پایان نامه پژوهشی بر یافته های فلزی اورارتویی در شمال و شمال غرب ایران

نوع فایل: word
قابل ویرایش 457 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد ( M.A )
گرایش دوران تاریخی

چکیده:
امپراتوری اورارتو، بعنوان یکی از مطرح ترین دولت های آغاز هزاره اول قبل از میلاد در حالی در شرق سرزمین آناتولی ظهور نموده و رشد کرد. که این بخش از خاورمیانه از هزاره دوم ق.م. با حضور اقوام فعال و پرتحرکی آبستن نوزایی های فرهنگی بسیاری بود. در این میان دولت اورارتو با گسترش نظامی خود به سرزمینهای همجوار خصوصا قفقاز جنوبی و شمالغرب ایران، و در پی آن با گسترش فرهنگی فصل جدیدی را آغاز نمود. در این بین صنعتگران فلزکار اورارتو بیشترین نقش را داشته اند، چرا که بنظر می رسد عمده ترین دلیل حرکت نظامی اورارتوها به سمت سرزمینهای شمالغرب ایران دستیابی به معادن کانسارهای فلزی بوده است. از همین رو است که امروزه شاهد هستیم این دولت در دوران کوتاه مدت حضور خود در این منطقه آثار مادی متنوع و چشمگیری اعم از آثار هنری و صنعتی فلزی برجای گذاشته است و در این بین تاثیر و تاثرات متقابل فلزکاران اورارتویی با همتایان بومی منطقه قابل تامل می باشد. این قبیل تاثیر و تاثرات به حدی بوده است که برخی از اشیا تقلید شده از هنر اورارتوها در دوران بعد گاهی بعنوان یافته های اورارتویی مورد شناسایی واقع شده اند. و در برخی موارد تعدادی از محوطه های خارج از محدوده جغرافیای سیاسی اورارتو به دلیل نفوذ فرهنگی - و نه حضور مستقیم فرهنگی -بعنوان بخشی از سرزمین تحت سلطه اورارتوها مورد شناسایی قرار می گیرند.
در زمینه مقوله باستان فلز شناسی آثار و یافته های فلزی اورارتویی نیز آنچه که حائز اهمیت است، تاثیر پذیری هنرمندان فلزکار اورارتویی از تکنیک ها و عناصر تزئینی فلزکاران دوران پیشین و معاصر خود می باشد. ضمن اینکه صنعتگران اورارتویی با مهارت یافتن در زمینه شناسایی و استخراج معادن و استحصال، ذوب و ریخته گری فلزات گوناگون سرآمد اقوام باستانی منطقه گردیدند و این امر در تولیدات آثار مفرغی آنان بمراتب بیشتر مشهود است.

کلید واژه: اورارتو، شمالغرب ایران، هنر فلزکاری، باستان فلزشناسی.

مقدمه :
آغاز هزاره اول قبل از میلاد در تاریخ و باستانشناسی خاورمیانه نقطه عطفی می باشد که در آن شاهد تحول و جهش فرهنگی، هنری و صنعتی اقوام ساکن در منطقه می باشیم. در این دوران بشر با دستیابی به فن استحصال و تولید فراورده های آهنی هرچند در مقیاس محدود شتابان به سمت جهش صنعتی گام بر می دارد، که تحولات سیاسی و فرهنگی گسترده ای را بعنوان تبعات خود در پی دارد. در چنین برهه ای امپراتوری اورارتو در سرزمینی غنی از لحاظ خاک حاصلخیز، منابع آبی و معادن فلزی یعنی شرق آناتولی ظهور می نماید. و با سرعتی چشمگیر رشد نموده و در عرصه های مختلف هنری و صنعتی به تعالی می رسد که هنرفلزکاری این تمدن بهترین شاهد این مدعاست.
از اینرو در تحقیق حاضر سعی گردیده تا ضمن مطالعه همه جانبه و گسترده کلیه عوامل محیطی – سرزمینی و تاریخی پیرامون این امپراتوری، به تشریح موقعیت جغرافیایی و سرزمینی اورارتو پرداخته شود و اوضاع تحولات سیاسی و تاریخی پیشین و معاصر آن مورد بررسی قرار گیرد و در ادامه با پرداختن به مباحث باستان فلزشناسی در این دوران، حلقه های زنجیره مطالعه همه جانبه عوامل و عناصر موثر تمدنی و تاریخی اورارتوها کامل و یکپارچه گردد. و نهایتا با پشتوانه همین زنجیره مطالعاتی است که در گامهای بعدی آثار و یافته های فلزی این تمدن که در سرزمین شمالغرب ایران بدست آمده اند مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته اند.
آنچه که همواره در روند مطالعه و نگارش تحقیق حاضر مد نظر قرارگرفته ایجاد روند منطقی در پیوستگی بخشهای مختلف تحقیق بوده است. از همین رو کلیه فصول تحقیق و زیرمجموعه های آنها صرفا با یک هدف یعنی نیل به پردازش صحیح باستان فلزشناسی آثار اورارتویی تدوین گردیده اند. بدین ترتیب تحقیق حاضر در شش فصل ارائه گردیده است:
- در فصل اول به بیان کلیات، خصوصا سوالات مطروحه و فرضیه ها پرداخته شده است.
- در فصل دوم با بیان جغرافیای زیستی قلمرو اورارتو عوامل محیطی موثر مورد بررسی قرار گرفته و نهایتا معادن کانسار های فلزی موجود در سرزمین اورارتو در قالب نتیجه گیری حاصل از پرداختن به مباحث زمین ریخت شناسی این سرزمین بیان گردیده است.
- در فصل سوم تحولات تاریخی مرتبط با اورارتو از تمامی منظرها بررسی گردیده است و با بیان استقرارهای پیش از تاریخی سرزمین اورارتو به معرفی و بررسی تکثر محیط های مناسب استقراری بشر در دوران های پیش از اورارتو پرداخته شده و در ادامه طی یک روند خطی ابتدا اقوام و تمدن های موثر پیش از اورارتو در سرزمین اورارتو و سرزمینهای همجوار و سپس اقوام و تمدنهای معاصر اورارتو در سرزمینهای همجوار مورد مطالعه قرار گرفته و پس از بیان کلیات تاریخی فوق تاریخ امپراتوری اورارتو در قالب گاهشماری پادشاهان این دولت با ذکر عناصر تمدنی و فرهنگی شاخص همانند خط و کتیبه ها و مذهب و غیره ارائه گردیده است. و نهایتا بخش پایانی فصل سوم به معرفی محوطه های استقراری اورارتو و آثار غیرمنقول برجای مانده از این تمدن در سرزمین شمالغرب ایران منتهی می گردد.
- در فصل چهارم نیز با ورود به بحث تخصصی باستان فلزشناسی ( آرکئو متالورژی ) سعی گردیده تا کلیات موارد مربوط به کشف فلزات و استخراج و استحصال و تکنیک های فلزکاری از ابتدا تا پایان دوران اورارتو با بیانی علمی و تخصصی و در عین حال روان و شفاف برای مخاطبان باستان شناس ذکر گردد.
