کاربرد نماد مذهبی در حجاری دوره ی ساسانی و تجزیه و تحلیل مفهوم نماد

نوع فایل: word
قابل ویرایش 220 صفحه

پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد تاريخ M.A
رشته تاريخ هنر ايران باستان

چکیده:
انسان موجودی اسطوره باور و نماد ساز است. اسطوره آغاز «شدن و نحوهی «بودن»» آدمی را بیان میکند و نماد زبان اسطوره و آیین در ازنای تاریخ بوده است. در جهانبینی اسطـوره انسان خود و جهان را در هم میآمیزد تا حضور خویش را در روند حیات به ثبوت برساند. هنر ساسانی که آخرین جلوه هنر شرقی باستان میباشد در گستره تاریخ شهرتی به سزا دارد. نقوش برجسته ساسانی از منابع و مآخذ بزرگ و ارزشمند دوران ساسانی به شمار میروند و به مثابه معیارهای اصیلی هستند که میتوان مدارک بدست آمده از مطالعات باستان شناسی و تاریخی را با آنها سنجید و به کشفیات و نتایج مهمی دست یافت. این آثار ارزشمند نمودار بخش وسیعی از هنر، فرهنگ و روش سیاسی و مذهبی ساسانیان میباشند زیرا هر یک از آنها به منظور بیان و انتقال یک مفهوم و واقعهای صادق خلق شدهاند. مهمترین هدف این پایاننامه، روشن کردن مفاهیم نمادین مذهبی در نقش برجستههای ساسانی و بیان محتوای تاریخی و درک مفهوم و پیام مرموز موجود در آنهاست. تا کنون 34 نقش برجسته ساسانی در مناطق مختلف کشف شده است. در این پژوهش ضمن معرفی یکایک نقش برجستهها، به بررسی مفاهیم نمادین آنها نیز پرداخته میشود. تحقیقات و مطالعاتی که در این زمینه به عمل آمده، نشانگر آن است که هنرمندان و حجاران ساسانی برای حجاری نقش برجستهها، به طور کلی دو موضوع: مذهبی وغیرمذهبی و یک موضوع ترکیبی(اجماع دو موضوع-مذهبی و غیرمذهبی- در یک نقش برجسته) را مدّنظر داشتهاند. موضوع صحنه مذهبی، تاج ستانی از اهورامزدا میباشد و موضوع صحنه غیر مذهبی، پیروزی بر دشمن است. موضوعات ترکیبی، موضوعاتی هستند که میتوان در آنها دو موضوع مذهبی و غیرمذهبی را که در یک صحنه جمع شدهاند، باز شناخت. در این پژوهش ، هر یک از نقش برجستههای ساسانی با توجه به تقسیمبندی مزبور مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. همچنین به بررسی نمادهای تصویری، مذهبی مربوط به نقش برجستههای ساسانی نیز پرداخته شده است. که یکی از شاخصترین این نمادها فرایزدی (حلقه سلطنت) میباشد. که توسط اهورامزدا و یا نمایندهی او (کرتیره، (موبد زرتشتی) و آناهیتا) به شاهنشاه ساسانی اهدا میشود. در حقیقت با این تصاویر ساسانیان خود را نماینده و برگزیده اهورامزدا بر روی زمین میدانست.

واژگان کلیدی:
نمادهای مذهبی، اسطوره، حجاری، نقش برجسته.

مقدمه:
بعد از اینکه انسان یکجا نشینی را برگزید و به روشنای فرهنگ و تمدن پای نهاد کوشید که بر محیط خویش تسلط پیدا کند. و آنچه که از جهان طبیعت برایش وحشت انگیز و یا ناشناخته بود و از طرف دیگر باورهایی که داشت باعث اندیشیدن او در مورد جهان پیرامونش شد و همین امر زمینه ترسیم و بازسازی او از محیط اطرافش را فراهم کرد. این بازنمایی گاهی به صورت برداشت ذهنی او بود. که این امر اساس شکل گیری تصاویر نمادین را فراهم کرد و گاهی هم به صورت عینی و الهام گرفته از طبیعت بود. در واقع هدف انسان از خلق این تصاویر چیره شدن بر ترس هایش و رسیدن به آرزوهایش بود. از آنجا که بعضی از عوامل بوجود آورنده ی ترس ها برای انسان ناشناخته بود حالت ستایش گرانه ای نسبت به آن می گرفت و همراه با عناصر طبیعی سودمند به ستایش و نیایش در برابر آنها می پرداخت، همین امر نمادهای تصویری با مفاهیم و درون مایه ی آیینی را شکل داد. از آنجا که شاهان ساسانی حکومتی متکی به دین و دولت را تاسیس کرده بودند.نماد پردازی آیینی با قدر ت سیاسی در هم آمیخته شد که نمونه ای بارز از این آمیزش را می توان در سنگ نگاره های ساسانی که گویاترین و شناخته شده ترین کارهای هنری این دوره می باشد مشاهده کرد. آنچه در پیش رو داریم کوششی در جهت بررسی برای دستیابی به مفاهیم مذهبی نماد در سنگ نگاره های ساسانی می باشد. امید است نتیجه ای مطلوب از آن حاصل آید.

