بررسی اوضاع فرهنگی و اقتصادی خراسان در قرن چهارم هجری قمری با تأکید بر دورة حکومت محمود غزنوی

نوع فایل: word
قابل ویرایش 260 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A )
گرایش دوران تاریخی ایران

مقدمه :
زین الاخبار:
زین الاخبار یکی از قدیمی ترین منابع تاریخی عمومی به زبان فارسی است که مقارن سلطنت غزنویان دربارة تاریخ عالم از آدم و انبیاء و ملوک و خلفا و امرای اسلامی و اعیاد و آثار قدیمی دیگر نوشته شده است.
نویسندة کتاب ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی است که این کتاب را در حدود سال 440 ه.ق تألیف کرده است. زبان نگارش کتاب، فارسی روان و ساده به سبک قدیم است و در آن از آیات قرآنی و احادیث نبـوی خیلی کم استفاده شده و از شعر فارسی و عربی بهره ای گرفته نشده است. به عقیدة دکتر ذبیح ا.. صفا، سبک کتاب زین الاخبار متمایل به شیوة نویسندگان عهد سامانی است و از مختصات آن رعایت جانب ایجاز و اختصار و ذکر فهرست حوادث و خودداری از طولانی کردن کلام و عدم ورود به جزئیاتموضوعات است.
ظاهراً گردیزی فقط دارای همین یک کتاب زین الاخبار بوده و اطلاعات دیگری از شرح حال وی ویا آثار دیگرش به ما نرسیده است. زیـرا نسخـه های موجـود از کتـاب زین الاخبار فاقد دیباچه است و مسلماً اگر مقدمة کتاب در دست بود از شرح حال عبدالحی گردیزی آگاهی بیشتری می یافتیم.
گردیز، یا جردیز زادگاه ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی، از شهرهای خراسان بزرگ و در 122 کیلومتری جنوب کابل پایتخت کشور افغانستان و در شرق غزنین قرار دارد. گردیزی قبل از سال 400 ه.ق در این شهر ولادت یافته ولی پس از مدتی به شهر غزنین که در آن زمان پایتخت حکومت غزنویان بود رفت و در آنجا مقیم شد.
گردیزی کتاب زین الاخبار را در زمان پادشاهی سلطان عبدالرشید پسر سلطان محمود غزنوی که ما بین
الهای 444-441 ه.ق سلطنت کرده است در غزنین به پایان رسانـد وآن را به نام سلطان که یکی از القابش «زین المله» بود کتاب زین الاخبار نامید. البته این کتاب به نام مؤلف آن به تاریخ گردیزی نیز شهرت یافته است.1

به نظر باسورث محقق انگلیسی، کتاب گردیزی برای تحقیق در تاریخ خراسان منبع گرانبهایی است، زیرا گردیـزی برای تألـیف فصـل « اخبـار امـرای خراسـان» ازکتـاب مفقـود التاریخ فی اخبار ولاه خراسان اثر ابوعلی سلامی (متوفی 300) استفاده کرده است. به نوشتة دانشمند روسی بار تولد، اکنون به علت در دسترس نبودن کتاب سلامی تاریخ زین الاخبار از لحاظ مطالعة تاریخ خراسان تا پایان کار سامانیان منبع اصلی این دوره شمرده می شود.
بطورکلی در باب تاریخ غزنویان سه کتاب معاصر این سلسـله یـعنی تاریـخ یـمینی اثـر عتبـی و زین الاخبار گردیزی وتاریخ بیهقی از مهم ترین منابع محسوب می شوند.
عبدالحی گردیزی اگر چه به ریشه یابی و بررسی علل وقوع حوادث توجهی نشان نداده است، اما از میان اطلاعات مربوط به دولت و حـکام غزنوی آنچه را « خوش تر و عجب تر بود » انتخاب کرده و خود در این مورد می نویسد:« و هر چه توانستم مختصر کردم اگر به شرح مشغول گشتمی، بسیارآمدی. پس آن اخبار انتخاب کردم و اینجا بیاوردم.»