در فصل پنجم نیز با بهره گیری از کلیه مطالعات چهار فصل پیشین یافته های فلزی اورارتویی در شمال و شمالغرب ایران از دیدگاه فن شناسی مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفته اند.
- و نهایتا در فصل ششم نیز با بهره گیری از کلیه دستاوردهای پنج فصل پیشین نتیجه گیری های حاصله ارائه گردیده است.

فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
فصل اول کلیات
1 – 1 -موضوع پژوهش و بیان مساله
1 – 2 -پرسش اصلی و سوالات مطرح تحقیق
1 – 3 – فرضیه های مطرح تحقیق
1 – 4 – اهداف تحقیق
1 – 4 – 1 – اهمیت ها و ضرورت ها
1 – 4 – 2-اهداف مطالعاتی
1 – 4 – 3 – اهداف کاربردی
1 – 5 -سوابق پژوهشی مرتبط با مو.ضوع تحقیق
1- 6- دشواری ها و محدودیت های تحقیق
1 – 7-روش تحقیق و نحوه ارجاع مطالب و منابع
فصل دوم – جغرافیا و زمین ریخت شناسی سرزمینی اورارتو
2 – 1 - مطالعات جغرافیایی ؛ اولین گام پژوهشهای باستانشناسی
2- 1- 1-تعریف جغرافیا
2- 1- 2-اهمیت جغرافیا در پژوهش های باستان شناسی
2-2-نحوه مطالعه و بررسی جغرافیای سرزمینی اورارتو
2-3- جغرافیای شرق آناتولی
2- 3- 1-کوهها و ناهمواریهای شرق آناتولی
2- 3- 1- 1-کوه آرارات
2- 3- 1- 2-کوههای جیلو- سات
2- 3- 1- 3-کوههای حکاری
2- 3- 1- 4-کوههای توروس
2- 3- 1- 5-کوههای توروس آلا
2- 3- 1- 6-کوه ارجییس
2- 3- 1- 7-کوه نمرود
2- 3- 1- 8-کوه سبحان
2 – 3 – 2 – دریاچه وان
2 – 3 – 3- معادن شرق آناتولی
2- 3- 3- 1- معادن آهن
2- 3- 3- 2- معادن مس
2- 3- 3- 3- معادن طلا و نقره
2- 3- 3- 4- سایر فلزات
2 – 4 - جغرافیای قفقاز
2 – 4 – 1 - کلیات جغرافیای قفقاز
2 – 4 – 2 - زمین ریخت شناسی قفقاز
2- 4 -3 - پستی ها و بلندی های قفقاز
2 – 4 – 4 - رشته کوههایقفقاز جنوبی ( قفقاز کوچک )
2 – 4 - 4 - 1 - رشته کوهبزیب
2– 4 – 4 – 2 - رشته کوه کودوری
2 – 4 – 4 – 3 – رشته کوه کارتلی
2 – 4 – 4 – 4 - رشته کوه شاه داغ
2- 4 - 4- 5 - مورو داغ
2 - 4 - 4 - 6 - رشته کوه لنگه بیز
2 - 4 - 4 – 7 - رشته کوه گویجه شرقی ( سوان شرقی )
2 - 4 -4- 8 - رشته کوه زنگه زور
2 - 4 – 4 – 9 - رشته کوه واردنیس
2 - 4 - 4 - 10- رشته کوه مسختی
2 – 4 – 4 – 11 - رشته کوه جاواختی
2 - 4 - 4 - 12 - رشته کوه تریا لتی
2 - 4 - 4 - 13 – آلاداش
2 – 4 - 5 - فلاتها ، جلگه ها و دشتهای قفقاز ( قفقاز جنوبی ).
2- 4- 5- 1-فلات ارمنستان
2-4-5-2- دشت مغان
2-4-5-3- دشت آرارات
2-4-5-4- جلگه کر _ارس
2-4-5- 5- دشت گنجه _قازاخ
2-4- 5 -6- جلگه لنکران
2- 4- 6 - رودها و دریاچه ها قفقاز جنوبی
2- 4 - 6 - 1- دریاچه سوان ( گویجه )
2- 4- 6 -2 - رود کر ( کورا )
2- 4- 6- 3- رود ارس
2 -4- 7 - معادن قفقاز جنوبی
2 – 5 - جغرافیای شمالغرب و شمال ایران
2-5-1- زمين ريخت شناسي ( ژئومورفولوژي ) شمالغرب ایران
2-5-1-1- كوهستان قره داغ ( = قراجه داغ = ارسباران)
2-5- 1-2- رشته سبلان – جلفا
2-5-1-3- رشته سهند – برقوش
2-5-1-4- كوهستان قره داش يا تكاب
2-5-1- 5- رشته ميشو داغ
2- 5-2- حوضه های آبریز شمالغرب ایران
2-5-2-1- حوضه آبریز ارس و خزر
2-5-2-2- حوضه آبریز دریاچه ارومیه
2-5-2-3- حوضه آبریز دجله
2-5-3- دریاچه ارومیه
2-5- 4- جغرافیای شمال ایران ( سرزمین تالش )
2- 5- 4- 1- موقعیت جغرافیایی سرزمین تالش
2- 5- 4- 2- پستی و بلندیهای تالش
2- 5- 5- پتانسیلهای معدنی شمالغرب ایران
2- 5- 5- 1- معادن آهن
2- 5- 5- 2- معادن مس
2- 5- 5- 3- معادن طلا
2- 5- 5- 4- معادن نقره
2- 5- 5- 5- معادن سرب و روی
2- 5- 4- 6- معمای معادن قلع
فصل سوم – مبانی تاریخی امپراتوری و تمدن اورارتو.
3 -1 – مقدمه
3 - 2 - آثار دوران پارینه سنگی در محدوده جغرافیایی امپراتوری اورارتو.
3- 2- 1- پارینه سنگی آناتولی
3- 2- 2- پارینه سنگی قفقاز جنوبی
3- 2- 3- پارینه سنگی شمالغرب ایران
3- 3- استقرار های دوره نوسنگی در محدوده جغرافیایی امپراتوری اورارتو.
3- 3- 1- استقرار های دوره نوسنگی آناتولی
3- 3- 2- استقرار های دوره نوسنگی قفقاز جنوبی
3- 3- 3-استقرار های دوره نوسنگی شمالغرب ایران
3- 3- 3- 1- تپه حاجی فیروز
3- 3- 3- 2- دالما تپه
3- 4- استقرارهای دوران مس- سنگی شمالغرب ایران
3- 4- 1- پیزدلی تپه
3- 4- 2- یانیک تپه
3- 4- 3- گوی تپه
3- 5- استقرار های عصر برنز و آهن در محدوده جغرافیایی امپراتوری اورارتو.