فهرست مطالب:
1-1 مقدمه
1-2 بيان مسئله
1-3 سئوال اصلي تحقيق
1-4سئوالات فرعی
1-5 فرضیه اصلی
1-6فرضیات فرعی
1-7سوابق مربوطه
1-8 اهداف تحقيق
1-9 روش تحقيق
فصل دوّم : تاریخ و هنر دوره ساسانی
2-1اردشیر موسس سلسله ساسانی
2-2 اوضاع اجتماعی،اقتصادی،اداری و فرهنگی دوره ساسانیان
2-3مذاهب در دوره ساسانیان
2-3-1 دین زرتشت
2-3-2 آیین زروانی
2-3-3 آیین گنوسی
2-3-4دین مانوی
2-3-5 دین مزدکیه
2-3-6 آیین بودایی
2-3-7 مسیحیت
2-3-8 دین یهودی
2-4 وسعت مرزهای ایران در دوران ساسانیان
2-5 سقوط دولت ساسانی وعلل آن
2-6 نگرشی بر هنر ساسانی
فصل سوّم : موضوعات و مفاهیم سنگ نگاره های ساسانی
3-1 نقوش برجسته ساسانی
3-2 موضوعات مذهبی
3-2-1 نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر اول در فیروزآباد
3-2-2 نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر اول در نقش رجب
3-2-3 نقش تاج بخشی اهورامزدا به شاپور اول (نقش رجب)
3-2-4 صحنه تاج گیری نرسی از جانب آناهیتا (نقش رستم)
3-3 دریافت نشانه فر ایزدی و تاجگیری از اهورامزدا و آناهیتا
3-3-1 تاج گیری خسرو پرویز در (تاق بستان)
3-4 دریافت نشانه ای از عنوان برکت از آناهیتا
3-4-1 نقش برجسته شاپور اول در تنگ قندیل
3-5 شاه در حال نیایش
3-5-1 نقش برجسته بهرام دوم در گویوم
3-5-2 نقش برجسته بهرام دوم در برم دلک
3-5-3 کرتیر در حال نیایش (نقش رستم) و (نقش رجب)
3-6 صحنه های غیر مذهبی
3-7 پیروزی فرمانروا بر دشمنان و اسارت آنها
3-7-1 نقش برجسته اردشیر اول در سلماس
3-7-2پیروزی شاپور یکم بر رومیان (دارابگرد)
3-7-3 نقش پیروزی شاپور اول بر امپراطور روم (نقش رستم)
3-7-4 پیروزی بزرگ شاپور اول بر امپراطور روم در بیشابور (تنگ چوگان)
3-7-5 پیروزی شاپور بر امپراطوران روم در بیشابور- تنگ چوگان
3-7-6 پیروزی شاپور اول بر دشمن (پهلیزک) بیشابور- تنگ چوگان
3-7-7 پیروزی بهرام دوم بر دشمنان در بیشابور- تنگ چوگان
3-8 صحنه نبرد تن به تن
3-8-1 نبرد اردشیر با اردوان تنگاب فیروزآباد
3-8-2 نبرد تن به تن بهرام دوم با دشمن (نقش رستم)
3-8-3 نبرد هرمز دوم با دشمن (نقش رستم)
3-8-4 نبرد بهرام چهارم با دشمن (نقش رستم)
3-8-5 نبرد تن به تن بهرام چهارم با دشمن (نقش رستم 2)
3-8-6 نقش برجسته «ویستهم» در ری
3-8-7 نقش برجسته شاپور اول در حال پیکار با شیر (دارابگردІІ)
3-9 افراد خانواده سلطنتی و یا درباریان در حضور شاه
3-9-1 بهرام دوم در میان درباریان (سراب بهرام)
3-10 صحنه خانوادگی
3-10-1 بهرامدوم در میان خانواده(برم دلک)
3-10-2 بهرام دوم در میان خانواده و بزرگان (نقش رستم)
3-10-3 شاپور اول در میان خانواده (نقش رجب)
3-10-4 صحنه خانوادگی شاپور دوم و سوم (تاق بستان)
3-10-5 شکار حیوانات وحشی توسط فرمانروای ساسانی (تاق بستان)
3-10-6 فرمانراو سوار بر اسب با لباس رزم (تاق بستان)
3-10-7 پیکره ی شاپور اول در بیشاپور
3-11 موضوعات ترکیبی
3-11-1 نقش تاجگیر اردشیر و پیروزی او بر اردوان (نقش رستم)
3-11-2 تاجگیری شاپور اول از اهورا مزدا و پیروزی او بر امپراطوران روم (بیشاپور)
3-11-3 نقش تاج گیری بهرام اول (بیشاپور)
3-11-4 نقش تاجگیری اردشیر دوم و غلبه بر دشمن (تاق بستان)
فصل چهارم: پیدایش نماد و اسطوره در ریشه یابی نمادهای تصویریمذهبی نقش برجسته های ساسانی
4-1 تعریفی از نماد و اسطوره
4-2-1 نماد فَروَهَر
4-2-2 نماد فّر
4-2-3 نماد خورشید
4-2-4 نماد ماه
4-3 نقوش طبیعی در دوره ساسانی
4-3-1 نماد آتش
4-3-2 نماد آتشدان
4-3-3 نماد آب
4-3-4 نماد کوه
4-4 نقوش گیاهان در دوره ساسانی
4-4-1 نماد درخت نخل
4-4-2 نماد سرو
4-3-3 نماد گل نیلوفر
4-3-4 بَرسُم
4-4 نقوش هندسی در دوره ساسانی
4-4-1 نماد حلقه و چرخ
4-5-1 نماد اهورامزدا
4-5-2 نماد آناهیتا
4-5-3 نماد میترا/ میتره/ مهر
4-5-4 نماد کرتیر
4-6 نقوش حیوانی در دورۀ ساسانی
4-6-1 نماد گراز
4-6-2 نماد گاو
4-6-3 نماد فیل
4-6-4 نماد اسب
4-6-5 نماد شیر
4-7 نقوش پرندگان در دورۀ ساسانی
4-7-1 نماد طاووس
4-7-2 نماد سیمرغ
4-7-3 نماد عقاب
4-8 بررسی نمادین نقوش تاج های ساسانی
فصل پنجم: جمع بندی و نتیجه گیری
جمع بندی و نتیجه گیری
منابع و مآخذ
جداول، تصاویر و طرح ها
چکیده پایان نامه به انگلیسی

