پایان نامه بررسی جایگاه و حدود قاعده درء

نوع فایل: word
قابل ویرایش 162 صفحه

مقدمه:
2-1: ضابطه‌ فقهي
بسياري ازنويسندگان ميان ضابطه‌ فقهي و قاعده‌ فقهي تمايز قائل نبوده و اين دو را مترادف مي‌دانند. برخي نيز قاعده‌ فقهي رااعم از ضابطه‌ فقهي مي‌دانند و معتقدند قاعده‌ فقهي در تمامي ابواب فقه جريان دارد اما ضابطه‌ فقهي منحصر در يك باب فقهي است .
لكن اين گونه فرق گذاشتن صحيح نيست زيرا صحت آن مستلزم قبول لزوم جريان قاعده‌ فقهي در تمامي ابواب فقه است واين سخن ريشه‌ي علمي ندارد زيرا لازم نيست قاعده‌ فقهي جامع الاطراف در همه ابواب مختلف فقه باشد ، بلكه جامعيت آن براي مسائل يك باب هم كفايت مي‌كند. و هر چند گستره دلالت برخي از قواعد بسيار است اما برخي ديگر از قاعده‌ها تنها يك باب از فقه را فرا مي گيرد و در واقع اگر چه قاعده‌ معناي عام و فراگير دارد لكن به حكم همان گفته معروف « مامن عام إلا وقد خص » شايد تخصيص بخورد با وجود اين عموميت و فراگيري آن آسيب نمي‌پذيرد .
علي ايحال بطوركلي بايد گفت كه وجه تمايز قاعده فقهي با ضابطه‌ فقهي در دو نكته نمايانگر مي شود :
1- ضابطه‌فقهي بيشتر در مقام بيان ملاك و شرايط براي تحقق موضوع است در واقع بيشتر درملاك و مميزاتي به كار مي رود كه امور راازهم جدا مي سازد وانطباق ( بار شدن ) موارد و جزئياتي را برآن بر نمي‌تابد و غالباً در مواردي به كار مي رود كه ماهيت اشياء رااز همديگر جدا مي كند. اين در حالي است كه قاعده‌ي فقهي درصدد بيان حكم كلي است كه ارتباط به احكام دارد نه موضوعات احكام .
2- تفاوت ديگر قاعده باضابطه فقهي در اين امر جلوه‌گر مي‌شود كه لازم نيست ضابطه‌ فقهي به شارع منتسب گردد وازادله‌ شرعي استنتاج شده باشد؛ بلكه بسياري از ضوابط فقهي از عرف گرفته مي‌شود اما در قاعده فقهي شرط است كه مستند به ادله‌ تفصيلي شرعي باشد .

فهرست مطالب:
فصل اول:مفهوم قاعده و نسبت آن با مفاهیم نزدیک
گفتاراول:مفهوم قاعده فقهي
1: قواعد
2: فقه
3: مفهوم قواعد فقه
2- نسبت قواعد فقه با مفاهیم نزدیک
2-1: ضابطه‌ فقهي
2-2: قاعده‌ اصولی
2-3: مسأله‌ فقهي
2-4: نظريه‌ فقهي
5-2: قاعده‌ حقوقي
3- ثمره‌ بحث
فصل دوم:تبيين مفردات وضابطه وقلمروقاعده درء
گفتار اول : واژه شناسي
1: واژه ‌درء
2- واژه حد
2-1: حد در لغت
2-2 : حد در اصطلاح
2-2-1: مفهوم عام حد
2-2-2: مفهوم خاص حد
ب/مغايرت مفهوم حدباتعزير:
3: مفهوم شبهه
3-1: معنا شناسي شبهه در لغت
3-1-1: مفهوم يقين
3-1-2: مفهوم ظن
3-1-3:مفهوم شك
3-1-4:مفهوم وهم
3-1-5: مفهوم جهل
3-1-6: مفهوم اشتباه
3-5-7: ارزيابي كلي
3-2: معنا شناسي شبهه در محاورات قرآني
3-3: مفهوم اصطلاحي شبهه
الف / ديدگاه شهيد ثاني
ب/ ديدگاه آيت الله خويي
ت/ ديدگاه صاحب رياض
ث/ ديدگاه شهيد اول
پ/ ديدگاه صاحب تحرير الوسيله
ح / ديدگاه اهل سنت
گفتاردوم:ضابطه شبهه وقلمرو قاعده درء