3- 5- 1- استقرار های عصر برنز و آهن آناتولی
3- 5- 2- استقرار های عصر برنز و آهن قفقاز جنوبی
3- 5- 3- استقرار های عصر برنز و آهن شمالغرب ایران
3- 5- 3- 1- یانیک تپه
3- 5- 3- 2-توپراقلی تپه
3- 5- 3- 3- گوی تپه
3- 5- 3- 4- هفتوان تپه
3- 5- 3- 5- دینخواه تپه
3- 5- 3- 6- تپه حسنلو
3- 5- 3- 7- کردلر تپه
3- 6-پیشینه تاریخی تالش
3- 6- 1- تپه مارلیک ( چراغعلی تپه )
3- 6- 2- محوطه باستانی میانرود
3- 6- 3- گورستان باستانی اسب سرا
3- 6- 4- مریان و گورستان باستانی تندوین
3- 6- 5-آق اولر
3- 6- 6- تول گیلان
3- 6- 7- گورستان باستانی کورامار
3- 7- اقوام پیشین و معاصر اورارتو
3- 7- 1- كاسي ها
3- 7- 2- سوباريها
3- 7- 3- گوتي ها
3- 7- 4- لولوبي ها
3- 7- 5- خاريميدانيها
3- 7- 6- ميتاني ها
3- 7- 7-هوري ها
3- 7- 8-هیتی ها
3- 7- 9- آشوری ها
3- 7- 10- کیمری ها ( سیمری ها )
3- 7- 11- سکاها ( سیتها )
3- 7- 12- مانایی ها
3- 7- 13- مادها
3- 8-امپراتوری اورارتو.
3- 8- 1- اتحادیه نائیری
3- 8- 2- تغییر فرم اتحادیه نائیری به کشور اورارتو
3- 8- 3- پادشاهان اورارتو و تحولات جدید منطقه ای و شمالغرب ایران
3- 8- 3- 1- آرامو (آرمه)
3- 8- 3- 1- 1- پادشاهی آرامو
3- 8- 3- 1- 2- تقابل با آشور
3- 8- 3- 1- 3- آرزاشگون ( آرزاشگو)
3- 8- 3- 2- ساردوری اول
3- 8- 3- 2- 1- خط اورارتو
3- 8- 3- 2- 2- زبان اورارتو
3- 8- 3- 2- 3- کتیبه های اورارتو
3- 8- 3- 2- 4- شمالغرب ایران و امپراتوری نوپا
3- 8- 3- 3- پادشاهی ايشپونی ومنوا
3- 8- 3- 3- 1- ایشپونی و نخستین گامها بسوی شمالغرب ایران
3- 8- 3- 3- 2- منوا و توجه به قفقاز در ادامه پیشروی های ایشپونی
3- 8- 3- 3- 3- کتیبه های منوا در اشنویه و داش تپه
3- 8- 3- 3- 4- دین و خدایان اورارتو
3- 8- 3- 5- آرگيشتي اول و تسلط بر دریاچه ارومیه
3- 8- 3- 5- 1- کتیبه آرگیشتی اول در جوان قلعه
3- 8- 3- 6- ساردوري دوم و تسلط کامل بر ارمنستان
3- 8- 3- 7- روساي اول و اتحاد با ماد
3- 8- 3- 7- 1- کتیبه روسای اول در محمودآباد (ارومیه)
3- 8- 3- 7- 2- استل موانا
3- 8- 3- 8- آرگيشتي دوم و ثبات سیاسی اورارتو
3- 8- 3- 8- 1- کتیبه آرگیشتی دوم در رازلیق
3- 8- 3- 8- 2- کتیبه آرگیشتی دوم در نشتبان
3- 8- 3- 8- 3- کتیبه آرگیشتی دومشیشه
3- 8- 3- 9- روساي دوم، اتحاد با کیمری ها و جنگ با سکاها
3- 8- 3- 9- 1- کتیبه روسای دوم در سیقیندل
3- 8- 3- 9- 2- کتیبه روسای دوم در بسطام
3- 8- 3- 10- ساردوري سوم
3- 8- 3- 11- روساي سوم
3- 9- شواهد باستانشناختی حضور اورارتو در شمالغرب ایران
3- 9- 1-محوطه ها و تپه های باستانی با دوره های فرهنگی استقرارهای اورارتویی
درشمالغرب ایران
3- 9- 2-قلعه های اورارتویی شمالغرب ایران
3- 9- 3- صخره تراشی و اتاقهای صخره ای اورارتویی شمالغرب ایران
3- 9- 4-راهدارخانه های اورارتویی شمالغرب ایران
3- 9- 5-تاسیسات آبرسانی اورارتویی
3- 9- 6- دژ شهر اورارتویی بسطام
فصل چهارم – مبانی متالورژی و هنرفلز کاری در هزاره دوم و اول پیش از میلاد.
4- 1- مقدمه
4- 1- 1- لزوم آشنایی با آرکئومتالوژی ( باستان فلزشناسی )
4- 1- 2- اصطالاحات و مفاهیم تخصصی متالورژی
4- 1- 2- 1- آلیاژ
4- 1- 2- 2- استحصال فلزات
4- 1- 2- 3- الکتروم
4- 1- 2- 4- بوته ذوب فلز
4- 1- 2- 5- تشویه
4- 1- 2- 6- ذوب فلز
4- 1- 2- 7- ذوب مات
4- 1- 2- 8- قالکاری
4- 1- 2- 9- فلزکاری باستانی ( آهنگری )
4- 1- 2- 10- فن شناسی اشیا فلزی
4- 1- 2- 11- کانه
4- 1- 2- 12- کانه آرایی ( پرعیار سازی )
4- 2-فلزشناسی ( مهندسی متالوژی )
4- 2- 1- تعریف فلز
4- 2- 2- ویژگی های شاخص فلزات
4- 2- 3- تاریخچه کشف فلزات
4- 2- 3- 1- گذر از نوسنگی به دوران فلز
4- 2- 3- 2- استخراج مس و شناسایی دیگر فلزات
4- 2- 3- 3- فن آوری تولید آلیاژ
4- 2- 3- 4- شناسایی و تولید آهن
4- 2- 4- فلزات هفتگانه دوران باستان
4- 2- 4- 1- طلا
4- 2- 4- 1- 1- مشخصات عمومی طلا
4- 2- 4- 1- 2- تاریخچه طلا
4- 2- 4- 1- 3- پیدایش در طبیعت طلا
4- 2- 4- 1- 4- روش استخراج طلا
4- 2- 4- 1- 5-آلیاژهای طلا
4- 2- 4- 2- نقره
4- 2- 4- 2- 1- مشخصات عمومی نقره
4- 2- 4- 2- 2- تاریخچه نقره
4- 2- 4- 2- 3- پایداری و خوردگی نقره
4- 2- 4- 3-مس.