منابع و مأخذ:
الف: منابع فارسی:
1- آریانپور کاشانی، عباسی و منوچهر، نفوذ عقاید آریائی در دین یود و مسیحیت. چاپ اول. شهریور 1352
2- آموزگار، ژاله، تاریخ اساطیری ایران، چاپ دوازدهم، تهران انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1389
3- اوستا، گزارش، ترجمه و تفسیر ابراهیم پورداود، یشت¬ها، جلد 1 و 2، چاپ یکم، تهران انتشارات اساطیر، 1377
4- الیاده، میرچیا، مقدمه ای بر فلسفه¬ای از تاریخ (اسطوره بازگشت جاودانه)، بهمن سرکاراتی تبریز، انتشارات نیما؛ چاپ اول سال 1365
5- بهار، مهرداد- پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ نخست تهران. نشر آگاه 1375
6- بهار، مهرداد- ادیان آسیایی، چاپ ششم، نشر چشمه 1386
7- باقری،مهناز-بازتاب اندیشه¬های دینی در نگاره¬های هخامنشی،امیرکبیر،تهران 1389
8- بیرونی، ابوریحان، آثار الباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، چاپ سوم، تهران انتشارات امیرکبیر 1363
9- بویس، مری- کیش زرتشت- ترجمه همایون صنعتی زاده- جلد دوم چاپ یکم تهران انتشارات توس 1375
10- بویس، مری، زردتشتیان، باورها و آداب دینی، ترجمه عسکر بهرامی، چاپ دوم انتشارات ققنوس، تهران 1381
11- پرادا. ایدت، هنر ایران باستان- ترجمه یوسف مجید زاده، چاپ اول تهران انتشارات دانشگاه 1357
12- پوپ، آرتور، اکرمن، فلیپ، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناقل خانلری، چاپ اول - تهران انتشارات علمی فرهنگی 1387
13- پور داوود، ابراهیم، یشت¬ها، (جلد اول) اساطیر، تهران 1377
14- پورحقانی، محمدرضا، روح بالدار (پژوهشی در اندیشه زندگی پس از مرگ در ایران باستان، چاپ اول، تهران نشر صریح 1378)
15- تاجبخش، احمد، تاریخ مختصر فرهنگ و تمدن ایران قبل از اسلام، چاپ اول تهران انتشارات دانشگاه ملی ایران 2535 ش
16- جوادی، شهره¬. آورزمانی، فریدون، سنگ نگاره های ساسانی، چاپ اول ناشر: نشر بلخ با همکاری پژوهشکده نظر. انتظارات بلغ وابسته به بنیاد نیشاپور، 1388
17- خانلری، پرویزناتل، تاریخ زبان فارسی، جلد اول، چاپ چهارم تهران: نشر نو 1369
18- دادور- ابوالقاسم، منصوری- الهام، درآمدی بر اسطوره¬ها و نمادهای ایران و هند در عهد باستان - تهران، انتشارات دانشگاه الزهرا، کلهر 1385
19- دریایی، تورج، شاهنشاهی ساسانی، ترجمه مرتضی ثاقب فر- تهران انتشارات ققنوس 1387
20- رازی، عبدالله، تاریخ کامل ایران، مصحح کاظم کاظم زاده، ایرانشهر، چاپ اول، تهران . انتشارات اقبال 1347
21- رید، هربت ادوار، معنای هنر، ترجمه. نجف دریابندی، چاپ یازدهم شرکت انتشارات علمی و فرهنگ 1388
22- ریاضی، محمدرضا، فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران، چاپ اول نشر دانشگاه الزهرا 1375
23- ریاضی، محمدرضا، یافته ها و نقوش ساسانی، تهران. انتشارات گنجینه هنر 1381
24- زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، جلد1، چاپ نهم، انتشارات امیر کبیر 1384
25- زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران قبل از اسلام، چاپ دوم، تهران انتشارات امیر کبیر 1368
26- سامی علی، تمدن ساسانی، جلد اول، چاپ اول، شیراز چاپخانه موسوی (بی نا) 1344
27- سامی علی، تمدن ساسانی، جلد اول، تهران انتشارات سمت. 1388
28- سرفراز، علی اکبر و فریدون آورزمانی، سکه های ایران، چاپ اول، تهران انتشارات سمت تابستان 1379
29- سرفراز، علی اکبر و فیروزمندی، بهمن؛ باستان شناسی و هنر دوران ماد و هخامنشی و اشکانی و ساسانی؛ انتشارات مارلیک با همکاری انتشارات عفاف؛ چاپ ششم، سال 1389
30- ستاری، جلال، مدخلی بر رمز شناسی عرفانی، تهران، نشر مرکز، چاپ سوم 1372
31- شکری کیانی، مزدک، حجاران، راویان زمان، چاپ اول، انتشارات بوتیمار مشهد با همکاری مؤسسه انتشارات نگاه 1391
32- شیپمان، کلاوس، مبانی، تاریخ ساسانی، ترجمه کیکاووس جهانداری چاپ اول. تهران انتشارات فرزان، 1386
33- صفا، ذبیح الله، مزاپرستی در ایران قدیم. ماخود از دور پژوهش آرتوکریستن سن، چاپ اول، تهران انتشارات دانشگاه تهران 1336
34- صمدی مهرانگیز، ماده در ایران، انتشارات اشراقی - تهران 1367
35- صراف، محمدرحیم، نقوش برجسته ایلام، چاپ اول، تهران انتشارات جهاد دانشگاهی 1372
36-ضمیرانی، محمد، شانه شناسی هنر، نشر قصه، تهران 1383
