نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی،اقتصادی و اجتماعی ایران در عصر اشکانیان و ساسانیان

نوع فایل: word
قابل ویرایش 146 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد
رشته تاریخ: گرایش تاریخ ایران باستان

چکیده:
به طور کلی هدف این پژوهش، بررسی نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی ،اقتصادی و اجتماعی –فرهنگیایران در عصراشکانیان و ساسانیان میباشد. سوال اصلی تحقیق در موردنقش خاندان مهراندر تحولات سیاسی،اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی ایران در دوراناشکانیان و ساسانیان می باشد.فرضیه اصلی نقش خاندان مهران را در این دوره ها بسیار برجسته عنوان کرده و همچنین در فرض دوم اقتدار خاندان مهران را در عصر ساسانیان بیشتر از اشکانیان می داند.در این پژوهش از روش تحلیل تاریخی و از روش تحلیل مقایسه تطبیقی_تاریخی خانم اسکاچ پولاستفاده شده است.و با استفاده از روش تحلیل تاریخی به ارائه و تدوین مطالب تاریخی در رابطه با نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی،اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی ایران در عهد اشکانیان و ساسانیان می پردازد.این پژوهش در شش فصل تهیه و تنظیم گردیده است که در فصل اول به کلیات پژوهش پرداخته شده و در فصل دوم خاندانهای مهم و ذی نفوذ ایران باستانرا مورد بررسی قرار داده و در فصل سوم به بررسی وجه تسمیه و معرفی افراد صاحب نام خاندان مهران می پردازد.درفصل چهارم نقش خاندان مهران را در تحولات سیاسی ،نظامی و اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی ایران در عهد اشکانیانبررسی می کند. و در فصل پنجم به بررسی نقش این خاندان در عهد ساسانی می پردازد.درفصل ششم به مقایسه تطبیقی نقش خاندان مهران در دوران اشکانی با ساسانی می پردازد.در انتها نتیجه گیری ،عکس ها،منابع و مطالعات و چکیده به زبان انگلیسی آورده شده است.

کلید واژه ها :خاندان ،خاندان مهران ،تحولات سیاسی،تحولات نظامی ،تحولات اقتصادی

پیشگفتار:
عصر ایران باستان اگرچه فاقد منابع مکتوب کافی برای بررسی است ولی آثار و شواهد نشان از شکوفایی تمدن آن دارد. ما همواره در تاریخ پیش از اسلام در عرصه ی سیاست به خاندانهایی بر می خوریم که نفوذ عمده ای در جریانهای مختلف سیاسی داشته اند و درموارد بسیار سیاست گردانهای اصلی ایشان بودند که حتی در بسیاری مواقع به عزل ونصب شاهان هم پرداخته اند. در سراسر تاریخ ایران علی رغم تحولات اجتماعی، سیاسی بویژه جابجایی سلسله ها ، خاندانهای بزرگ همواره اهمیت و نفوذ و پایگاه خویش را صرف نظر از جریانات موجود حفظکردند و صاحب نقشهای کلیدی بودند. یکی ازخاندانهای مهم که همواره در حکومت اشکانیان و ساسانیان نقش بسیار مهمی در چگونگی اداره کشور بوسیله شاهان داشته است خاندان مهران بود. خاستگاه این خاندان ری بود. اما املاک ایشان در نواحی مختلف کشور از جمله قومس (دامغان ،شاهرود و سمنان امروزی)پراکنده بود. در این خاندان افراد صاحب نامی چون بهرام چوبین وجود داشتند که توانسته اند در مقطعی از زمان نقشی مهم وتأثیر گذار بر روی اوضاع سیاسیو اجتماعی کشور داشته باشند. وبا استفاده از شرایط موجود به قدرت سیاسی وپایگاه شاه ساسانی دست یابند. ازاین جهت در این پایان نامه سعی شده تا تاثیر این خاندان را بر جریانات سیاسی، اقتصادی واجتماعی عصر اشکانی و ساسانی بررسی گردد.