4- 2- 4- 3- 1- مشخصات عمومی مس
4- 2- 4- 3- 2- تاریخچه مس
4- 2- 4- 3- 3- پیدایش در طبیعت مس
4- 2- 4- 3- 4- استخراج و استفاده مس
4- 2- 4- 3- 5- آلیاژ های مس
4- 2- 4- 3- 5- 1-مفرغ ( برنز )
4- 2- 4- 3- 5- 2-برنج
4- 2- 4- 3- 5- 3-سفید روی
4- 2- 4- 3- 6- اکسیداسیون و خوردگی مس
4- 2- 4- 4-قلع
4- 2- 4- 4- 1- مشخصات عمومی قلع
4- 2- 4- 4- 2- تاریخچه قلع
4- 2- 4- 4- 3- پیدایش در طبیعت قلع
4- 2- 4- 4- 4- آلیاژ های قلع
4- 2- 4- 4- 5- پایداری و آسیب های خوردگی قلع
4- 2- 4- 5- سرب
4- 2- 4- 5- 1- مشخصات عمومی
4- 2- 4- 5- 2- تاریخچه سرب
4- 2- 4- 5- 3- آلیاژ های سرب
4- 2- 4- 6- روی
4- 2- 4- 6- 1- مشخصات عمومی
4- 2- 4- 6- 2-تاریخچه روی
4- 2- 4- 6- 3- پیدایش روی در طبیعت
4- 2- 4- 6- 4- آلیاژهای روی ( سرب و روی )
4- 2- 4- 7- آهن
4- 2- 4- 7- 1- مشخصات عمومی آهن
4- 2- 4- 7- 2- تاریخچه آهن
4- 2- 4- 7- 3- پیدایش آهن در طبیعت
4- 2- 4- 7- 4- آلیاژهای آهن
4- 2- 4- 7- 5- پایداری و آسیب های خوردگی آهن
4- 3-تکنیک ها و اصول فلزکاری در دوران باستان
4- 3- 1- آهسته سرد کردن پس از دوباره گرم کردن ( از تردی کاستن )
4- 3- 2- اتصالات فراورده های فلزی
4- 3- 3- برجسته کاری
4- 3- 4- برجسته کاری یا چکش کاری از داخل
4- 3- 5- ترصیع
4- 3- 6- حکاکی
4- 3- 7- ریخته گری
4- 3- 8- قالب باز
4- 3- 9- قالب بسته یا دو کفه
4- 3- 10- شيوه ريخته گري در جا
4- 3- 11- قلمزنی
4- 3- 12- کنده کاری
4- 3- 10-لحیم کاری
4- 4- ظهور و توسعه هنرفلزکاری شرق نزدیک درهزاره دوم و اول ق.م
4- 4- 1- هنرفلزکاری در ایران
4- 4- 1- 1- فلزکاری شمالغرب ایران ( هزاره دوم ق.م. )
4- 4- 1- 2- شمال ایران
4- 4- 1- 3- مفرغ کاری لرستان ( هزاره دوم و اول ق.م. )
4- 4- 2- هنرفلزکاری در بین النهرین
4- 4- 2- 1- سومر
4- 4- 2- 2- آشور
4- 4- 3- هنرصنعت فلزکاری در قفقاز جنوبی
4- 4- 4-هنرفلزکاری در آناتولی
4- 4- 5- فلزکاری اورارتو
فصل پنجم، معرفی و تحلیل، "یافته های فلزی اورارتویی" در شمال و شمالغرب ایران
5- 1- مقدمه
5- 2- معرفی و تحلیل، جنگ افزارهای اورارتویی
5- 2- 1- کلاهخود های منتسب به اورارتو
5- 2- 1- 1- اثر شماره 1
5- 2- 1- 2- اثر شماره2
5- 2- 1- 3- اثر شماره 3
5- 2- 2- کمربندهای منتسب به اورارتو
5- 2- 2- 1- اثر شماره 1
5- 2- 2- 2-اثر شماره 2
5- 2- 2- 3- اثر شماره 3
5- 2- 3- سرنیزه و سرپیکانهای اورارتویی
5- 2- 3- 1-اثر شماره 1
5- 2- 3- 2-اثر شماره 2
5- 2- 3- 3-اثر شماره 3
5- 2- 3- 4-اثر شماره 4
5- 2- 4- اثر شماره 1
5- 3- معرفی و تحلیل زیورآلات فلزی اورارتو
5- 3- 1-اثر شماره 1
5- 3-2-اثر شماره 2
5- 3- 3- اثر شماره 3
5- 3- 4- اثر شماره 4
5- 3- 5- اثر شماره 5
5- 3- 6- اثر شماره 6
5- 3- 7- اثر شماره 7
5- 3- 8- اثر شماره 8
5- 3- 9- اثر شماره 9
5- 3- 10- اثر شماره 10
5- 3 – 11- اثر شماره 11
5- 3- 12- اثر شماره 12
5- 3- 13- اثر شماره 13
5- 3- 14- اثر شماره 14
5- 3- 15- اثر شماره 15
5- 4- معرفی و تحلیل ظرف فلزی و اشیا روزمره
5- 4- 1- اثر شماره 1
5- 4- 2- اثر شماره 2
5- 4- 3- اثر شماره 3
5- 4- 4- اثر شماره 4
5- 4- 5- اثر شماره5
5- 4- 6- اثر شماره 6
5- 4- 7- اثر شماره 7
5- 4- 8-اثر شماره 8
5- 5- سایر اشیا فلزی اورارتویی
فصل ششم، نتیجه گیری و جمعبندی.
6- 1- مقدمه
6- 2- نتایج بررسی جغرافیای سرزمینی و تاریخی اورارتو
6- 3- نتایج مطالعات متالورژیکی - تاریخی سرزمین اورارتو
6- 4- نتایج مطالعات آماری یافته های فلزی اورارتویی در ایران
6- 5- نتایج مطالعات تحلیلی و مقایسه ای یافته های فلزی اورارتویی در ایران
6- 6- نتایج مطالعات تحلیلی یافته های اورارتویی در شمال
6- 7- ارائه نظرات جدید و پیشنهاد برای ادامه کار
لوحه ها
منابع
1- منابع فارسی
2- منابع لاتین

منابع و مأخذ:
منابع فارسی :
1- آقانباتی، علی(1383): " زمین شناسی ایران"، تهران: وزارت صنایع و معادن، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.چاپ دوم.
2- ابراهیمی لویه، عادل (1384):" تپه مارلیک"،تهران: انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی، چاپ اول.
3- اپهام پوپ، آرتور ( 1384): " شاهکارهای هنر ایران"، اقتباس و نگارش: پرویز ناتل خانلری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
4- احسانی، محمد تقی ( 1382): "هفت هزار سال هنر فلزکاری در ایران"،تهران: انتشارات علمی فرهنگی، چاپ دوم.
5- امیر احمدیان، بهرام ( 1381): "جغرافیای کامل قفقاز"، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ اول.