مطالب مربوط به سلسلة غزنویان در کتاب زین الاخبار به طور کلی در چند فصل، پادشاهی ابوالقاسم محمـود بـن سبـکتگین، مـحمد بـن یمین الـدوله محـمود، ولایـت امیـر مسعـود بـن محمــــود و ولایـــــت امیر مودود بن مسعود آورده شده است.بنابراین برای روشن شدن بیشتر مطالب ، عناوینی از وقایع مهم دوران پادشاهی سلطان مسعود به صورت انتخابی در داخل کروشه [ ] آورده شدهتا مورداستفادة بیشتر قرار گیرد.
همچنین تاریخ مختصری از سلسلة غزنویان به همراه شرحی در مورد تشکیلات اداری و اوضاع فرهنگی آن دوره در ابتدای مطالب، ارئه شده است تا خوانندگانمحترم با آگاهی بیشتری نسبت به این خاندان به مطالعة اقدامات سلطان مسعود غزنوی بپردازند و اقدامات وی را با توجه به سیر کلیتاریخ این سلسله مورد توجه و بررسی قرار هند.
عبدالحی گردیزی که کتابش را در پایتخت سلسله غزنوی و به نام یکی از پادشاهان این سلسله نگاشته است، نسبت به این خاندان احترام بسیار گذاشته و در اکثر اوقات نام آنها را با دعای « رحمه ا.. » ذکر کرده است.
گـردیزی در مورد امیـر مسعـود که بـه دست سپـاهیانش از حــکومت خلـع و بـــــه قتـل رسیداکثراً لقب « امیر شهید» را به کاربرده و گاه در توجیه اشتباهات وی ، آن امر را به قضای الهی مربوط کرده است، مثل جایی که می نویسد: « قضا آمده بود هیچ نتوانست کرد.»
در کتاب زین الاخبار هموارهاز پادشاهان با لقب «امیر» یاد می شود، در حالی که ابن اثیر در تاریخ الکامل در مورد غزنویان لقب « مَلِک» را به کار می برد و شبانکاره ای، مؤلف کتاب مجمع الانساب لقب « سلطان» و بیهقی در تاریخ مسعودی از هر دو عنوان « امیر و سلطان » استفاده می کند. در این اثرهم به تناسباز هر سه عنوان استفاده شده است.

فهرست مطالب:
فصل اول
ترکان در فراز و فرود روزگار
1- ترکان بیش از اسلام
2- ترکان در دورة اسلامی
3- مبارزات نژادی بین ایرانیان و ترکان
4- دوران چیرگی ترکان بر ایران
فصل دوم
علل فروپاشی سامانیان
1- چگونگی فروپاشی سامانیان
2- دولتهای تیولداری ماوراءالنهر
3- تجارت برده
4- زوال دهقانان
5- توجه بیش از حد به مرزهای غربی و بی توجهی به مرزهای شرقی
6- تشکیل دولتها و تعارض آنها با سامانیان
فصل سوم
چگونگی تشکیل دولت غزنوی
1- خراسان در عصر غزنوی
2- آغاز کار غزنویان
3- فرمانروایی سبکتگین
4- فرمانروایی اسماعیل پسر سبکتگین
5- فرمانروایی یمین الدوله محمود پسر سبکتگین
فصل چهارم
نگرشی بر دورة حکومت محمود غزنوی
1- غزوات محمود در هندوستان
2- غرض محمود از لشکر کشیها
3- فتح بست
4- فتح قصدار
5- قدرت گرفتن محمود
6- فتوحات سلطان محمود
7- فجایع محمود در ری و انقراض دولت آل بویه
8- آثار اجتماعی و اقتصادی حملات محمود
9- ویژگیهای محمود
10- مذهب محمود
11- فائق آمدن سلطان محمود به استحکامات غوریان
12- روز شمار زندگی سلطان محمود
13- فرجام کار محمود
فصل پنجم
زندگی و فرهنگ و اقتصاد و سیاست درباریان:
1- تعلیم و تربیت سلاطین غزنوی
