترانشان را وادار به تغییر جنسیت می کنند . پیش از این نظرسنجی ها در آمریکا و چین نشان می داد ابراز علاقه به فرزند پسر می تواند تا حد زیادی بر هرم جمعیتی هم تاثیرگذار باشد و در چین با توجه به قانون تک فرزندی، تعداد نوزادان پسر بیش از دختران است. اما حالا در هندوستان خانواده های متمول هندی برای اینکه به خواسته شان برسند دست به کار وحشتناکی می زنند آن گروه از خانواده ها که صاحب فرزند دختر شده اند با توجه به جایگاه نازل زنان در خانواده های هندی از عمل جراحی برای تغییر جنسیت فرزندان دختر استفاده می کنند و بعضی از آنها حتی حاضر هستند تا سه هزار دلار بابت این موضوع هزینه کنند »[3].
نمونه های بیان شده در بالا و هزاران نمونه دیگر از این دست که هریک با انگیزه ای خاص صورت می گیرد بیانگر اهمیت خاص این موضوع می باشد. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که عمل تغییر جنسیت در آن قانونی است و فقهای عظام تقلید و مراجع تقلید از جمله حضرت امام خمینی (ره) به شرط تایید پزشک مورد اعتماد، چنین عملی را جایز دانسته اند. اما با وجود اینکه بحث جواز شرعی این عمل، سالیان متمادی است که اخذ شده است اما در نظام حقوقی ایران، قانونی وجود ندارد که به بحث «تغییر و تعیین جنسیت» بپردازد و احکام افراد «دوجنسه» را قبل و بعد از تغییر جنسیت بیان نماید.
در پایان نامه حاضر سعی بر آن می شود که طی سه فصل ضمن بررسی و تحلیل پزشکی «تغییر جنسیت» به «احکام فقهی» این دسته از افراد پس از تغییر جنسیت بپردازیم و نیز حقوق انگلستان در زمینه «قانون تغییر جنسیت» را مورد تحقیق و مطالعه قرار دهیم.
الف: بیان مساله
افرادی که متقاضی تغییر جنسیت هستند سه دسته می باشند. گروه اول افراد سالمی هستند که به جهت لذت جویی و یا ماجراجویی به دنبال تغییر جنسیت می باشند. گروه دوم ، هرمافرودیت ها هستند. هرمافرودیت ها به افراد دوجنسه ای گفته می شود که هم دارای جنسیت زنانه هستند و هم دارای جنسیت مردانه ، و در فقه خنثی نامیده می شوند. گروه سوم ترنسکشوال ها یا دگر جنس جو ها هستند. دگر جنس جو ها به اشخاصی گفته می شوند که دارای روح و روانی متعلق به جنس مخالف هستند یعنی علی رغم ظاهر جسمانی مردانه یا زنانه ، جنسیت روانی آن ها متعلق به جنس مخالف است و آنان خود را فردی از جنس مخالف می دانند.
افراد گروه دوم و سوم ، از لحاظ جمعیت ، بخش اندکی از جامعه را تشکیل می دهند که به جهت فیزیک خاص یا نوع رفتارشان غالبا از سوی افراد جامعه طرد می شوند و افرادی منزوی و با اعتماد به نفس پایین به شمار می آیند. امروزه با پیشرفت علم پزشکی امکان تعیین یا تغییر جنسیت این دسته از افراد فراهم آمده است.
سوالاتی که ممکن است در خصوص تعیین یا تغییر جنسیت این دسته از افرادبه ذهن متبادر شود این است که :
1-آیا انجام عمل تغییر جنسیت یا تعیین جنسیت جایز است؟ حکم فقهی آن چیست؟
2-پس از تغییر جنسیت چه وضعیتی بر احکام فقهی تغییر جنسیت دادگان حاکم است؟
ب: اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
فقدان قانونی خاص در خصوص اشخاص دو جنسه و دگر جنسیت جو و احکام تغییر جنسیت ، این ضرورت را به وجود می آورد که بر پایه موازین فقهی و کمک از تجربیات کشورهایی که در این زمینه پیشرو بوده اند، وضعیت فقهی و حقوقی این دسته از اشخاص مورد بررسی قرار گرفته تا بلکه زمینه ساز وضع قوانین مناسب گردد. در همین راستا علاوه بر بررسی موازین فقه امامیه در خصوص این دسته از افراد ، نظام حقوقی انگلیس که در این زمینه صاحب تجربه قانونگذاری است نیز مورد مطالعه قرار می گیرد.
ج: اهداف تحقیق
هدف از انتخاب این موضوع و نگارش پایان نامه با این عنوان ، زمینه سازی برای وضع « قانون تغییر جنسیت » می باشد.