6- ایروانی، فرشید (1380): " نقوش تزئینی بر روی آلات و ادوات جنگی اورارتو"، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
7- بدیعی، ربیع ( 1373): "جغرافیای مفصل ایران"، جلد اول، تهران: انتشارات اقبال، چاپ پنجم.
8- بدیعی، ربیع ( 1373): "جغرافیای مفصل ایران"، جلد سوم، تهران: انتشارات اقبال، چاپ پنجم.
9- برنی، چارلز و لانگ، مارشال( 1386): " تاریخ اقوام کوه نشین شمالغربی ایران"، ترجمه: هوشنگ صادقی، تهران: انتشارات نگاه، چاپ اول.
10- بریفول، ارهارد( 1381):" مهندسی طلاسازی"، مترجم: رضا فرامرزی، جلد اول، تهران: نشر طراح، چاپ اول.
11- بشاش کنزق، رسول (1383): " قرائت دو کتیبه تازه اورارتویی در آذربایجان و تول تالش"، ( مجموعه مقالات همایش بین المللی باستانشناسی ایران: حوضه شمال غرب.) تهران: انتشارات پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
12- بهزادی، رقیه (1384): " قومهای کهن در قفقاز، ماورای قفقاز، بین النهرین، هلال حاصلخیز "، تهران: انتشارات:نشر نی، چاپ دوم.
13- بهمنش، احمد (1374): " تاریخ ملل قدیم آسیای غربی"، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم.
14- پرادا، ادیت (1383): " هنر ایران باستان"، با همکاری و کمک: رابرت دایسون و چالز ویلکینسون، ترجمه: یوسف مجیدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
15- پیت من، هالی(1384): " هنر عصر مفرغ جنوب شرق ایران و آسیای میانه غربی و دره سند "، ترجمه: کوروش روستایی، تهران: انتشارات پیشین پژوه، مهر بردیا، چاپ اول.
16- پیوتروفسکی، بوریس .ب. (1348): " اورارتو"، ترجمه: عنایت الله رضا، تهران: انتشارات: بنیاد فرهنگ ایران.
17- پیوتروفسکی، بوریس .ب. (1381) : " اورارتو"، ترجمه: رشید برناک، تهران: انتشارات: اندیشه نو، چاپ اول.
18- پیوتروفسکی، بوریس .ب. (1383) : " تمدن اورارتو و باستانشناسی اورارتو پس از 1960"، ترجمه: حمید خطیب شهیدی، تهران: انتشارات: پژوهشکده باستانشناسی، سازمان میراث فرهنگی کشور. چاپ اول.
19- تبریزی، محمدصالح ( معدنچی باشی ) (1349) : " معدن نامه، فهرستی از معادن ایران در سالهای 1240 – 1270 هجری شمسی "، مصحح و تدوینگر: عباس پرورش.
20- توحیدی، ناصر ( 1364): " سیر تکامل تولید آهن و فولاد در ایران و جهان"، تهران: انتشارات امیرکبیر.
21- جبارلوی شبستری، ب (1380): " بررسی نوسانهای سطح دریاچه ارومیه در دوران کواترنری " اولین همایش دریاچه ارومیه، دانشکده ارومیه.
22- حاجی زاده، کریم(1374): " بررسی استقرارهای اورارتویی در شمالغرب ایران"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
23- خسروتهرانی، خسرو(1381): " زمین شناسی تاریخی"، تهران: انتشارات کلیدر چاپ اول.
24- خطیب شهیدی، حمید (1383) " پژوهش های جدید در حسنلو و باز نگری لایه های فوقانی آن " ( مجموعه مقالات همایش بین المللی باستانشناسی ایران : حوضه شمال غرب. )، تهران: انتشارات پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
25- خلعتبری، محمدرضا (1381): " کاوش های باستان شناسی تالش « تول تالش »"، پژوهشگاه، اداره کل میراث فرهنگی استان گیلان.
26- خلعتبری، محمدرضا (1383): " کاوشهای باستانشناسی در محوطه های باستانی تالش «مریان- تندوین»"، رشت: انتشارات سازمان میراث فرهنگی استان گیلان، چاپ اول.
27- خلعتبری، محمدرضا ( 1385 ): " گزارشی به مناسبت برگزاری دومین همایش فرهنگ و تمدن تالش"، تالش: انتشارات پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری تالش.
28- داستانپور، محمد(1384): " زمین شناسی تاریخی"، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ سوم.
29- دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ (1380): " تاریخ ماد"، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: انتشارات علمی، فرهنگی، چاپ ششم.
30- دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ (1383): " تاریخ ایران باستان"، ترجمه: روحی ارباب، تهران: انتشارات علمی، فرهنگی، چاپ چهارم.
31- زاوش، محمد(1348) : " کانی شناسی در ایران قدیم "، جلد اول، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
32- طلایی، حسن(1374): " باستانشناسی و هنر ایران در هزاره اول قبل از میلاد"، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
33- طلایی، حسن(1385): " عصرمفرغ ایران" ، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
34- عمرانی، بهروز(1383): " عصر مفرغ قدیم در شمال غرب فلات ایران " ( مجموعه مقالات همایش بین المللی باستانشناسی ایران: حوضه شمال غرب. )، تهران: انتشارات پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
35- فاضلی نشلی، حسن و آجورلو، بهرام (1383): " در آمدی بر بسط فرهنگ کورا – ارس در اواخر هزاره چهارم ق.م. در دشت قزوین " ( مجموعه مقالات همایش بین المللی باستانشناسی ایران: حوضه شمال غرب.)، تهران: انتشارات پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
36- فرای، ریچاردنلسون(1382): " تاریخ باستانی ایران" ، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات علمی، فرهنگی، چاپ دوم.
37- فهیمی، حمید(1381): " فرهنگ عصر آهن در کرانه های جنوب غربی دریای خزر از دیدگاه باستانشناسی"، تهران: انتشارات سمیرا، چاپ اول.
38- کریم پور، محمد حسن(1385): " زمین شناسی اقتصادی کاربردی "، تهران: انتشارات ارسلان، چاپ سوم.
39- کلارک، گراهام(1379): " جهان پیش از تاریخ از دیدگاهی نو"، ترجمه: گروه مترجمین، تهران: انتشارات دنیای مادر.
40- گانتر، سی و جت، پل(1383): " فلزکاری ایران " ( در دوران هخامنشی، اشکانی، ساسانی ) ترجمه: شهرام حیدرآبادیان، تهران: انتشارات گنجینه هنر، چاپ اول.
41- گدرا، آندره (1377): " هنر ایران"، ترجمه: بهروز جبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ سوم.
42- گیریشمن، رومن (1381): " ایران از آغاز تا اسلام"، ترجمه محمد معین، تهران: انتشارات علمی، فرهنگی، چاپ چهاردهم.
43- لک پور، سیمین(1375): " سفیدروی"، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، چاپ اول.