2- حمایت سلاطین غزنوی از دانشمندان و شعرا و فضلای دورة غــــــزنوی و
اوضاع فرهنگی و هنری و ادبی عصر غزنویان
3- تشکیلات کاخ شاهی
4- بناهای سلاطین غزنوی
5- مشاهیر رجال و بزرگانی که در خدمت سلطان محمود بودند
6- مسکوکات دورة غزنوی
7- سیاست غزنویان
8- دیوان وزارت
9- دیوان مظالم
10- دیوان عرض
11- دیوان رسایل
12- دیوان اشراف
13-سپاه در غزنویان
14 - بازرگانی
فصل ششم
جانشینان محمود
1- سلطان محمدبن محمود
2- سلطان مسعود
3- سلطان مودود بن مسعود
4- پادشاهی علی بن مسعود و مسعود بن مودود
5- عبدالرشیدبن محمود
6- طغرل کافر نعمت
7- فرخزاد بن مسعود بن محمود
8- ابراهیم بن مسعود ظهیرالدوله
9- مسعود بن ابراهیم علاء الدوله
10- اسامی پادشاهانی که در قرن چهارهجری در غزنه حکومت می کردند
فهرست منابع

منابع و مآخذ:
«منابع فارسی»
1- ابن اسفندیار.کاتب، بهاءالدین محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، بتصحیح عباس اقبال، باهتمام محمد رمضانی، جلد اول، 1320
2- ابن البلخی،فارسنامه، سلسله انتشارات اوقاف گیپ، چاپ گ.لسترنج ور.ا.نیکلسون،لندن 1921
3- اسعد گرگانی. فخرالدین، ویس و رامین، چاپ محجوب، تبریز 1350
4- اشپولر آلمانی. برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلام، ترجمه دکتر جواد فلاطوری، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1368
5- افشارآرا. محمدرضا، خراسان و حکمرانان، انتشارات محقق، چاپ اول، مشهد، تابستان 1380
6- اقبال آشتیانی. عباس، تاریخ مفصل ایران، به اهتمام دبیر سیاقی، انتشارات خیام، تهران، 1347
7-الراوندی.نجم الدین ابوبکرمحمدبن علی بن سلیمان،راحه الصدوروآیه السرور،نشراقبال،تهران 1333
8- المنتظم. ابوالفرج بن الجوزی، چاپ حیدرآباد، جلد هشتم، 1359
9- النرشخی. ابوبکر محمدبن جعفر، تاریخ بخارا، ترجمة ابونصراحمدبن محمدبن نصرالقبادی، تلخیص محمدبن زفربن عمر، تصحیح و تحشیه مدرس رضوی، انتشارات توس، تهران 1363
10- آلیاری. دکتر حسین، تاریخ سامانیان، دیلمیان و غزنویان، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، 1381
11- انصاف پور. غلامرضا، روند نهضت های ملی و اسلامی در ایران، سازمان انتشارات انقلاب اسلامی، تهران 1359
12- بابر. بابرنامه، ترجمه او.اس.بورایج، لندن 1912
13-بارتولد،و.و.و،ترکستان نامه،ترجمه کریم کشاورز،مؤسسه انتشارات آگاه،جلد اول، تابستان 1366
14- بارتولد.واسیلی ولادیمیر، تاریخ ترک های آسیای میانه، ترجمة غفار حسینی، انتشارات توس، تهران، 1376
15- باسورث. ادموندکیلفورد، تاریخ غزنویان ، ترجمه انوشه، انتشارات امیر کبیر، تهران 1378
16- براون. ادوارد، تاریخ ادبی ایران، ترجمه علی پاشاصالح، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1356
17- براوان. ادوارد، تاریخ ادبیات ایران از فردوسی تا سعدی، ترجمه فتح ا... مجتبایی، تهران، 1357