باید در نظر داشت که کتابهای زیادی در رابطه با خاندانهای مهم ایرانباستان به رشته تحریر در آمده است ولی به صورت جامع و کامل در این مورد پرداخته نشده است، از کتابهای مهمی که در این زمینه تا حدودی مطلب را ادا نموده اند می توان به تاریخ ایران کمبریج ، تاریخ طبری و کتاب خاندانهای مهم ایران باستانو شاهنامه فردوسی اشاره نمود .تلاش نگارنده بر این بوده که بتواند از لابلای منایع مربوط به این دورانها، وضعیت این خاندان و نقش آنها را درحکومتهای اشکانی و ساسانیمورد بررسی و تحلیل قرار دهد. سعی شده تاثیر این خاندان را بر جریانات سیاسی، اقتصادی واجتماعی-فرهنگی عصر اشکانی و ساسانی بررسی شود.از مطالعات به عمل آمده به این نتیجه رسیده شد که نقش خاندان مهران در دوران اشکانی و خصوصا ساسانی بسیار برجسته بوده و فرضیات پزوهش به اثبات رسیده اند.در انجام این پژوهش از روش کتابخانه ای استفاده شده و در متن آن هم به حوزه نفوذی و مناصب مهم این خاندان طی دوره های اشکانی و ساسانی پرداخته شده است. به نقل قول از منابع جهت مستند ساختن موضوع پرداخته شده است. در پایان با توجه به متن پژوهش و دیدگاه نگارنده نتیجه گیری لازم ارائه گردیده است.البته این پژوهش خالی از نقص نبوده و انتظار می رود استادان گرامی با دیده اغماض و ارشاد نگارنده را در مرتفع نمودن نواقص یاری نمایند. با این وجود در این راه زحمات زیادی کشیده شده و به کتابخانه های متعددی از جمله کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران ،کتابخانه های شهید باهنر و رجایی اهواز، کتابخانه دانشگاه شوشتر ،کتابخانه دانشگاه تهران، پژوهش سرای دکتر قیصر امین پور گتوند وکتابخانه دانشگاه های تبریز، شبستر و دزفول مراجعه گردیده است.

مقدمه:
ما همواره در تاریخ پیش از اسلام در عرصه سیاست به خاندان هایی بر می خوریم که نفوذ عمده ای در جریان های مختلف داشته اند و در موارد بسیار سیاست گردان اصلی ایشان بوده اند؛ حتی در بسیاری مواقع به عزل و نصب شاهان هم پرداخته اند که با حضور آریایی ها در این سرزمین نقش خاندان های حکومت گر نسبت به دوره های قبل(ایلام، کاسیت ها، سیلک، شهر سوخته)چشمگیر است. طرز مهاجرت آنها بنابر آنچه زرتشت در گاتاها آورده است به صورت قبیله ای بوده است و دسته دسته در پی چراگاه های بهتر حرکت میکردند. این قبایل در ظاهر مجزا از هم در حرکت بودند اما یک پیوستگی سیاسی بین آن ها وجود داشت که در موقع خطر متحد شده و موجودیت خود را حفظ میکردند. سه شاخه اصلی از قوم( مادها، پارس ها، پارت ها ) که از دو طرف دریای خزر به طرف دریای جنوب آمده بودند و به علت داشتن اسلحه بهتر و استفاده از اسب، به زودی بر اقوام بومی فائق آمده در غرب و شرق ایران مسکن گزیدند.میتوان گفت که در نخستین دوره تشکیل حکومت آریایی ها در ایران در تأسیس حکومت ها ،خانواده ها را شرکت می دادند و پایه اول ملیت را بدین گونه می گذاشتند.زمانی که بومیان دست نشانده آریایی ها شدند ناچار مردم ایران به طبقات تقسیم شدند،که از این طبقات برخی نسبت به دیگری امتیازو برتری پیدا کرده اند.در بیشتر منابع مورد تحقیق، مردم به سه طبقه تقسیم شدند:طبقه اول روحانیون(آثروان)،طبقه دومارتشتاران(مردم کارزار)،طبقه سوم عامه (واستر یوشان)یعنی چوپانان و برزگران و شهریان.در ایران باستان طوایف و خاندان های بزرگ صاحب نیروهای نظامی و سیاسی بودند در مسائل مذهبی هم این موضوع صادق است .در آغاز کار لازم به ذکر است که خاندان های بزرگ(ویسپوهران)یعنی اصیل زادگان که در بین طبقه اول صاحب مقام و منزلت بودند مورد بررسی قرار گیرند .