1- ضابطه شبهه
1-1: گمان( ظن )مرتکب به جایز بودن عمل
1-2: توهم مرتکب به جایز بودن عمل
1-3: یقین مرتکب به جایز بودن عمل
1-4: ظن معتبر مرتکب به جایز بودن عمل
1-5: ارزیابی و تعیین ضابطه معتبر شبهه
2 :دلالت قاعده درء بردارنده شبهه
ب/ شبهه نزد دادرس
ج/ شبهه نزد متهم يا دادرس
د/ شبهه نزد متهم و دادرس
2-1: شبهه نزد متهم
2-2: شبهه نزد دادرس
2-3: شبهه نزد قاضي يا متهم
2-4: شبهه نزد قاضي و متهم
2-5:نقدوبررسي ديدگاههاي تعيين صاحب شبهه
3: قلمروشبهه قاعده ‌درء
3-1:دلالت قاعده برشبهات حكمي و موضوعي
3-1-1:شموليت قاعده بر شبهه موضوعيه
3-1-2: دلالت قاعده برشبهات حكميه :
3-1-2-1:مستندات فقهي برعدم پذيرش شبهه حكميه
الف/ قاعده‌اشتراك احكام ميان عالم و جاهل
ب/ قاعده‌ وجوب تعلم احكام
ج/اصل عالم بودن مسلمانان براحكام
3-1-3:بررسي دلالت قاعده برشبهات موضوعيه و حكميه
2-2: دلالت قاعده بر شبهه اكراه و اضطرار
اضطرار و ضرورت از عناوين ثانويه و قواعد مشهور فقهي هستند كه در ابواب مختلف فقه
2-2-1: مستندات شبهه‌اكراه واضطرار
2-2-2:تحلیل دلالت قاعده بر شبهه اكراه و اضطرار
فصل سوم:محتوی ومستندات قاعده‌ درء
گفتار اول: مفاد قاعده‌ درء
1: بيان مطلب جديد
2:تعبيري از اصل و اصول ديگر
گفتار دوم:مستندات قاعده‌درء
1: منابع روايي
1-1:روايت عام (ادرئوالحدود بالشبهات)
1-2: روايات خاص
1-3: نقد و بررسي منابع روايي قاعده
2: تسالم اصحاب بر حجيت قاعده
2-1:نقدوبررسي تسالم اصحاب بعنوان دليل قاعده
3: دليل عقلي
3-1: نقد وبررسي دليل عقلي
4: اجماع
4-1: نقد و بررسي اعتبار اجماع
5: بناء حدود بر تخفيف و مسامحه
5-1:نقدوبررسي بناءحدودبرتخفيف ومسامحه
فصل اول:قاعده درء و تاثير آن بر جرم
گفتاراول:قاعده درء ونسبت آن باعناصرجرم
1: شبهه در عنصر قانوني
1-1: شبهه دادرس درعنصر قانوني
1-2: شبهه متهم در عنصرقانوني
2: شبهه در عنصر مادي
2-1:شبهه درعنصرمادي نزددادرس
3: شبهه در عنصر معنوي
3-1: شبهه در علم مرتكب
3-2: شبهه در عمد مرتكب
گفتار دوم : قاعده درء و تغيير ماهيت جرم
1: شبهه وتاسيس جرم جديد
2: شبهه و تغيير عنصر معنوي
3- قاعده درء و جایگاه آن در تفسیر
گفتارسوم:تاثیرقاعده درءنسبت به علل موجهه و معاذير قانوني جرم
1: شبهه در علل موجهه جرم
2: شبهه در معاذير قانوني
فصل دوم: قاعده درء و تاثیرآن بر مسئولیت کیفری
گفتاراول:تاثیرقاعده درءبرشرایط مسئولیت کیفری
1: شروط تحقق مسئولیت کیفری
1-1: تحقق فعل مجرمانه در عالم خارج
1-2: واجد اهلیت جزایی بودن
1-2-1:ادراک و تاثیر قاعده درء بر آن
1-2-2:اختیار و تاثیر قاعده درء بر آن
1-3:شبهه و تاثیر آن بر قابلیت انتساب
1: اسناد يا انتساب مادي
1-1: اسناد بسيط
1-2: اسناد مزدوج
2: اسناد يا انتساب معنوي
2-1: اراده‌ مجرمانه و تاثير شبهه بر آن
گفتاردوم:جایگاه قاعده درء،درمسئولیت کیفری