18- بلاذری. احمدبن یحیی، فتوح البلدان ( بخش مربوط به ایران)، ترجمة آذرتاش آذرنوش، تصحیح محمد فرزان، چاپ سروش، تهران 1364
19- بناکتی، فخرالدین ابوسلیمان داود، تاریخ بناکتی، به کوشش دکتر جعفر شعار، انتشارات انجمن آثار ملی تهران، 1348
20- بوعباسی.1 ، غزنه و شرق و غرب ، چاپ نوین، جلد 8، تهران، 1374
21-بیات.عزیزا... ، تاریخ تطبیقی ایران با کشورهای جهان از ماد تا انقراض سلسلة پهلوی، انتشارات امیر کبیر، تهران 1381
22-بیهقی.ابوالحسن علی بن زید،تاریخ بیهق،با تصحیح و تعلیقات مرحوم احمد بهمینار، تهران، 1317
23-بیهقی. ابوالفضل محمدبن حسین، تاریخ بیهقی، به کوشش دکتر خطیب رهبر، انتشارات مهتاب، تهران، 1381
24- بهار. محمدتقی ( ملک الشعرا)، سبک شناسی، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1375
25- بهرامی.اکرم، تاریخ ایران از ظهور اسلام تا سقوط بغداد، انتشارات وحید، تهران، 1357
26-پطروشفسکی.ایلیاپاولویچ و دیگران، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورز، انتشارات پیام، چاپ چهارم، تهران، 1354
27- تاجبخش. احمد، تاریخ تمدن و فرهنگ ایران از اسلام تا صفویه، انتشارات نوید، شیراز، 1381
28- ترابی طباطبایی. سید جمال الدین، سکه های شاهان اسلامی، انتشارات خاور، 1356
29-تکمیل همایون.ناصر،تاریخ ایران در یک نگاه،دفترپژوهشهای فرهنگی،چاپ اول،چاپ نیل، 1381
30- ثابتی. سید علی، اسناد و نامه های تاریخی از اوائل دوره های اسلامی تا اواخر عهد شاه اسماعیل صفوی، انتشارات کتابخانة طهوری، چاپخانه ارژنگ، تهران، آبان 1346
31-ثعالبی. عبدالملک بن محمدبن اسماعیل، تاریخ ثعالبی، ترجمه محمد فضائلی، نشر فقره، 1368
32-ثورماین. سوردل، دایره المعارف اسلام؛ انتشارات جهان، جلد دوم، تهران، 1342
33- جرفادقانی. ناصح بن ظفر، ترجمه تاریخ یمینی، ایضاً به کوشش علی اکبر قویم، چاپ سنگی، تهران،1334
34- جعفریان. رسول، تاریخ ایران اسلامی( از پیدایش اسلام تا ایران اسلامی)، مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، جلد اول، 1377
35-جلالی. نادره، سرگذشت غزنویان، زیر نظر اکبر ایرانی و علیرضا صادقی پور، انتشارات مؤسسه فرهنگی اهل قلم، چاپ دوم، زمستان 1382
36- جنیدی. فریدون، زندگی و مهاجرت آریاها بر اساس روایات ایرانی، انتشارات بلخ، تهران، 1358
37- جوزجانی. منهاج السراج، طبقات ناصری، چاپ حبیبی، کابل 1342
38- جیهانی. ابوالقاسم بن احمد، اشکال العالم، ترجمة علی بن عبدالسلام کاتب، با تعلیقات فیروز منصوری، شرکت به نشر تهران،1368
39- حقیقت. عبدالرفیع، تاریخ نهضتهای ملی ایران( از سوگ یعقوب لیث تا سقوط عباسیان)، انتشارات بنیاد نیکوکاری، اسفند 1354
40- حکمت. علی اصغر، سرزمین هند، انتشارات دانشگاه تهران، 1337
41- حلبی. علی اصغر، تاریخ طنز و شوخ طبعی در ایران و جهان، چاپ رامین، تهران، 1377
42- حموی. یاقوت، معجم البلدان، دارصادر، بیروت، 1376
43- خواندمیر، تاریخ حبیب السیر، انتشارات خیام، جلد دوم، 1333