در سراسر تاریخ ایران باستان علی رغم تحولات اجتماعی و سیاسی بویژه جابجایی سلسله ها ،هفت خاندان بزرگ همواره اهمیت و نفوذ پایگاه خویش را صرف نظر از جریانات موجود حفظ می کردند و صاحب نقش های کلیدی بودند.فرمانروا به عنوان بالاترین مقام قانون گذار قضایی و اجرایی کشور توسط انبوهی از درباریان، امرای بزرگ ،نجبا واشراف به اداره امور می پرداخت. طبقات پایین تر کارهای پست تر و طاقت فرسا را به آنها واگذار می کردند و امکان رفتن به طبقه بالا را نداشتند.
نجبایی که به آنها اشاره شد همان خاندانهای بزرگ ایران هستند که به سیر تاریخی آنها به طور مختصر پرداخته می شود. اشکانیان(250ق.م - 226 م) با همدستیهفت خاندان بر سر کار آمدند.این هفت خاندان در دوره اشکانیان به عنوان تیولداران بزرگ و معتبر به شمار می آمدند و اتباع خود را برای جنگ با دشمنان شاه و گاهی نیز برای در افتادن با رقبای خود مسلح می ساختند.شاهان اشکانی آزادی و اختیار عمل بیش از حدی به این خاندان ها می دادند.خاندان های ایرانی نقش انکار ناپذیر در چگونگی اداره کشور توسط شاهان داشته اند.این خاندانهای مهم چه در زمان اشکانیان و چه در زمان ساسانیان (226 م - 652 م )در عزل و نصب شاهان و هم چنین در چگونگی اداره کشور نقش تعیین کننده داشته اند.بعضی مناصب مهم به روسای این خاندان های مهم می رسید. سلسله ساسانیان آخرین سلسله بزرگ پیش از اسلام برخواسته از ایالات فارس بود.سلسله ای که خود را وارث هخامنیشان می دانست و سلطنت را تنها حق خود می دانست و آن ها حکومت ملی تأسیس نمودند که متکی به دین ملی و تمدن ایرانی بود.طبقات جامعه ساسانی را می توان دو طبقه نامید:حاکم و غیر حاکم.
طبقه اول اداره حکومت تحت سیطره آن ها بود و این طبقه شامل شاهزادگان،روحانیون،مالکان،نظامیان ودیوانیان بودند.طبقه غیر حاکم،طبقات پایین دست جامعه که چندان در حکومت دخیل نبودند و این طبقات شامل کشاورزان،گله داران ،صنعت گران و کارگران می باشند.هر کس در جامعه ساسانی درجه و مقام ثابتی داشت. اردشیر بابکان (226 م )نخستین پادشاهی است که در ایران پیش از اسلام خاندانهای ایرانی را از جاهای خود کوچانید تا از آنها آسیبی نبیند.امتیازات این خاندانها درست شناخته شده نیست ولایاتی در سیطره آنها بود،روستاییان می بایست علاوه بر آنچه که مالیات به خزانه سلطنتی می دادند به این خاندانها هم مالیاتی پرداخت می نمودند.در عوض این مالکان بزرگ مقام سلطنت را با قوای نظامی خود پشتیبانی می کردند و در صورت لزوم موظف بودند مانند دوره پارتیان دسته هایی تجهیز کنند.