1- اعتقادخلاف واقع،مانع تحقق قصد مجرمانه می شود
2- اعتقاد خلاف واقع، نافی شمول قانون
3-اعتقادخلاف واقع، مانع تحقق مسئولیت کیفری
4-اعتقادخلاف واقع، رافع مسئولیت کیفری
گفتارسوم:امکان اعمال قاعده درءبر مصادیق رافع مسئولیت کیفری
1-کاربردقاعده درء،در عوامل مانع مسئولیت کیفری
2- کاربردقاعده درء،در عوامل مانع مجرمیت
3-کاربردقاعده درء،در عوامل رافع مسئولیت کیفری
3-1:اشتباه موضوعی درعلل رافع مسئولیت کیفری
3-2:اشتباه در دامنه علل رافع مسئولیت کیفری
فصل سوم: قاعده درء و تاثیر آن بر مجازاتها
گفتاراول: قاعده درء و تاثیر آن بر مجازات حدی
1-: تاثیر شبهه بر مجازات جرم زنا
1-1:شبهه موضوعی نسبت به مجازات جرم زنا
1-2:شبهه حکمی وتاثیرآن برمجازات جرم زنا
1-3:ضابطه تحقق شبهه در جرم زنا
2-:تاثیر شبهه بر مجازات جرم سرقت حدی
2-1:ضابطه تحقق شبهه در جرم سرقت حدی
3:تاثیر شبهه بر مجازات شرب مسکر
3-1:ضابطه تحقق شبهه در شرب خمر
گفتاردوم:تاثیر قاعده درءنسبت به مجازات قصاص
1:اشتباه در تشخیص یا هویت مجنی علیه
1-1:اشتباه در تشخیص مقتول با قصد مجرمانه
1-2:اشتباه درتشخیص مجنی علیه بدون قصدمجرمانه
گفتارسوم: قاعده درء و مجازات تعزیری و بازدارنده
1- مبنای اعمال مجازاتهای تعزیری و بازدارنده
2:امکان اعمال قاعده درء نسبت به مجازات تعزیری
3-امکان اعمال قاعده درء نسبت به مجازات بازدارنده
نتیجه
فهرست منابع

منابع و مأخذ:
الف / کتب عربی
1)قرآن مجید
2)الراغب اصفهاني،حسين بن محمد ،المفردات في غريب القرآن ،چ اول(بیروت:نشردارالعلم الدار الشامی؛1412 هـ ق)
3)الحر عاملي،محمدبن حسن ،وسايل الشيعه‌ الي تحصيل مسائل الشريعه، ج28وج13وج8،چ اول،(قم:موسسه آل بيت علیهم السلام،1409 هـ ق)
4ابن ادریس،محمدبن منصوربن احمد،السرائرالحادی لتحریرالفتاوی،ج3،چ دوم،(قم:دفترانتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ 1410ق)
5)انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول ، ج 2،چ اول(قم:دفتر انتشارات اسلامی؛بی تا)
6)ابن الهمام ، كمال الدين،شرح فتح القدير ، ج 5 ،( بيروت : دارالاحياء التراثالعربي ؛بي‌تا )
7)الركبان ،عبدالعلي،النظريه‌ العامه لاثبات موجبات الحدود ، (بيروت:دارالاحياء التراث العربي؛ 1981 م)
8)الجزيري ، عبدالرحمن و ديگران،الفقه علي المذاهب الاربعه ومذهب اهل البيت ، ج 5،چ اول، ( بيروت : دارالثقلين ؛1419 ق)
9)الترمزي،محمدبن عيسي،الجامع الصحيح وهوسنن الترمزي، ج 4 ،( بيروت :انتشارات داراحياءالتراث العربي؛ بي‌تا)
10)ابن حزم،ابومحمد علي،المحلي، ج 10،(بيروت:انتشارات دارالفكر ،بي‌تا)
11)بجنوردي،ميرزاحسن،القواعد الفقهيه، ج 1،چ سوم،( قم : نشر دليل ما : 1386؛ هـ .ش )
12)بجنوردي ، ميرزا حسن ، منتهي الاصول ، ج 2،چ دوم، (قم: ناشر کتاب فروشی بصیرتی؛ بی تا)
13)تفصيل الشرعيه(كتاب الحدود)، لنكراني،محمد فاضل، چ اول،(قم:انتشارات مولف؛ 1406هـ ق)