44- دهخدا. علی اکبر، لغت نامه، مؤسسة لغت نامه دهخدا، چاپ اول، تهران،1372
45- رازی. عبدا...، تاریخ کامل ایران، انتشارات اقبال، چاپ چهارم، 1372
46- راوندی. مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، انتشارات امیر کبیر، جلد دوم، تهران 1354
47- رضایی. عبدالعظیم، گنجینة تاریخ ایران، انتشارات اقبال، جلد سوم، تهران، 1378
48- رضایی. عبدالعظیم، تاریخ ده هزار سالة ایران، چاپ سیزدهم، چاپ اقبال،جلد سوم،تابستان 1380
49- روان پور. نرگس، گزیدة تاریخ بیهقی، تهران 1368
50- زاکانی. عبید، رسالة دلگشا( کلیات و حکایات فارسی)، تهران 1332
51- زرین کوب. عبدالحسین، تاریخ مردم ایران(2)،کشمکش با قدرتها، انتشارات امیر کبیر، چاپخانه سپهر، تهران، 1371
52- زرین کوب. عبدالحسین، روزگار تاریخ ایران ( از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی)، انتشارات سخن، چاپخانه مهارت، تهران، 1379
53- زیباپور. فرزاد، سرگذشت سامانیان،(برگرفته از کتاب تاریخ بخارا اثر محمد بن جعفر نرشخی)
54-ساندرز. ج.ج، تاریخ فتوحات مغول، ترجمة ابوالقاسم حالت، انتشارات امیر کبیر، تهران 1361
55- سرجان. ملکم، تاریخ فتوحات مغول، ترجمة میرزا اسماعیل حیرت، انتشارات افسون، چاپ اول، تهران، 1380
56- سمعانی. الانساب، تصحیح عبدا... عمرالبارودی، داراالکتب العلمیه، بیروت، 1408
57- سیدی. مهدی، سرایندة کاح نظم بلند، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1371
58-شاهین. داریوش، ایران در صد قرن، انتشارات سازمان تربیت بدنی، تهران، 1379
59- صدری افشار. غلامحسین، سرگذشت سازمانها و نهادهای علمی، نشر اندیشه، 1364
60- صفا. ذبیح ا...، تاریخ ادبیات ایران، انتشارات نوید، جلد اول، تهران، 1339
61- صفی. علی، لطائف(گلچین معانی)، نشر اندیشه، 1350
62- طبری. محمدبن جریر، تاریخ طبری،ترجمه ابوالقاسم پاینده،انتشارات اساطیر،جلد4،تهران، 1364
63- عباسی. پرویز، تاریخ دیالمه و غزنویان، شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران، 1336
64- عتبی. محمد، تحریر تازه ای از تاریخ یمینی، ترجمه ابوشرف ناصح بن ظفر گلپایگانی، تلخیص از احمد نوغانی مقدم، نشر تابران،1380
65-عروضی. سمرقندی، نظامی، چهارمقاله، ویرایش قزوینی و معین، تهران، 1334
66- عقیلی. سیف الدین حاجی بن نظام، آثار الوزراء، تصحیح و تعلیق میر جلال الدین حسینی ارموی (محدث)، انتشارات اطلاعات ، تهران، 1364
67- عمید. حسن، فرهنگ فارسی، انتشارات امیر کبیر، جلد 3-2-1، تهران، 1363
68- عنصرالمعالی.کیکاوس بن اسکندر،قابوسنامه،به اهتمام دکتر یوسفی،انتشارات اقبال، تهران، 1350
69- عنصری. ابوالقاسم حسن بن احمد، دیوان عنصری، به کوشش محمد دبیر سیاقی، کتابخانة سنائی، تهران، 1324
70- عوفی. محمد، ادبیات کلاسیک ایران، لندن، 1958
71- عوفی. محمد، جوامع الحکایات و لوامع الروایات، تصحیح ( امیر بانو، مصفا، مظاهر مصفا)، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1362