37- طبری، محمد بن حریر، تاریخ الرسل و لملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 2 تهران انتشارات اساطیر 1362
38- عفیفی، رحیم، اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی، تهران، انتشارات توس 1374
39- فریه، رد بلیو، هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران نشر و پژوهش فرزان روز 1374
40- کرتر و دجایز، سمبلها (بخش جانوران)، مترجمه محمدرضا بقاء پورمنش، چاپ اول، تهران 1380
41- کمبریج، ادیان و اقوم، ترجمه، دکتر تیمور قادری، جلد 3 قسمت 4 چاپ اول، تهران : نشر مهتاب 1387
42- کریستن سن. آرتور، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران مؤسسه انتشارات نگاه 1384
43- گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران ماد و هخامنشی) عیسی بهنام، چاپ دوم تهران، انتشارات علمی و فرهنگی 1371
44- گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران پارتی و ساسانی) جلد 2ترجمه¬ی بهرام فره¬ وشی، تهران، انتشارات: بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1350
45- گیرشمن رمان، ایران از آغاز تا اسلام ترجمه دکتر محمد معین، چاپ سوم تهران، مؤسسه انتشارات نگاه 1390
46- گروسی، رضا، پیکره شاپور اول، تهران انتشارات ماهی چاپ اول 1388
47- لاهیجی، محمد، شرح گلشن¬راز، مقدمه، تصحیح و .... محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران، تهران : انتشارات زوار 1371
48- لوکونین، ولادیمبرگ، تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت الله رضا، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1372
49- ملک زاده بیانی و محمد اسماعیل رضوانی، سیمای پادشاهان نام آوران ایران باستان چاپ اول، تهران: انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاه ایران 1349
50- مارکوارت، یوزف، ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمه: مریم میراحمدی، تهران؛ انتشارات اطلاعات چاپ اول 1373
51- مشکور، محمدجواد، خلاصه ادیان در تاریخ دینهای بزرگ، چاپ دوم تهران : انتشارات شرق 1369
52- متین دوست، احمد، باورهای آریائیان، انتشارات چهار باغ اصفهان 1384
53- مونیک روبوکور- رمزهای زنده جان – ترجمه جلال ستاری- نشر مرکز چاپ اول – تهران سال 1373
54- نصری اشرفی، جهانگیر، شیرزادی آهودشتی، عباس، تاریخ هنر ایران، جلد دوم، انتشارات آروَن، چاپ اول 1388
55- هینتس، والتر، 1385، یافته¬های تازه از ایران باستان، ترجمه پرویز رجبی، تهران: انتشارات ققنوس چاپ اول 1385
56- هوار. کلمان- ایران و تمدن ایرانی- ترجمه حسن انوشه – چاپ پنجم تهران مؤسسه انتشارات امیرکبیر 1386
57- هال، جیمز- فرهنگ نگاره¬ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزاد، چاپ یکم، تهران انتشارات فرهنگ معاصر 1380
58- هادی نا، محبوبه، ریشه¬های مسیحی در مکاتب گنرسی افلاطونی چاپ اول، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1390
59- واحد دوست، مهوش. بهادینه های اساطیری در شاهنامه فردوسی، چاپ اول تهران، انتشارات سروش، 1379
60- وزیری، علینقی، زیباشناسی در طبیعت و هنر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه 1338
61- واندنبرگ، لوئی باستان شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران 1348
62-وندائی، میلاد، نقوش برجسته ساسانی، جلد اول. ناشر: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان چاپ اول 1392
63- ویژه نامه کنگره باستان شناسی بیشاپور؛ انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1372
64- ولی- عبدالوهاب- زن در اساطیر ایرانی یا حیات اجتماعی زن در تاریخ ایران، چاپ اول، تهران 1369
65- یونگ، کارل گرستاو، انسان و سمبولهایش، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ دوم، تهران، انتشارات جام، 1378
66-یاحقی، محمد جعفر، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر . 1369
67- یارشاطری، احسان، از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان ، جلد سوم قسمت اول، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول 1378
68- ناظرزاده کرمانی، فرهاد؛ نمادگرایی در ادبیات نمایشی، چاپ اول، تهران، انتشارات برگ 1367