14)تهانوي ، محمد علي ، موسوعه كشاف اصطلاحات الفنون ، ماده‌ي قَعَدَ ، ج 2
15)حافظ ابي عبدالله محمد بن يزيد قزويني سنن ابن ماجه ،ابن ماجه ، ، ج 2
16)خوانساری، سید احمد، جامع المدارک فی شرح مختصرالنافع ، ج7،چ دوم،(قم:انتشارات موسسه اسماعیلیان؛1405)
17)خويي،ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، ج 41 چ سوم(قم: انتشارات الامام الخوئی ؛1428 ه ق)
18)زيات ، احمدبن حسن وديگران ، معجم الوسيط ، ( استانبول ؛ دارالدعوه موسسه ثقافيه ؛ 1410 هـ .ق )
19)سبزواري،سيدعبدالاعلي، مهذب الاحكام، ج27،چ چهارم ،(قم: انتشارات دفتر آيت الله العظمي سبزواري؛1413)
20)سبحاني ، جعفر ، تهذيب الاصول ج2،(قم: موسسه نشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین ؛ 1405 ه ق)
21)شيخ صدوق،محمد بن علي الحسين بابویه،من لايحضره الفقیه، ج4،چ دوم،(قم:دفترانتشارات اسلامی؛1413،ق)
22)شیخ صدوق،محمدبن علی بن بابویه،المقنع، چ اول،(قم: انتشارات موسسه امام هادی (ع) ؛ 1415 ه ق
23)شهيد ثاني ،زين الدين احمد بن عاملي،مسالك الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج14 ،چ اول،(قم:نشرموسسه معارف الاسلامیه؛1413ق)
24)طباطبايي ،سيدعلي بن محمدبن ابی معاذ،ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج15،چ اول،(قم:نشرموسسه آل البیت علیهم السلام؛1418هق)
25)طوسي، ابوجعفر محمدبن حسن، الاستبصارفیمااختلف من الاخبار، ج 4،چ اول،(تهران:دارالکتب الاسلامیه؛1390 هـ ق)
26)عوده، عبدالقادر،التشریع الجنایی مقارناًباالقانون الوضعی، ج اول،(بیروت:مؤسسه الرساله، 1413هـ. ق)
27)عاملی،محمد بن مکی(شهید اول) ،القواعدوالفوائد، ج2 ،چ اول،(قم،انتشارات مفید،بی تا)
28)عاملی، بهاءالدین محمد بن حسین ،جامع عباسی، (تهران : موسسه انتشارات فراهانی، بی تا
29)عوض ، محمد، قانون العقوبات (القسم العام)، (مصر: انتشارات،دارالمطبوعات الجامعیه، 1985
30)غروي نائيني،ميرزا محمد حسين، فوائدالاصول، ج 1و 2
31)فراهيدي ، خليل بن احمد ، العين ، ج 3 ، چ2 ، (قم : انتشارات منشورات الهجره ؛ 1410 هـ .ق)
32)كليني ،ابو جعفر محمد بن يعقوب ، اصول الكافي ، ج 7 ، چ 4 ( تهران : دارالكتب الاسلاميه ؛ 1407ه ق)
33)گلپايگاني،السيد محمد رضا موسوی،الدرالمنضودفی احکام الحدود، ج2،چ اول(قم:دارالقرآن الكريم؛1414 هـ ق)
34)لنكراني، محمد فاضل ،القواعدالفقهيه، ج 1،چ 2،( قم:مركز فقه الائمه الاطهار؛1425/هـ ق)
35)موسوي الخميني،سیدروح الله،البيع، ج 2،(موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره ؛بی تا)
36)موسوي الخميني،سیدروح الله، تحرير الوسيله، ج 2،چ اول(قم :نشرموسسه دارالعلم،بی تا)
37)مكارم شيرازي ، ناصر ، انوارالفقاهه، ج 1،( قم: موسسه الامام علي ابن ابيطالب عليه السلام ؛ 1418ق)
38)مظفر ، شيخ محمد رضا،اصول الفقه ، ج 4-3،(قم : انتشارات موسسه اسماعیلیان؛بی تا)