72- عوفی. محمد، لباب الالباب، به سعی و اهتمام ادوارد براون، لیدن،1321
73- غزنوی. سید حسن، دیوان ، چاپ مدرس رضوی، تهران، 1328
74- غفوراف، تاریخ تاجیکستان، ترجمة علی اصغر چارلاقی، انتشارات نشر و پخش کتاب، 1344
75- فرای. ریچارد، بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم، 1365
76- فرای. ریجارد، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه ( کمبریج 4)، ترجمة حـسن انوشه، انــتشارات امیر کبیر، تهران، 1363
77- فرای. ریچارد، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، چاپ سروش، تهران، 1358
78- فرخی. ابوالحسن، علی بن جولوغ، دیوان فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، کتابفروشی اقبال، تهران 1335
79- فردوسی. ابوالقاسم، شاهنامة فردوسی، به تصحیح ژول مول، کتابخانة حبیبی،جلد 5،تهران، 1363
80-فروزانفر. بدیع الزمان، سخن و سخنوران، چاپ خوارزم، جلد 1، 1350
81- فروزانی. سید ابوالقاسم، سیمجوریان، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ، تهران، 1381
82- فروغی ابری. اصغر، تاریخ غوریان، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد تهران،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، 1380
83-فضلی. سیف الدین، آثار الوزراء، ادارة هند، شماره 1569
84-کریستین سن.آرتور،ایران در زمان ساسانیان،ترجمة رشید یاسمی،انتشارات امیرکبیر،تهران، 1359
85- کونل. ارنست، هنر اسلامی، مترجم هوشنگ طاهری، نشر پیام، 1364
86- گرانتوسگی،آ.آو دیگران، تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ترجمة کیخسرو کشاورزی، انتشارات پویش، چاپ رامین، 1359
87- گردیزی. ابوسعید، تاریخ گردیزی (زین الاخبار)، با مقدمه علامه محمد قزوینی، تهران، 1327
88- گروسه. رنه، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه عبدالحسین میکده، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ 3، تهران، 1368
89- گیبون،انحطاط و سقوط امپراتوری روم، ترجمة ابوالقاسم طاهری، انتشارات سمت، تهران، 1350
90- گی لسترنج، جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1337
91- مألوف.امین، سمرقند، ترجمه دکتر کاظم شیوا رضوی، انتشارات دستان، چاپخانه دیبا، تابستان 1374
92- مبین. ابوالحسن، سرگذشت سلطان مسعود غزنوی ( بر گرفته از کتاب زین الاخبار، زیر نظر اکبر ایرانی و علیرضا مختارپور)، انتشارات مؤسسه فرهنگی اهل قلم، تهران، زمستان 1382
93- مجهول المؤلف حدود العالم من المشرق الی المغرب ، ترجمه انگلیسی و . مینورسکی با نام
The regions of the aper siangeography 372 A.H .982A.D. Gibb memorial series,N.S.X(Londn,1937)
94- مزارعی. عدنان، تاریخ اقتصادی ایران، انتشارات خیام، مهر 1371
95- مستوفی. حمدا... ، تاریخ گزیده ، به کوشش عبدالحسین نوایی، انتشارات امیر کبیر، 1362