د: سوال های تحقیق
1-آیا دین مبین اسلام « تغییر جنسیت » را مشروع می داند؟
2-تغییر جنسیت بر احکام فقهی و حقوقی فرد چه تاثیری می گذارد؟
3-از راهکارهای حقوقی قانون « بازشناسی جنسیت » انگلیس ، چه بهره برداری های حقوقی می توانیم داشته باشیم؟
ذ: فرضیه های تحقیق
1-فقه امامیه تغییر جنسیت را به طور مطلق حرام می داند.
2-تغییر جنسیت تاثیری بر نفقه زوجه ندارد.
3-تغییر جنسیت موجب انحلال نکاح می گردد.
4-کشور انگلیس با وضع قوانین مناسب حقوق متقاضیان تغییر جنسیت را به طور کامل رعایت نموده است.
و: تعریف مفاهیم ومتغیر های اصلی تحقیق
تعیین جنسیت :تغییر دادن جنسیت شخص دو جنسه به مذکر یا مونث.
تغییر جنسیت: تغییر دادن جنسیت شخص مذکر به مونث و بالعکس.
هرما فرودیت ها: افراد دو جنسه ای که دارای اندام جنسی از هر دو جنس مذکر و مونث می باشد. و در زبان فقهی « خنثی» نامیده می شود.
ترنسکشوال ها : به اشخاصی که دارای روانی متعارض با جنس ظاهری خود می باشند ترنسکشوال گفته می شود. و معادل فارسی آن « دگرجنس جو» می باشد.
ر: قلمرو تحقیق
قلمرو رساله پیش رو ، نظام حقوقی فقه امامیه و حقوق انگلیس می باشد.
ط : روش جمع آوری اطلاعات
برای تحصیل اطلاعات و جمع آوری نظرات مختلف و جمع بندی آن ها از روش های کتابخانه ای ، فیش برداری و مقالات اینترنتی استفاده شده است.
ظ: نو آوری تحقیق
رساله پیش رو از چند جهت دارای نو آوری است:
1-از حیث تحلیل پزشکی (بیان علل و درمان )
2-مطالعه حقوق انگلیس
3-مطالعه اختصاصی فقه امامیه
ه : محدودیت های تحقیق
اولا : «تغییر جنسیت » موضوعی نوظهور است و نیازمند مطالعه و بررسی بسیار است و تحقیق مفید ، کارا و جامع در این زمینه مستلزم حضور و همکاری محققانی از رشته های پزشکی ، روان شناسی و حقوق می باشد.
ثانیا : از حیث «منبع» به جهت جدید بودن موضوع انتخابی، منابع بسیار کم و محدودی وجود دارد که همین امر روند انجام تحقیق را دشوار می سازد.
ی : ساختار تحقیق
رساله پیش رو در سه بخش به رشته تحریر در آمده است. در بخش اول به بررسی علمی و پزشکی تغییر جنسیت و علل و درمان اختلالات هویت جنسی می پردازیم. در بخش دوم مطالعه فقهی تغییر جنسیت از حیث حکم فقهی و اثر تغییر جنسیت بر وضعیت شخص، دستور کار قرار گرفته است. و در بخش سوم وضعیت متقاضیان تغییر جنسیت و احکام تغییر جنسیت دادگان در حقوق انگلیس مورد بررسی قرار می گیرد. در پایان نیز نتیجه گیری و پیشنهادات بیان می شود.
فصل نخست : بررسی پزشکی
سالیان سال است که افراد دو جنسه و دارای بحران هویت جنسی در میان ما زندگی می کنند و از این اختلال هورمونی،ژنتیکی و جسمی رنج می برند و تنها راه علاج خود را بعضاً شبیه سازی با جنس منظور و هم نشینی با آنان –چنانچه از طرف سایرین پذیرفته می شدند- می دانستند تا با پیشرفت علم پزشکی راه درمان و معالجه افراد دارای این اختلال نیز کشف و مورد استفاده قرار گرفت . در این فصل ، ابتدائاً به تاریخچه «تغییر جنسیت» و «تعیین جنسیت» می پردازیم و سپس بحث واژه شناسی، تحلیل پزشکی ( علل و درمان ) و نیز تغییر جنسیت از منظر اخلاق پزشکی را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم.