39)مظفر ، محمدرضا ، منطق ، (بیروت: دارالتعاریف؛بی تا)
40)مقدس اردبيلي،احمدبن محمد، مجمع الفائده والبرهان، ج 13،چ اول،(قم:دفتر نشر اسلامیه؛ 1321 هـ ق)
41)مجلسي ، محمد باقر ، بحار الانوار ، ج 77، چ سوم ، (تهران :انتشارات كتابفروشي اسلاميه؛ 1375)
42)محقق حلی،نجم الدین جعفربن الحسن،شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج 4،چ دوم(قم:انتشارات موسسه اسماعیلیان،1408 ق)
43)موسوي اردبيلي،عبدالكريم،فقه الحدودالتعزيرات، ج1 ،چ اول،(قم: مكتبه امير المومنين ؛ 1413 هـ . ق)
44)نجفي،محمدحسن بن باقر،جواهرالكلام، ج41،چ هفتم ، (بيروت :دااحياءالتراث العربي،بی تا)
45)نوري،ميرزاحسن،مستدرك الوسايل ومستنبط المسائل، ج 18،چ اول(بیروت: موسسه آل بيت علیهم السلام؛1408 ق)

ب/ کتب فارسی
1)انصاري،قدرت الله وديگران،تعزيرات از ديدگاه فقه و حقوق جزا، چ اول،(قم:پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلام؛ 1385)
2)اردبیلی، محمد علی ،حقوق جزای عمومی ، ج1و2، چ اول ، (تهران : نشر میزان ، 1377)
3)الهیان ،مجتبی ،نگرش فقهی حقوقی پیرامون احکام حدود،قصاص،دیات در فقه امامیه، چ اول،(قم:مجتمع آموزش عالی قم، 1372)
4)بازگیر، یدالله،علل نقض آرای کیفری درشعب دیوان عالی کشور ، ج اول،چ اول،(تهران:نشرققنوس، 1376 )
5)بجنوردي ، سيد محمد موسوي ، قواعد فقهيه ، ج 1 ، چ1 ، ( تهران : انتشارات مجد؛ 1385)
6)جعفری لنگرودی،محمدجعفر،ترمینولوژی حقوق، چ دهم،( تهران ،انتشارات گنج دانش ، 1378)
7)دهخدا،علي اكبر، لغت نامه‌ دهخدا، ‌ج 21،(تهران،چاپ سازمان لغت نامه ، 1351)
8)رحیمی نژاد،اسماعیل،آشنایی باحقوق جزاوجرمشناسی، چ دوم،(قم:انتشارات دفترتبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ،1380)
9)زراعت ،‌عباسي ، حقوق و جزاي عمومي ، ج 1، چ اول ، ( تهران : انتشارات ققنوس ، 1385)
10)زراعت ، عباس ، قانون مجازات اسلامي در نظم حقوق كنوني ، چ دوم ،( تهران : انتشارات ققنوس ؛ 1381)
11)سجادي،سيد جعفر،فرهنگ علوم عقلي، چ اول،(تهران: انجمن اسلامي حكمت و فلسفه ايران؛1361)
12)شهابي،محمود ،قواعد فقه ، چ 4،(تهران:انتشارات چاپخانه دانشگاه؛1333)،
13)شاهرودی،محمد ابراهیم جناتی، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، چ اول (تهران انتشارات موسسه کیهان 1370 )
14)شهری، غلامرضا وهمکار،نظریات ادارۀ حقوقی قوه قضائیه درمسائل کیفری، (تهران:انتشارات روزنامه رسمی کشور،1373)
15)صادقی، محمد هادی،حقوق جزای اختصاصی(جرایم علیه اشخاص)، ج اول،(تهران : نشر میزان، 1376)
16)عاملی ، محمد بن مکی بن محمد، القواعد و الفوائد، ترجمه ، سيد مهدي صانعي، ج اول، (مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد؛ 1372 )
17)علی آبادی، عبد الحسین، حقوق جنایی، ج اول، (تهران: انتشارات فردوسی، 1367)