بعضی از این خاندانهای بزرگ مناصب موروثی خود را اعم از مناصب کشوری یا لشکری که در طی چهار قرن تاریخ ساسانی تابع تغییرات و تحولات گردید حفظ کردند.این خاندانهای مهم با داشتن مشاغل عالی به آسانی می توانستند به حضور شاه شرفیاب شوند .در پاره ای منابع تاریخی آمده است که خاندان های ممتاز حتی در معاملات دولتی و دادوستدهای اقتصادی نیز دست داشته اند.خاندان ساسانی به واسطه برتری طبقات و امتیازات اجتماعی خویش از همان آغاز حق و حقوق طبقات زمین دار را داشته اند و بیشتر تلاش آن ها برای حفاظت این امتیازات ارثی از تجاوزات دیگر خاندان ها بود.اردشیر بابکان(226 م ) قدرت نظامی اشراف زمین دار و خاندانهایی را که یکی از موجبات دوام دولت اشکانی بود از آنها گرفت و در مقابل به آنها مقامات تشریفاتی داد که بزرگ خاندانهای دودمان های ایرانی از آن به صورت مشاغل موروثی بهره برداری میکردند.این منصب ها پس از قدرت یافتن ساسانیان به صورت تشریفاتی و برای کاستن از نفوذ نظامی و دودمانی عهد اشکانیان به آنها داده شده بود.وی اگر چه خاندانهای قدیمی را هم چنان به عنوان خاندان های زیر دست پذیرفت اما ارتباط دقیق آنان را با مرکز فرمانروایی در دستور کار خود قرار داد.خاندانی دارای امتیاز حضور در برابر شاه و نهادن تاج بر سر شاهنشاه بود، خاندانی دیگر نظارت در امور لشکری را بر عهده داشته و خاندانی کارش حاکمیت درباره حقوق افراد بود.فرمانده هان سواره نظام و مسئولیت وصول مالیات ها و حفظ خزانه شاهی و هم چنین حفاظت از سلاح و مهمات بر عهده خاندانهای دیگر بود.البته باید اذعان داشت این مناصب بیشتر جنبه تشریفاتی داشت که قدرت یافتن این خاندانها با حکومت مطلقه ساسانی سازشی پیدا نمی کرد.
از جمله خاندانهای مهم این دوره ،خاندان مهران را باید نام برد که ری تحت سیطره آنها بود و انتساب به سلسله اشکانی را جز امتیازات خود دانسته و بدان مباهات می ورزیدند.این خاندان برای مدتهای مدید مقام مهم مرزبانی ری را عهده دار بودند.خاندان مهران هم در دوره اشکانی و هم در دوره ساسانی جزء خاندانهای مهم و با نفوذ ایران بوده است.افراد صاحب نام و با نفوذ بسیاری در دستگاهای سلطنتی اشکانیان و علی الخصوص ساسانیان متعلق به این خاندان بوده اند.از آن جمله میتوان بهرام چوبین(590 م-591 م ) را نام برد که توانست با درایت و تدبیر و شجاعت خویش و هم چنین بهره مندی از حمایت بی دریغ افراد خاندان خود،در مقطعی از زمان حتی به مقام پاشاهی ایران برسد.پس از مرگ بهرام چوبین ری زاد گاه مهران،به دستور خسرو مورد تاخت و تاز قرار گرفت در شورش بهرام ،مهران ها او را یاری بسیار کردند.پس از ختم غائله بهرام چوبین و ویرانی ری قدرت این خاندان به طور کلی به علت ریشه های عمیق اجتماعی و سیاسی همچنان در این منطقه باقی ماند ومقام مرزبانی از آنها گرفته نشد،چنان که به هنگام حمله اعراب مرزبانی ری هنوز در دست پسر بهرام چوبین (سیاوش)بود.