مبحث اول : تاریخچه
در خصوص اولین تغییر جنسیت در دنیا، نظرات مختلفی در کتب و مقاله ها آمده است . بعضی از منابع اولین عمل تغییر جنسیت را به سال 1952 می دانند، «در آن زمان شخصی اقدام به تغییر جنسیت خود نمود و روزنامه نیویورک تایمز با درج تیتر [Ex – cl Be comes Blonde Beauty ] تغییر جنسیت را به عنوان یک موضوع اجتماعی مطرح و توجه افکار عمومی را به آن جلب نمود در این تاریخ اولین عمل جراحی تغییر جنسیت صورت گرفته است» [4] و در سایت های خارجی[5] نیز اولین فردی که جنسیتش را تغییر داد شخصی به نام جرج ویلیام جورجنسن[6] معرفی گردید که پس از تغییر جنسیت در سال 1950 میلادی نام خود را به کریستین جورجنسن[7] تغییر داد. البته این فرد از لحاظ جسمی و ظاهری کاملاً سالم اما از لحاظ روحی و روانی، زن به شمار می آمد.
و در همین سایت اولین شخصی که دو جنسه محسوب می شد و جنسیت او تعیین شد شخصی به نام اینار موگنس وگنر[8] بود که پس از تغییر جنسیت نام خود را به لیلی الب[9] تغییر داد. عمل تغییر جنسیت این شخص در سال 1930 میلادی انجام شد و یک سال بعد و در سال 1931 در گذشت . عمل این شخص از آن روی اهمیت داشت که وی خنثی مشکل محسوب می شد به این معنی که وی از لحاظ بیولوژیکی هم مرد و هم زن به شمار می رفت واین عمل تا آن زمان بی سابقه بود.
در منابع فارسی زبان نیز آمده است « اولین تغییر جنسیت در ایران در سال 1309ش. (1930 م.) اتفاق افتاد که بر اساس آن، مردی که در یک عمل جراحی، به یک زن تبدیل شد. عمل جراحی مزبور، توسط پزشکی به نام دکتر خلعتبری انجام شد که وی با عمل جراحی خویش، پسر هجده ساله ای را به زن تبدیل کرد و خبر آن در روزنامه های آن زمان چاپ شد. بر اساس این گزارش، بیمار چنین می گوید: اینجانب با طیب خاطر، بدون اینکه دچار اختلال حواس باشم، حاضرم که مرا عمل کرده و از حالت مردی به زن تبدیل کنند و اگر هم مرا عمل نکنید خودم را خواهم کشت»[10].
اولین عمل تغییر جنسیتی که در انگلستان صورت گرفت نیز مربوط به سال های 1942 تا 1948 میلادی بود که طی آن زنی به نام لورا دیلون[11] جهت تمایلات شدید مردانه، تغیییر جنسیت داد و نام خویش را به «مایکل دیلون» تغییر داد.
از مجموع مطالب نوشته شده شاید به نظر برسد که به طور قطع نتوان اولین تغییر جنسیت در دنیا را شناسایی کرد. اما باید دانست که اولین شخصی که در دنیا به طور واقعی تغییر جنسیت داد مربوط به ایران است که در سال 1930 میلادی تحت عمل جراحی تغییر جنسیت از مرد تبدیل به زن شد و اولین تغییر جنسیتی که در بعضی کتب و مقالات به چشم می خورد و خانم لیلی الب را اولین شخص تغییر جنسیت یافته معرفی می کنند[12]، مربوط به شخص دو جنسه ای است که جنسیت غالب آنان تعیین شده است. پس اولین عمل تغییر جنسیت دنیا در ایران واولین عمل تعیین جنسیت در دنیا در آلمان انجام شد.
اولین عمل تغییر جنسیتی که در ایران پس از انقلاب اسلامی و با مجوز شرعی و قانونی انجام شد مربوط به سال 1365 بود. تا آن زمان در ایران پزشکان اجازه چنین عملی را نداشتند. مریم ملک آرا (که تا آن زمان فریدون نام داشت) تلاش های زیادی را انجام داده بود تا حکم شرعی اجازه عمل تغییر جنسیت را دریافت کند. او پس از مخالفت های زیادی که در جامعه آن زمان نسبت به افراد تراجنسی وجود داشت، تصمیم گرفت با حضرت امام خمینی(ره) دیدار کند و مشکلات این دسته از افراد را با ایشان در میان بگذارد، پس از طی مراحل مختلف، مریم ملک آرا همراه با سه تن از پزشکان مورد اعتماد امام خمینی(ره) خدمت ایشان رسید و مشکلات خود را در میان گذاشت. در آن جلسه پس از توضیحات مریم ملک آرا و پزشکان، امام خمینی (ره) فتوای تاریخی صادر و اعلام کردند: « تغییر جنسیت برای این دسته از افراد اشکال شرعی ندارد». پس از این فتوا سرنوشت بسیاری از این افراد تغییر پیدا کرد و تا به امروز افراد بی شماری پس از طی مراحل قانونی توانسته اند عمل تغییر جنسیت را انجام دهند[13].