18)عوا،محمد،درآمدي براصول نظام كيفري اسلامي، ترجمه حميد روستايي صدرآبادي،چ اول،(تهران:انتشارات سلسبيل،1385)
19)عميد،حسن، فرهنگ فارسی عمید، (تهران :انتشارات امیرکبیر،1362)
20)فيض ،عليرضا ، مبادي فقه و اصول ، چ 14 ، ( تهران : دانشگاه تهران ، 1382 )
21)فلچر،جورج پی، مفاهيم بنيادين حقوق كيفري ، ترجمه‌ سيد مهدي سيد زاده ثاني ،چ اول،( مشهد:نشر دانشگاه علوم اسلامي رضوي؛1384)
22)فرهنگ بزرگ جامع نوين(ترجمه المنجد)،معلوف،لويس، چ اول( تهران :انتشارات اسلام ؛ 1382)
23)قبله‌اي ، خليل ،قواعد فقه بخش جزاء ، چ اول ( تهران : انتشارات سمت ؛ 1380)
24)قدسی،سید ابراهیم،قلمروتاثیرجهل برمسئولیت کیفری، چ اول(بابلسر:انتشارات دانشگاه مازندران؛ 1381)
25)قريشي ، علي اكبر ، قاموس قرآن ، ج 2 ،چ ششم ،(تهران:نشر دارالکتب الاسلامیه؛1412 ق)
26)كلانتري،كيومرث،اصل قانوني بودن جرايم ومجازاتها در حقوق ايران، (بابلسر:نشردانشگاه مازندران،1375)
27)كاتوزيان،ناصر،فلسفه حقوق، ج 1،چ 3،(تهران:نشر شركت سهامي انتشار؛1385)
28)کرمی، محمدباقر،مجموعه استفتائات فقهی ونظرات حقوقی راجع به قتل ، چ اول (تهران:انتشارات فردوسی،1377)
29)گلدوزيان،ايرج،بايسته‌هاي حقوق جزاي عمومي ، چ نهم ،( تهران: نشر ميزان ، 1382)
30)گلدوزیان، ایرج، حقوق جزای عمومی ایران، ج دوم، (تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، 1372)
31)گلدوزیان،ایرج ،حقوق جزای اختصاصی(جرایم علیه تمامیت جسمانی) ،(تهران:انتشارات جهاددانشگاهی،1368)
32)گرجی، ابوالقاسم، حدود و تغییرات و قصاص ، ج اول، (تهران : انتشارات دانشگاه تهران، 1381)
33)لطفي،اسدالله،اصول فقه، چ3( تهران:انتشارات مجد؛1385)
34)مظفر، محمد رضا ، اصول فقه، ترجمه علیرضا هدایی ج دوم، چ اول، (تهران: انتشارات حکمت؛ 1369)
35)معاونت آموزش وتحقیقات قوه قضایی،آسیب شناسی فقهی قوانین کیفری،چ اول،(قم ناشر معاونت آموزش وتحقیقات قوه قضایی،1382)
36)محمد بن یعقوب اسحاق،اصول کافی،کلینی، ترجمه محمدباقر کمره ای،ج1،چ5(تهران:نشراسلامیه،1400 هـ. ق)
37)میر محمد صادقی، حسینِ،جرایم علیه اموال و مالکیت، چ دهم، (تهران : نشر میزان ،1382)
38)محمدی گیلانی، محمد، حقوق کیفری اسلام ، (تهران : انتشارات المهدی ، 1361)
39)مهرپور، حسین، دیدگاههای جدید در مسائل حقوقی، ج 1،چ 2، (تهران ، اطلاعات ، 1374)
40)مرعشی، سید محمد حسن، دیدگاههای نو در حقوق کیفری اسلام، ، چ اول ، (تهران: نشر میزان، 1373)
41)معین ،‌محمد ،فرهنگ فارسي ، ج دوم ، (‌تهران : انتشارات امير كبير ؛ 1371 )
42)محقق داماد،سيدمصطفي،قواعدفقه(بخش مدني)، ج1و2،چ دهم،(تهران:مركز نشر علوم اسلامي؛1382)
43)محقق داماد،سيد مصطفي، قواعد فقه (4) بخش جزا، چ هشتم،( تهران: انتشارات مركز نشر علوم اسلامي؛ 1376)
44)محمدي،ابوالحسن، قواعد فقه، چ پنجم،(تهران:نشر ميزان ، زمستان 1380)