مجلات
1- آموزگار، ژاله، فره این نیروی جادویی و آسمانی، کلک، ش 70-67 آبان – اسفند 1374
2- اصغر جوادی، هنر و نماد درخت. فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه هنر، شماره 7 1379
3- بهار، مهرداد – اسطوره، بیانی فلسفی با استدلال تمثیلی، مجله ادبستان، شماره دوم، تهران 1368
4- بهنام، عیسی، نقش رستم در تاج گذاری پادشاهان ساسانی، مجله هنر و مردم مهر 1346 شماره 60
5- بهنام عیسی، ظروف سیمین ساسانی، مجله هنر و مردم تهران سال 1342 ، شماره 172
6- جعفری- سعیده – مقاله فرَو نمادهای آن در هنر ساسانی، ماهنامه کتاب ماه هنر. شماره 46-45. 1381
7- چارلزورت،م . ف ، فیل جنگی در ایران باستان – ترجمه احمد حب علی مورجانی، مجله باستان شناسی و تاریخ سال اول شماره 2 1366
8- حاجی ابراهیمی، طاهره، عرفان یهودی و مکتب گنوسی، فصلنامه هفت آسمان شماره 17 بهار 1382
9- رجبی، پرویز، «دکرتیر و سنگنبشته او در کعبه زرتشت» مجله بررسیهای تاریخی شماره مخصوص سال 1350
10- سامی، علی، ماهنامه هنر و مردم، شماره 169-170، آبان و آذر 1355.
11- شاهنگیان، نوری سادات، فصلنامه اندیشه دینی شماره 16 پاییز 1384
12- نوروززاده چگینی، ناصر- نقش در ایران باستان، مجله باستانشانسی و تاریخ سال دوم- شماره 2 بهار و تابستان 1367
13- فارمر، هنری جرج، چنگ ایرانی در طاق بستان، مجله حافظ، شماره 59 فروردین و اردیبهشت 1388
14- گلدمن، پرنارد، پوشاک زنان در دوره ساسانی، مترجمان: محسن زیدی و محمد تقی عطایی، مجله باستان پژوهی. شماره 5و6 . آذر 1378
15- موسوی، بی بی زهرا، بررسی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی، فصلنامه علی- پژوهشی نکره شماره 17 بهار 1390
16- عبدالهیان، مهناز، مفاهیم نمادهای مهر و ماه سفالیه های پیش از تاریخ فصلنامه علمی و پژوهشی دانشگاه هنر – شماره 2 سال اول بهار سال 1378
 