96- مسعودی. ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، جلد 2، تهران ، 1365
97- مشکور. محمدجواد، ایران در عهد باستان، انتشارات اشرفی، تهران 1357
98- مقدسی. محمدبن احمد، احسن التقاسیم، ترجمه علینقی منزوی، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، تهران 1361
99- مؤلف مجهول، تاریخ سیستان، تصحیح ملک الشعرای بهار، کتابخانه زوار، تهران، 1314
100- مؤلف مجهول، مجمل التواریخ و القصص، تصحیح ملک الشعرای بهار، کتابفروشی کلاله خاور، 1318
101- میر خواند ( خاوند شاه هروی)، روضه الصفا، جلد 6-5-4 ، تهران، 1271
102- مینوی. مجتبی، فردوسی و شعرا ، انتشارات طوس، چاپ سوم، 1372
103- مهاجرانی. عطاءا...، حماسه فردوسی، انتشارات اطلاعات، جلد اول، تهران 1372
104- ناصرخسرو، سفرنامه ، ویرایش محمد دبیر سیاقی، تهران، 1335
105- ناظم. محمد، سلطان محمود غزنوی، کابل 1318
106- نراقی. حسن، چکیده تاریخ ایران از کوچ آریایی ها تا پایان سلسله پهلوی، انتشارات اختران، چاپ چهارم، تهران 1382
107- نصر. سید حسین، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، نشر اندیشه، جلد اول، مهر 1350
108-نفیسی. سعید، احوال و آثار رودکی، چاپ تهران، جلد 1، تهران، 1309
109- نفیسی . سعید، « حواشی» قابوس نامه، چاپ کتابفروشی فروغی، 1347
110- والدمن. مریلین، زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی، ترجمه منصوره اتحادیه ( نظام مافی)، نشر تاریخ ایران، چاپ اول،1375
111- وطواط. رشید، حدائق السحر، چاپ اقبال آشتیانی، تهران، 1375
112- یاحقی.محمدجعفر، دیـبای خســروانی ( کـوتاه شده تاریخ بیهقی)، گزینش و گزارش از مهدی سیدی، چاپ چهارم، تهران، 1379
113- یعقوبی. ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، انتشارات بنگاه، ترجمه و نشر کتاب، جلد 4-2، تهران 1343
114- هدایت، مجمع الفصحاء، چاپ دکتر سادات ناصری، جلد 1، 1360
115-هندوشاه.محمدقاسم،تاریخ فرشته،گلشن ابراهیمی،انتشارات کانپور،چاپ سنگی،جلد اول، 1301
116- هوار،کلمان و دیگرانتاریخ نگاری در اسلام،ترجمه یعقوب آژند، چاپ اول، تهران، 1361
« مقالات»
117- آلیاری. دکتر حسین، شخصیت و حیات سیاسی محمود غزنوی، فصلنامة تاریخ، گلشن، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، گروه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، سال اول، شماره اول، اسفند 1383
118- بایلوت.د.ج ، دایره المعارف اسلام، مقاله البیرونی
119- پویا. ویکی، تاریخ افغانستان، تابستان 1382( اقتباس از اینترنت)
120- تکمیل همایون. ناصر، هند و خصوصیات نمادین محیطی آن، مهرماه 1383 ( اقتباس از اینترنت)
121 – توماس، مجله انجمن پادشاهی آسیایی، سکه های هندوشاهان کابل ( 1848)
122- خراساني . برمك،‏ زبان و مسئله ملي در افغانستان‏ شماره 5‏، 1383( اقتباس از اينترنت)
123- خليفه. مجتبي، « روابط سياسي ، اجتماعي غزنويان و سلجوقيان از نبرد دندانقان تا پايان سلطنت بهرامشاه» ‏، 1380 ( اقتباس از اينترنت)