45)محمدي، ابوالحسن،مباني استنباط حقوق اسلامي(اصول فقه)، چ يازدهم،(تهران:انتشارات دانشگاه تهران؛1378)
46)موسوي،سيد محمد صادق، مباني نظري جهل و اشتباه، چ اول،( تهران : انتشارات اميركبير ؛ 1382 )
47)میر سعیدی، سید منصور ، ماهیت حقوقی دیات، چ اول، (تهران: نشر میزان؛ 1373)
48)میرسعیدی،سیدمنصور ،مسئوليت كيفري(قلمروواركان)، ج1،چ اول،( تهران: نشر ميزان ؛
49)ولیدی، محمد صالح، جرایم علیه اشخاص، چ هفتم، (تهران : انتشارات امیر کبیر، 1381)
50)ولیدی، محمد صالح،حقوق جزا(مسئولیت کیفری ) ، چ سوم(تهران: انتشارات امیر کبیر، 1382)
51)نور بها، رضا ، زمينه‌ حقوقي جزاي عمومي ، چ هشتم ، ( تهران : نشر داد آفرين :بی تا)
52)ولايي، عيسي، فرهنگ تشريحي اصطلاحات اصولي، چ اول،( تهران:نشر ني ؛ 1374)

ج) اسناد و مقالات
1)امير وطني ،« بررسي فقهي اضطرار و ضرورت » ، مقالات و بررسيها ، دفتر 71 ، تابستان 81
2)احمد مبلغي، « پارادايم‌هاي فقهي » ، فصلنامه‌كاوشي نو در فقه اسلامي، شماره 37 و 38
3)احمد حاجي ده آبادي ، «قاعده‌ درأ در فقه اماميه و حقوق ايران» فقه و حقوق، سال دوم، (پاییز 1384)
4)‌جليل اميدي ، « قاعده درء و تفسير نصوص جزايي » ،مقالات و بررسيها ؛ دفتر 73 ، تابستان 82
5)حسنعلی موذن زاد گان،«ارتکاب قتل به اعتقاد قصاص یا مهدور الدم بودن»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران، شماره 60، تابستان 1382،
6)حسین مهدیزاده کسرینه، پایان نامه (نگرش حقوقی بر اشتباه حکمی و یا موضوعی در جرایم)، دانشگاه تهران، اسفند 78، راهنمایی دکتر ایرج گلدوزیان
7)سیدمحمد حسيني ،« حدود تعزيرات( قلمرو ،انواع ،احكام) ، فصلنامه‌ حقوق ، دوره 38، شماره 1،( بهار ، 1387)
8)صفري ، محسن ، تقريرات قواعد فقه (2) ، دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران نيمسال اول 83-84
9)عبدالله محرم زاده ،پایان نامه( قاعده الحدود تدرء بالشبهات) ،دانشگاه قم ،1379 ،راهنمایی حجه الاسلام علی نقی فقیهی
10)فيروز محمودي جانكي ، « قاعده‌درء و تطبيق آن با تفسير شك به نفع متهم در حقوق موضوعه » ، فصلنامه پژوهشي دانشگاه امام صادق (ع) ، (بهار 78 )
11)محمد هادی معرفت، « بحثی در تعزیرات »، مجله کانون وکلای دادکستری ،دوره جدید بهار، – تابستان 68، شماره 146-147
12)محمد حسن رباني ، « قاعده درء »، فقه ؛ شماره‌ي سي و هفتم و هشتم ، سال دهم
13)محمد هادی معرفت، «قتل عمد، شبه عمد و خطای محض»، فصلنامه حق، دفتر پنجم ، (فروردین و خرداد 1365)
14)مرتضی حسنی، پایان نامه (مطالعه تطبیقی اشتباه و تاثیر آن در مسئولیت کیفری )، دانشگاه تهران، راهنمایی دکتر ایرج گلدوزیان
15)محمد مقبولی، پایان نامه(تاثیر اشتباه بر مسئولیت کیفری با تکیه بر تاثیر آن در حدود و قصاص)، دانشگاه امام صادق(ع) ، 1378، راهنمایی آیت الله سید محمد حسن مرعشی

---