44- مافی، فرزاد و عالی، ابولفضل (1380): " هنر فلزکاری" « جزوه کلاسی »، گروه باستانشناسی، دانشگاه آزاد واحد ابهر.
45- مجیدزاده، یوسف (1364): " فلز و فلزگری در ایران باستان"، نامه فرهنگ ایران. تهران.
46- مجیدزاده، یوسف (1380): " تاریخ و تمدن بین النهرین" ( جلد سوم )، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول.
47- مدودسکایا، یانا(1383): " ایران در عصر آهن 1 "، ترجمه : علی اکبر وحدتی، تهران: پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
48- مشکور، مجمد جواد (1332): " تاریخ مردم اورارتو و کشف یک سنگ نبشته بحط اوراراتو در آذربایجان"، تهران: نشریه شماره یک انجمن فرهنگ و هنر ایران.
49- مشکور، محمد جواد (1345): " تاریخ اورارتو و سنگ نبشته های اورارتویی در آذربایجان"، تهران: موسسه مطالعات و بررسی ها و کاوشهای علمی و هنری و تاریخی ایران باستان.
50- ملازاده، کاظم (1384): " پیدایش فن تولید آهن و کاربرد آن در شمالغرب ایران "، (مجموعه مقالات دومین همایش باستانشناسان جوان ایران )، تهران: سازمان میراث فرهنگی، انتشارات اداره کل امور فرهنگی، چاپ اول.
51- ملک شهمیرزادی، صادق (1378): " ایران در پیش از تاریخ"، تهران، پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
52- ملک شهمیرزادی، صادق (1382): " نقره کاران سیلک" ( گزارش فصل دوم طرح بازنگری سیلک )، تهران: پژوهشکده باستان شناسی، چاپ اول.
53- مورتگات، آنتون (1377): " هنر بین النهرین باستان"، ترجمه: محمد رحیم صراف و زهرا باستی، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
54- ناردو، دان (1381): " امپراتوری آشور"، ترجمه: مهدی حقیقت خواه، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ سوم.
55- نگهبان، عزت الله (1378): "حفاریهای مارلیک" (جلد اول)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه)، چاپ اول.
56- واندنبرگ، لویی (1379): " باستانشناسی ایران باستان"، ترجمه: عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
57- هرتسفلد، ارنست(1381): " ایران در شرق باستان"، ترجمه: همایون صنعتی زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه شهید باهنر کرمان، چاپ اول.
58- هیئت باستانشناسان آلمانی(1354): " گزارشهای باستانشناسی در ایران"، ترجمه: سروش حبیبی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
59- یانگ، ت.کایلر (1373): " بازنگری عصر آهن ایران"، ترجمه: کامیار عبدی، مجله میراث فرهنگی، شماره دوازده، تابستان73.
60- کمیته مطالعات معدن کاری و فلزکاری (1381): " گزارش مقدماتی مطالعات فلزکاری و معدن کاری کهن"، ترجمه: مژده مومن زاده، تهران: انتشارات: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور. چاپ اول.
61- _____ ، (1378): " کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری های بالتیک" ، تهران : موسسه جغرافیایی و کاتوگرافی گیتاشناسی ، چاپ دوم.
62- _____ ، (1380): " اطلس کامل گیتاشناسی"، تهران: موسسه کارتوگرافی و گیتاشناسی، دوره دوم، چاپ شانزدهم.
63- _____، (1381): " فرهنگ جغرافیایی کوههای کشور"، ( منطقه شمالغرب ایران)، جلد اول، تهران: سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ دوم.
64- _____، (1381): " فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور"، (حوضه آبریز دریاچه ارومیه)، جلد اول، تهران: سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ اول.
65- _____، (1382): " فرهنگ جغرافیایی رودهای کشور"، (حوضه آبریز دریای خزر)، جلد دوم، تهران: سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ اول.
66- _____ ، ( 1382 ): " اطلس زمین شناسی"، تهران: انتشارات سازمان نقشه برداری کشور، چاپ اول.
67- _____ ، (1384) : " اطلس تاریخ ایران" ، تهران : انتشارات سازمان نقشه برداری کشور ، چاپ دوم.
68- _____ ، ( 1385 ) : " ایران، تاریخ، فرهنگ، هنر" ، تهران : انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، چاپ اول.
69- _____ ، (1961): " اطلس جغرافیایی آذربایجان" ، باکو- مسکو.
70- _____ ، (1986): " دایره المعارف آذربایجان شوروی" ، جلد دهم ، چاپ باکو.

منابع لاتین :
1- Alp, Sedat (2003): " Hitit Güneşi ", Turkiye Bilimsel ve Teknik Araştıma Kuraumu, Ankara, 5.Basim ocak 2003.
2- Alp, Sedat (2005): " Hitit Çağında Anadolu " ( Çiviyazılı ve HiyroglifYazılı Kaynaklar), Turkiye Bilimsel ve Teknik Araştıma Kuraumu, Ankara, 5.Basim ocak 2005.
3- Altınlı, E. (1964): " Türkiye Jeoloji Haritası-Explanatory Text of the Geoloqical Map of Turkey", Maden Tetkik Arama Enstitüsü, Ankara.
4- Arık, R.O.(1937): "Alaca Höyük Hafriyatl " ; 1935 Çalışmaları, Ankara.
5- Atalay et al.,(1985): Atalay, L, M. Tetik, Ö. Yılmaz, " Kuzeydoğu Anadolu 'nun Eko Sistemleri " , Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi, 141, Ankara.
6- Atalay, L (1997): " Türkiye Coğrafyası ", İzmir.
7- Atalay, L-K. Mortan (1997): " Türkiye Bölgesel Coğrafyası " , istanbul.
8- Azarpay, Guitty.(1968): "Urartian art and artifacts;" a chronological study. Berkeley, University of California Press.
9- Badaljan, R.E-P.L.Kohl-D.Stronach-A.V.Tonikjan(1994), "Preliminary Report on the 1993 Excavation at Horom, Armenia", Iran 32: 1-29.
10- Bahşaliyev, V. (1997): "Nahçıvan Arkeolojisi-The Archaeology of Nakhichevan" ; Arkeoloji ve Sanat Yayınları, istanbuL.
11- Balkan, Kemal; 1960. "Patnos Yakininda Anzavurtepe’de Bulunan Urartu Tapinagi ve Kitabeleri" Anatolia V: 133-158.
12- Barnet.R.D., Falkner. M.(1962): " The Sculptures of Neo Assyrian King at Nimrud"– London.
13- Belli, O. (1986): "Untersuchungen zur Eisenmetallmgie in Hubuskia ", Prof. Dr. U. Bahadır Alkım Hatıra Sayısı, Anadolu Araştırmaları lO, istanbul.
14- Belli, O. (1987): "Demir Çağı'nda Doğu Anadolu Bölgesi'nde Demir Metaluıjisi", Anatolian Iron Age I, The Proceedinqs of the I. Anatolian Iron Aqe Colloquim Held at İzmir 24-27 April 1984, (ed. A. Çilingiroğlu), İzmir, 89- ıo7.