فهرست مطالب:
الف-چکیده
ب-پیشگفتار
فصل اولکلیات پژوهش
1-1مقدمه
2-1-طرح مسئله
3-1-اهمیت پژوهش
4-1-اهداف پژوهش
5-1-سوالات پژوهش
6-1-فرضیات پژوهش
7-1-پیشینه پژوهش
8-1-روش پژوهش
9-1-متغیرهای پژوهش
10-1-حدود و نقطه متمرکز
11-1-مفاهیم پژوهش
12-1-سازماندهی پژوهش
13-1-بررسی منابع
1-13-1-منابع عصر اشکانیان و ساسانیان
2-13-1-منابع اصلی قرون اول اسلامی
3-13-1مطالعات و پژوهش های نوین
فصل دومخاندانهای ذی نفوذ درایران باستان
1-2-خاندانهای ذی نفوذ در عهد ماد
2-2-خاندانهای ذی نفوذ در دوران هخامنشیان
3-2-خاندانهای ذی نفوذ در دوران اشکانیان
4-2-خاندانهای ذی نفوذ در دوران ساسانیان
فصل سومبررسی مختصر پیرامون خاندان مهران
1-3-وجه تسمیه و شجره نامه خاندان مهران
2-3-چهره های صاحب نفوذ خاندان مهران
3-3-آثار منسوب به خاندان مهران
فصل چهارم نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی ،نظامی ،اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی ایران در عهد اشکانیان
1-4-نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی و نظامی ایران در عهد اشکانیان
2- 4-نقش خاندان مهران در تحولات اقتصادی ایران در عهد اشکانیان
1-2-4- ری خاستگاه خاندان مهران
3-4-نقش خاندان مهران در تحولات اجتماعی – فرهنگی ایران در عهد اشکانیان
فصل پنجم نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی ،نظامی ،اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی ایران در عهد ساسانیان
1-5- نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی و نظامی ایران در عهد ساسانیان
1-1-5- نقش خاندان مهران در تحولات سیاسی و نظامی ایران از آغاز تا پادشاهی بهرام چوبین
2-1-5-نقش بهرام چوبین در تحولات سیاسی و نظامی عهدساسانیان
1-2--1-5-وجه تسمیه و لقب چوبین
2-2-1-5-شخصیت بهرام چوبین
3-2-1-5-شورش بهرام چوبین
4-2-1-5-حکومت بهرام چوبین
5-2-1-5-اقدامات بهرام چوبین
6-2-1-5-سرانجام بهرام چوبین
7-2-1-5-منسوبین بهرام چوبین
9-2-1-5-آثار منصوب به بهرام چوبین
2-5-نقش خاندان مهران در تحولات اقتصادی ایران در عهد ساسانیان
3-5- نقش خاندان مهران در تحولات اجتماعی -فرهنگی ایران در عهدساسانیان
فصل ششممقایسه تطبیقینقش خاندان مهران در تحولات سیاسی ،نظامی ،اقتصادی و اجتماعی –فرهنگی ایران در عهد اشکانیان و ساسانیان
نتیجه گیری
پیوستها
منابع و مطالعات
چکیده ی انگلیسی

منابع و مأخذ:
1- ابن مسلم قتیبه. (بی تا). عیون الاخبار، جلد اول، بیروت: دارالکتاب العربی
2 - ابواسحاق ابراهیم استخر-1368-مسالک و ممالک ،تهران ،علمی و فرهنگی ،چاپ سوم
3-ابوعبدالله محمدبن احمد،مقدسی-1361-احسن التقاسیم فی معرفه الاقیم:ترجمه علیقلی منزوی،تهران،شرکت مترجمان و مولفان-
4- ابوعلی حسن طوسی-1340-سیرالملوک،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،چاپ اول
5- هرودوت-1336-تاریخ هرودوت ،ترجمه هادی هدایتی ،جلد ششم ،تهران ،دانشگاه تهران
6-اعتمادالسلطنه،محمد حسن خان-1371-در التیجان فی التاریخ بنی الاشکان،تهران ،اطلس
7-. اکبرزاده، داریوش- (1385). کتیبه پهلوی (سنگ نگاره، سکه، مهر، ظرف نبشته) تهران: پازینه
8-آموزگار ،ژاله-1354-مقاله فره این نیروی جادویی و آسمانی ،مجله کلک