پایان نامه
1- بهمن پردیس. سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران سال 1389
2- موسوی حاجی، سیدرسول، پژوهشی در نقش برجسته های ساسانی پاییز 1374
ب : منابع خارجی
1-Sh.Shahbazi,A,An Achaemenid symbolI , A Farewell to “Frarahr” and “Ahuramazda” , Archaeologische Mitteilungen Aus Iran, Band 7, Berlin , 1974.
1- Herzfeld , G . “The Darabgird Relief . Ardashir or shapur , Iran , Vol , PP. 63-88, 1969 .

پ : منابع تصویری
1- پرادا. ایدت، هنر ایران باستان- ترجمه یوسف مجید زاده، چاپ اول تهران انتشارات دانشگاه 1357
2- جوادی، شهره . آورزمانی، فریدون، سنگ نگاره های ساسانی، چاپ اول ناشر: نشر بلخ با همکاری پژوهشکده نظر. انتظارات بلغ وابسته به بنیاد نیشاپور، 1388
3- سعیدی، فرخ .راهنامی تخت جمشید، نقش رستم و پاسارگاد، چاپ دوم ناشر:موسسه فرهنگی انتشاراتی پازینه، 1378
4- گیرشمن، رمان، هنر ایران (در دوران پارتی و ساسانی) جلد 2ترجمه¬ی بهرام فره وشی،تهران،انتشارات: بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1350
5- هرمان،جورجینا، تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان ف ترجمه¬ی مهرداد وحدتی، چاپ دوم ،چاپ ارشاد اسلامی 1387
6- وندائی، میلاد، نقوش برجسته ساسانی، جلد اول. ناشر: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان چاپ اول 1392

---