15- Belli, O, (1991): "Ore Deposits and Mining in Eastem Anatolia in the Urartian Period: Silver, Copper and lron" . In: Merhav, R. ed. Urartu: A Metalworking Center in the First Millennium B. C.
16-Belli,O.(1998b): "Van Gölü'nün Güneyinde Bulunan Maden Yataklarının Mezopotamya için Önemi", xxxıv: Rencantre Assyriloque Internationale, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
17- Belli, Oktay (1998): "Anzaf Kaleleri ve Urartu Tanrıları" ( Eski Anadolu Uygarlıkları Dizisi: 2 ), Arkeoloji va sanat Yayınları, 1.Baskı , İstanbul.
18- Belli, Oktay(2000a): "Eskiçağ dünyasının En Büyük Madanci Krallığı" : urartular. (Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 371- 378 ).
19- Belli – Oktay, (2000b): "Van Bolgesinde Bir Erken Demir Çağ Mezrlığı" : Ernis – Evditepe. (Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 175- 180 ).
20- Belli – Oktay,(2000c): "Aşagı va Yukarı Anzaf Urartu Kaleleri Kazısı"(Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 201- 209 ).
21-Belli–Oktay(2000d):"Çavuştepe(Sardurihinili)Kazilari."(Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 210- 216 ).
22- Belli,O.(2001a): "An Early lron Age Centetery in the Van Region: Ernis-Evditepe", In.Belli,O.ed.Istanbul Uniuersity's Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000), Istanbul: 145-149.
23- Belli,O.(2001b): "Istanbul Universty's and Turkey's First International Project in Archaeology: Archaeological Surveys in Nakhichevan", in: Belli,O. ed. Istanbul Universty's Contributions to Archaeology in Turkey (1932-2000), istanbul: 331-335.
24- Belli, O. (2001e): "Research on Tin Deposits in Anatolia ", In: Belli, O. ed. İstanbul Uniuersity's Contributions to Archaeology in Turkey (J 932-2000), istanbul, 320-325.
25- Belli, O. (2002c): "2000 Yılı Van-Yoncatepe Kalesi ve Nekropolü Kazısı", 23. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Ankara.
26- Belli,Oktay,(2004): "Anadoluda Kalay ve Bronzun Tarıhçesi." İstanbul : Akdeniz Medeniyatleri Araştirma Enstitüsü.
27- Belli, O. - E. Konyar( 2001 b): "Archaeological Survey on Early lron Age Fortresses and Necropoleis in Northeast Anatolia", ln:Belli, o. ed. Istanbul University's Contributions to Archaeology in Turkey (J 932-2000), lstanbul: 331-335.
28- Belli, O. - E. Konyar (2003):" Doğu Anadolu Bölgesinde : Erken Demir Çaği Kale ve Nekropolleri , Early Iron Age Fortresses And Necropolıses In Esat Anatolıan " Arkeoloji ve sanat Yayinlari, Istanbul.
29- Belli, O.-V. Sevin (1999): "Nahçıvan 'da Arkeolojik Araştırmalar 1998-Archaeological Survey in Nakhichruan", Arkeoloji ve Sanat Yayınları, istanbul.
30- Bilgi٬ E. (1964): "Adilcevaz Kef Kalesi Kazilari" [Excavations at Kef Kalesi of Adilcevaz, 1964]. Anadolu (Anatolia) 8:65-120.
31- Bilgi,Ö .(1984): "Metal Objects from İkiztepe-Turkey" Beitrage zur
32- Bilgi , Önder , 2004 : " Anadolu , Dökümün Beşiği", İstsnbul : Döktaş.
33- Bittel. K. (1937): "Boğazköy". Die Kleinfunde der Grabungen Berlin.
34- Burney, C. A. (1957): "Urartian Fortresses and Towns in the Van Region" , Anatolian Studies 7: 3753
35- Bumey, C.A., (1958): "Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age", Anatolian Studıes VIII: 158- 209.
36- Bumey,C.A.(1970): "Excavations at Haftavan Tepe 1968: First Preliminary Report", Iran 8: 157171.
37- Cilingiroglu, Altan A.; 1976-77. "Sargon’un Sekizinci Seferi ve Bazi Oneriler" Anadolu Arastirmalari 4-5: 235-271.
38-Çilingiroğlu, A.(1985): "Van Dilkaya Höyüğü 1984 Kazıları", VII. Kazı Sonuçları Toplaıuısı, Ankara: 151-162.
1991 "The Early Irorı Age at Dilkaya", (yay.haz. A. Çilingiroğlu, D. French) .Anatolian lron Age.r IL Oxford: 29-38.
1992 "Van-Dilkaya Höyüğü Kazıları Kapanış", XII '. Kazı Sonuçları Toplantisı I, Ankara:469-491.
39- Cilingiroglu, Altan & Mirjo Salvini; (1995): "Rusahinili in Front of Mount Eiduru»: The Urartian fortress of Ayanis (7th century BC)," Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 35: 111-124.
40- Cilingiroglu, Altan(1997): " Urartu Krallığı, Tarihi ve Sanatı ", İzmir.
41- Cilingiroglu, Altan & Mirjo Salvini; 1999. “When was the castle of Ayanis built and what is the meaning of the word " Anatolian Studies 49 [Anatolian Iron Ages 4]: 55-60.
42- Cilingiroglu, Altan & Mirjo Salvini (eds.); (2001): "Ayanis I: Ten Years’ Excavations at Rusahinili Eiduru-kai 1989-1998 ", CNR Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, Roma.
43- Derin, Z. - Çilingiroğlu, A (2001): "Armour and Weapons" Ayanis.
1989 "The Iron Age Architecture at Hasanlu", Expedition 31/1-2: 107 -127.
44- Dinçol- Ali.M. , Dinçol – Belkis(2000): "Doğu Anadoluda Urartu Yazili Belgelerin Araştırması". (Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 369- 370 ).
45- Dyson , R.H. and M.M. Voigt ,(2003): " A Temple at Hasanlu " , yeki bud yeki nabud, Edit by N.F. Miller and K.Abdi, Los Angeles: University of California.
46- Erinç, S.(1953): "Doğu Anadolu Coğrafyası" , istanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınlan, 372, istanbul.
47- Erzen, Afif.(1984): "Dogu Anadolu ve Urartular". Ankara :Türk Tarih Kurumu Basimevi.
48- Forbes, Thomas B.(1983): "Urartian architecture." Oxford : B.A.R., 1983.
49- Gunter , Ann (1982): " Representations of urartian and Western Iranian fortress Architecture In The Assyrian reliefs." IRAN Journal of the British Institute of Persian Studies. – Vol.XX- 1982.Pp: 103 -111.
50- JAKUBIAK , Krzysztof(2004):" AN ATTEMPT TO SYSTEMATIZE THE GATES IN THE URARTIAN FORTRESSES." (Warsaw university ) , Iranica antique –Vol : XXXIX – P : 169 – 190.