9-- انوری، حسن-1386- فرهنگ سخن، جلد پنجم، نشر سخن، ، تهران
10-ایمان پور ، محمد تقی. (1370) . « رویارویی مانی با زرتشتیگری در دوره ساسانی » مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد ، سال بیست چهارم ، شماره دوم
11 - بریان،پی یر. (1378). تاریخ امپراطوری هخامنشیان، جلد اول و دوم، ترجمه مهدی سمسار، تهران:زریا
12- بلعمی ابو علی محمدبن محمد-1385- تاریخ بلعمی به تصحیح ملک الشعرای بهار و محمد پروین گنابادی، نشر زوار
13-بویس ،مری -1375-تاریخ کیش زردشت،ترجمه همایون فتحی زاده ،تهران ،توس ،جلد دوم
14-بویل جی آ،1368-تاریخ ایران از زمان سلوکبان تا فروپاشی دولت ساسانی ،ترجمه حسن انوشه ،تهران ،امیرکبیر
15- بهار،مهرداد-1377-از اسطوره تا تاریخ ،تهران ،چشمه ،چاپ دوم
16- بیانی، شیرین (1384). تاریخ ایران باستان (2) از ورود آریایی ها به ایران تا پایان هخامنشیان، تهرانک سمت
17-بیانی ،شیرین(1382) شامگاه اشکانیان وبامداد ساسانیان ، نشر دانشگاه تهران،تهران
18- پارسا بهجت اله-1373-خیزش امپراتوری ایران اشکانیان،بی نا،بی جا
19- پژدو، بهرام. (1339) زرتشت نامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی: تهران: طهوری
20-
21-پورداور،ابراهیم-1331-شهرهای بزرگ و نامور ایران،سالنامه دنیا
22- پیرنیا،حسن. (1316). تاریخ ایران باستان، جلد دوم، تهران شرکت مطبوعات
23-پیگولوسکایا. (1367). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، تهران: علمی و فرهنگ
24 ثلاثیس ، محسن- 1380-جهان ایرانی و ایران جهانی ، نشر مرکز ، تهران -
25- جاحظ،عمر بن تاج-1343-ترجمه محمد علی خلیلی ،تهران ،پیک
26- حسن بن محمد حسن قمی ،1313،تاریخ قم ،ترجمه حسن بن علی بن عبدالمالک قمی ،تهران مجلس ،چاپ اول
27- حسین کریمیان ،1356-قصران ،تهران ،انجمن آثار ملی ،چاپ اول ،جلد یک
28-حمزه بن حسن اصفهانی-1367 -تاریخ پیامبران و شاهان ،ترجمه جعفر شعار ،تهران ،امیر کبیر ،چ دوم
29 -خدادادیان، اردشیر-1385-تاریخ ایران باستان، نشر سخن، تهران-
30-خلف تبریزی ، محمدبن حسین-1361- برهان قاطع، جلد دوم، نشر امیرکبیر، تهران، ص 668 ، سمین، فرهنگ فارسی، جلد اول، نشر امیر کبیر- 1353-، دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، جلد 17، نشر سیروس
31-خواجه نظام الملک،1348-سیاست نامه ،تهران،به کوشش جعفر شعار،شرکت سهامی کتاب های حبیبی،چاپ اول -
32-. داندامایف، محمد. آ. (1373). ایران در دوران نخحستین هخامنشی، ترجمه روحی ارباب، تهران: علمی و فرهنگی
33-دریایی،تورج-1383-شاهنشاهی ساسانی،ترحمه مرتضی ثاقب فر،تهران،ققنوس
34-دیاکونوف،ای.م-1357-تاریخ ماد،ترجمه کریم کشاورز ،تهران ،پیام ،چاپ دوم
35 -دیاکونوف ،م م :اشکانیان-1385- دیاکونوف،تاریخ ایران باستان،تهران،علمی فرهنگی،چاپ چهاردهم
36--دیانکوف، ایلیا گرشویچ(1351) اشکانیان، ترجمه کریم کشاورز، تهران: پیام
37- دینوری، ابی محمد عبدالله ابن مسلم قتیبه. (بی تا). الاخبار الطوال، جلد اول، بیروت: دارالکتاب العربی
38- راوندی، مرتضی (1354) تاریخه اجتماعی ایران، جلد اول، تهران: امیر کبیر
39-. رجبی، پرویز (1380) هزاره گم شده، جلد پنجم، تهران: طوس
40- رجبی،پرویز(1385)تاریخ ایران در دوره های سلوکیان و اشکانیان،نشر پیام نور،1385،تهران