124- راسخ افشار.علي،‏ رابطه نهاد دين و سياست در ايران چگونه بوده است و روند تاريخي آن چيست؟،مرداد 1382 ( اقتباس از اينترنت)
125- ساساني.آريا‏ هنر و شكوه ايران در زمينه تاريخ و ادبيات ايران،‏ 1384 (اقتباس از اينترنت)
126- شفايي نورمند. حامد،‏ تركان و زبان فارسي،‏ نشريه Nai (نِي)،‏ سال دوم‏، شماره 9‏، 1383(اقتباس از اینترنت)
127- قلي پور. عوض‏ سازمان اداري غزنويان با تكيه بر منصب وزارت‏، 1375 ( اقتباس از اينترنت)
128- فلسفي . نصرا…‏ ،چند مقالة تاريخي و ادبي،‏ تابستان 1345
129- لونگورث ديمز. م،‏ دايره المعارف اسلامي‏، غزنويان،‏ انتشارات پيام،‏ تهران،1375
130- مجله اسلام‏ ،مقالاتي در ماهيت و رشد يك سنت فرهنگي، ( لندن 1955)
131- مرادي. گلمراد‏، آيا پاسخ به هر ياوه گويي در رابطه با مليتهاي ايران ارزش صرف وقت براي آن را دارد؟ 2004 ( اقتباس از اينترنت)
132- مينورسكي‏، مجله مدرسه پژوهش هاي شرق شناسي، (1930)
« منابع عربي»
133- ابن اثير. عزالدين، الكامل في التاريخ، ويرايش ژ.تورنبرگ، جلد 9، بيروت، 1375
134- ابن حوقل. ابوالقاسم محمد، صوره الارض، ترجمة جعفر شعار، ويرايش كرامي، بنياد فرهنگ ايران،تهران، 1345
135- ابن حوقل.ابوالقاسم محمد، سفرنامه، ترجمة جعفر شعار، انتشارات امير كبير، تهران،1366
136- ابن العبري. ابوالفرج، غريغوريوس ملطي « بارهبرؤس» ، چاپ بيروت، 1980، ترجمه فارسي، دكتر تاج پور و دكتر رياضي، چاپ تهران، 1364
137- ابن حسول، تفضيل الاتراك، نشر و ترجمه به تركي شرف الدين يالتقيه، 1940
138- ابن خلكان. احمدبن محمد، وفيات الاعيان، چاپ تهران، 1284
139- الاصطخري، مسالك الممالك، ويرايش دخويه، ليدن، 1927
140- الثعالبي. ابومنصور محمد، يتيمه الدهر في محاسن اهل العصر، قاهره ، 1956
141- الحسيني. صدرالدين علي، اخبار الدوله السلجوقيه، ويرايش محمد اقبال، لاهور، 1933
142- العتبي، تاريخ يميني، با تقريط شيخ منيني، الفتح الوهبي، قاهره، 1236
143- بيروني، تحقيق ماللهند، ترجمة اي. زاخاؤ، لندن، 1910

« نسخ خطي»
144- القاشاني. ابن بابا، رأس مال النديم، استامبول، شماره 234
145- روضات الجنات في اوصاف الهرات، ويرايش سيد محمد كاظم امام، چاپ دانشگاه، تهران
146- سبط ابن جوزي . مرات الزمان، توپ قاپي، كتابخانه احمد سوم، نسخة خطي، نمره 2907
147- شبانكاره اي.محمد بن علي بن محمد، مجمع الانساب في تواريخ، به تصحيح مير هاشم محدث، انتشارات امير كبير، چاپخانه سپهر، تهران 1376

« منابع انگليسي»
آ.گودارد ( خراسان) آثار ايران در
148- Annalesdu Service archeologigle (1949) del ,Iran , IV
149-Sachau , S.B, W.A.VOLL X X IV (1873)
150-The Islamic dynasties,archronological and geneological hand book
151- To kowalski, “ Lesturcsdanslesah-mame”, Rocznik Drientalisty czny,vol.XV (1939-40) PP.87 FF.

---