51- King.L.W. (1915): "The Bronze Reliefs From The Gate of Shalmaneser" : H.Rassam , Ashur and the land of Nimrud.
52- Kleiss, Wolfram and H. Hauptmann; (1976): "Topographische Karte von Urartu" : Verzeichnis der Fundorte und Bibliographie, Berlin.
53- Kleiss, Wolfram et.al.(1975):"Bastam I: Ausgrabungen in den Urartuischen Anlagen 1972-1979." Teheraner Forschungen Band V. Berlin: Gebr. Mann. Verlag.
54- Kromer, K.-Lippert, A. (1976): "Die Östericichischen Ausgrabungen am Kordlar Tepe in Aserbaidschan", Mitteilunqen der Anthropoloqischcn Gesetlschaft in Wien CVI: 65-82.
55 -Laurishchev.A.(1969): " Economic Geography of the USSR." Progress Publisher. Mosscow. 1969.
56- Leonard - A. andWilliams – B.B. (1989): "Essays in Ancient Civilization" Presented to Helene J.Kantor – Chicago . Illinois.
57- Lewy .Julius.(1926): "Kimmerier und Skythen in Vorderasien" , Reallexicon der , Vorgeschichte 6 , Berlin.
58- Loon, Maurits Nanning van.(1966): "Urartian art; its distinctive traits in the light of new Excavations." Istanbul, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut.
59-Maxwell-Hyslop, K.R (1946): "Daggers and Swords in Western Asia" Iraq 8, London. 1953 "Bronze Lugged Axe-or Adze Blades from Asia". Iraq 15, London.
60- Medvedskaya , I.(1989): " The end of Urartian Presence in the Region of lake Urmia " , Archaeologia Iranica et Orientalis I , Gent.
61- Melikishvili, G. A.(1960): "Urartskie klinoobraznye nadpisi." Moskva, Izd-vo Akademii nauk SSSR,
62- Melikishvili, G. A.(1970): "Die urartaische Sprache". [Von] G. A. Melikisvili. Aus dem Russischen ubersetzt von Karl Sdrembek. Mit einem Anhang von Mirjo Salvini. Hrsg. von A. Kammenhuber und M. Salvini. Rome, Biblical Institute.
63- MELLINK, M.J.(1966): " The Hasanlu Bowl in Anatolian perspective" Iranica – 1966 – Vol : VI- Pages: 72 -87.
64-Muscarella – Oscar.W. , ____ ,"Iron and Bronze" - ____ .
65- Özgüç.T. (1953): "Ausgrabungen ın Kültepe" .( Türk Tarıh Kurumu Yayınlarından . No : 12 ).
66- Payne , Margaret. R. (2006): " Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu "Arkeloji ve sanat Yayınları, İstanbul – 2006.
67 - Parrot .Andrea. (1961) : "Assur"
68-Salvini, Mirjo(1991): "Historical introduction in Urartu: A metalworking center in the First Millennium BCE, Rivka Merhav" (ed.), Tel Aviv: 1-13.
69-Salvini, Mirjo(1994): "Alcune considerazioni sulle nuove fondazioni in Urartu (IX-VII sec. A.C.)," in Nuove Fondazioni nel Vicino Oriente Antico: Realtà e Ideologia, S. Mazzoni (ed.), Pisa: 387-393.
70-Salvini, Mirjo(1995): "Some historic-geographical problems concerning Assyria and Urartu in Neo-Assyrian Geography," M. Liverani (ed.), Roma: 43-53.
71-Salvini, Mirjo(1995): "Geschichte und Kultur der Urartuer"Darmstadt.
72-Salvini, Mirjo(1998): "The inscription of the Urartian king Rusa II at Kefkalesi (Adilcevaz)," Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 40: 123-29.
73- Salvini. Mirjo(2001): " Notiziario: Ricerche Archaeologiche ed epigrafiche dellIstituto: Iasos (Turchia): progetto Urartu: Ayanis (Turchia), van e dintorni (Turchia), Lago sevsn (Armenia)." Studi Micenei ed Egeo – Anatolici, Fasciolo XLIII/2- ROMA ,2001.
74- Sevin, V. - E. Kavaklı (1995):"Van-Karaqürıdüz Erken Demir Çağı Nekropolü Kurtarma Kazıları 1992-1993", XVl. Kazı Sonuçları Toplantısı 1, Ankara: 331-350.
75- Sevin, V. - E. Kavaklı (1996a): " Bir Erken Demir Çağı Nekropolü Van-Karagündüz - An Early lron Age Cernetery'', Arkeoloji ve Sanat Yayınları, istanbul.
76- Sevin- Vali , Özfirat – Aynur , (2000) : "Van – Karagündüz Kazılerı." (Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 168 - 174 ).
77- Sevin- Vali , Özfirat – Aynur , (2000) : "Van – Altıntepe Kazılerı." (Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 217 - 222 ).
78- Taner Tarhan.M , (2000): "Tuşpa – Van Kalesi . Demirçağının Gizemli Başkentindeki Araştirma va kazıhar." (Türkiye Arkeolojisi ve İstabbul Üniversitesi : 1932 – 1999: 191- 200 ).
79- TOURORETS , Alexandre (2005):"SOME REFLEZINS ABOUT THE RELATION BETWEEN THE ARCHITECTURE OF NORTHWESTERN IRAN AND URARTU." ( THE LAYOUT OF THE CENTRAL TEMPLE OF NUSH-I JAN ).  Iranica – 2005 – Vol : XL – P: 359 – 370.
80- Vanloon – Maurits – (1989): "Urartian Bronzes Formerly in The Oriental InstituteMuseum." – university of Amesterdam.
81– Young, T. Cuyler (1966): " Thoughts on the architecture of hasanlu IV" Iranica – 1966 – Vol : VI.Pages: 48 – 71.
82- Zimansky, Paul E.(1985): "Ecology and empire-the structure of the Urartian state." Chicago, Ill. : Oriental Institute of the University of Chicago.
83- Zimansky, Paul E.(1998): "Ancient Ararat" : a handbook of Urartian studies. Delmar, N.Y. : Caravan Books, 1998.
84- _____, (1963):"Atlas Azerbaijanskoi Sovetskoi Sosiyalisticheskoi Respubliki" - Baku – Moskva.
85 -______, (1976): "Azarbaijan Sovet Ensiklopediasi" , I, Baki.
86- ______, (1978): "Azarbaijan Sovet Ensiklopediasi" , II, Baki.
87-______, (1979): "Azarbaijan Sovet Ensiklopediasi", III, Baki.
88-______, (1980): "Azarbaijan Sovet Ensiklopediasi", IV, Baki.
89-______, (1981): "Azarbaijan Sovet Ensiklopediasi", V, Baki.
90- ____ (1989): " Rediscovering Hasanlu " , Expedition 31 : 3-11.

---