مبحث دوم: واژه شناسی
در این مبحث به تعریف و توصیف واژه هایی می پردازیم که در حوزه اختلالات جنسیتی اعم از جسمی و رفتاری وجود دارد و در نهایت به تفکیک و تحدید و احصاء واژگانی می پردازیم که موضوع بحث ما می باشند.
یک : Transsexualism
ترنس سکشوآلیسم نوعی بیماری است که فرد از جنسیت خود راضی نیست و تمایل شدید به تغییر در جنسیت خود دارد.این دسته از بیماران از نظر جسمی کاملاً سالم ولی از نظر روحی با مشکل شدید روبرو هستند. « در این بیماری وضعیت ظاهر ی جسمی و جنسی، ارگانهای داخلی جنسی و سیستم هورمونی و کروموزومی کاملاً در سلامت به سر می برد ولی فرد از نظر ذهنی و روحی منکر صحت نوع جنسیت خود می باشد و به عبارتی معتقد به وجود اشتباه در نوع جنسیت خود و عدم رضایت از آن به حدی که باعث آزار شدید روحی ودر نهایت تصمیم قطعی به تغییر در جنسیت خود خواهد شد».[14] و در نهایت اگر بخواهیم تعریفی از ترنس سکشوآلیسم ارائه دهیم : «تعارض جنس روان شناسانه و یا جنس رفتاری با جنس ظاهری که معمولاً جنس ظاهری نیز به نوبه خود نتیجه کروموزومیک و هورمونال می باشد»[15]. معادل فارسی ترنسکشوال ، دگرجنس گرا یا دگر جنس جو می باشد.
دو : Bisexual
نوعی بیماری که در آن فرد از لحاظ جسمی دارای اختلال جنسیتی است و نمای ظاهری از اندام هر دو جنس را دارد یعنی فرد هم اندام جنسی مردانه را داراست وهم اندام جنسی زنانه را داراست. به این دسته از افراد hermaphrodite هرمافرودیت نیز گفته می شود و در لسان فقهی به آن «خنثی» می گویند که اگر به وسیله مرجحاتی نتوان مردانگی یا زنانگی را به آن شخص نسبت داد .«خنثی مشکل» نامیده می شود.
سه:Asexual
شخصی که فاقد اندام و عضو جنسی است یعنی اندام تناسلی( جنسی ) ندارد و نمی توان او را زن یا مرد دانست و در لسان فقها«ممسوح» نامیده می شود.
چهار : Transgendered
به شخصی که جنسیت خود را به وسیله دارو درمانی(هورمون درمانی) یا عمل جراحی تغیییر داده باشد گفته می شود [16].
پنج : Transvestite
فردی که لباس متعلق به جنس مخالف را برتن می کند و از پوشیدن لباس جنس مخالف لذت می برد و البته این مورد غالباً در مورد مردان اتفاق می افتد که لباس زیر زنانه بر تن می کنند. این دسته از بیماران روانی جنسی، از لحاظ روحی و روانی نیز دارای همان جنسیتی هستند که ظاهر آن را دارند اما از پوشش جنس مخالف و علی الخصوص پوشیدن لباسهای زیر جنس مخالف لذت می برند[17]..
شش: homosexual
هم جنس باز. کسی که به افرادی از جنس خود گرایش داشته باشد. این دسته از افراد خود به gay و lesbian تقسیم می شوند.
هفت : Lesbian
به زنانی که از لحاظ جنسی به افرادی از جنس خود گرایش داشته و با آنان همبستر می شوند گفته می شود. زنان اصحاب «رس» از این دسته بوده اند[18].
هشت : gay
به مردانی که از لحاظ روابط جنسی به افرادی از جنس خود گرایش داشته و با آنان همبستر می شوند گفته می شود. مردان قوم «لوط» از این دسته بوده اند.
نه: heterosexual
به افرادی که از لحاظ جنسی به افرادی از جنس مخالف گرایش دارند گفته می شود. این دسته از افراد از لحاظ اخلاقی، شرعی، قانونی و پزشکی، سالمترین افراد شناخته می شوند.
هدف از تعریف واژگان فوق، شناسایی و تمیز مفاهیم آن ها بود و اینکه محدوده بحث خود را تعیین نماییم. در موضوع بحث حاضر، به (transsexual، asexual، Transgenderedو Bisexual) ها می پردازیم و بقیه اصطلاحات علی رغم اینکه در بعضی موارد با مفاهیم فوق هم پوشانی دارند (از حیث منطقی عموم و خصوص من وجه هستند) از موضوع بحث ما خارج می باشند.