41 -رن فرای -1363-تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه ،ترجمه حسن انوشه
42- زرین کوب، روزبه( 1387) « بنیان گذاری اتحاد ماد و اهمیت منبع شناسی آن»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، بهار
43- زرین کوب عبدالحسین -1368-تاریخ مردم ایران ،تهران ،امیرکبیر،چاپ دوم
44- سایکس ،سرپرسی-1380-تاریخ ایران،سید محمد فخر داعی گیلانی،تهران ،دنیای کتاب ،چاپ هفتم
45-شیمپان،کلاوس(1383)تاریخ شاهنشاهی ساسانی، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: پژوهشگاه زبان و گویش
46- شهنشاهی، سهیلا، تاریخ پوشش سر در ایران، بی نا و بی تا، بی جا
47 - متین ،پیمان: پوشاک ایرانیا بی تا، بی جا
48- طبری، محمدابن جریر (1362)تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر
49- عبدالحی بن الضحاک گردیزی-1347-زین الاخبار،تهران،بنیاد فرهنگ ایران،چ اول
50-- عزیر الله- 1365-کلیات تاریخ و تمدن پیش از اسلام ،انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ،چاپ اول
51- -علی بن حسین مسعودی-1365-مروج الذهب،ترجمه عباس پاینده،تهران:علمی و فرهنگی،چ سوم،ج اول
52- غیاث الدین ابن همام الدین الحسینی (خواندمیر)-1362-تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر،تهران ،خیام
53-. فرای ، ریچارد نلسون(1388) تاریخ باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: علمی فرهنگی
54- فردوسی-1347- ابولقاسم ، شاهنامه به کوشش پرویز اتابکی، بر اساس نسخه ژول مول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی ، جلد هفتمقاسمی ، ابوالفضل-1357-سیر الیگارشی در ایران (از گوماتا تا کودتا)، تهران: ققنوس
55- فره وشی ،بهرام-1374-ایرانویچ ،تهران ،انتشارات دانشگاه تهران ،چاپ دوم
56. فره وشی، بهرام. (ترجمه و تصحیح)( 1354) کارنامه اردشیر بابکان، تهران
57-قاسمی ، ابوالفضل (1357). سیر الیگارشی در ایران (از گوماتا تا کودتا)، تهران: ققنوس
58 -کالج ،مالکوم-1383-اشکانیان –ترجمه مسعود رجب نیا ،تهران ،هیرمند ،چاپ دوم
59- کریستن سن ،آرتور-1375-ایران در زمان ساسانیان ،ترجمه رشید یاسمی ،تهران،امیر کبیر ،چاپ پنجم
60-- کریستن سن،آرتور-1374-وضع ملت و دربار شاهنشاهی ساسانیان:ترجمه کجتبی مینوی،تهران ،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
61- کریمیان ،حسین -1354-ری باستان:تهران،دانشگاه ملی ،چاپ دوم ،جلد اول
63-خدادادیان، اردشیر-1385-تاریخ ایران باستان، نشر سخن، تهران،
64-گوتشمید،آلفردمن-1382-تاریخ ایران و ممالک همجوار آن از زمان اسکندر تا انقراض اشکانیان ،ترجمه کیکاووس جهانداری ،تهران ،بنگاه ترجمه و نشر کتاب ،چاپ دوم
65- گیرشمن ،رومن-1383-تاریخ ایران از آغاز تا اسلام ،ترجمه محمد معین ،تهران ،علمی و فرهنگی ،چاپ پانزدهم
66-لوکونین، ولادیمیر-1365- تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت االله رضا، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم
69-مشکور ،محمد جواد -1366-تاریخ سیاسی ساسانیان ،تهران ،دنیای کتاب
70-. مظاهری، علی اکبر (1377) خانواده های ایرانی در دوران پیش از اسلام، ترجمه عبدالله توکل، تهران: قطره
71-- محمدی ملایری،محمد-1379-تاریخ و فرهنگ ایران،تهران ،طوس،جلد اول
72- محمود آبادی،سید علی اصغر-1384- امپراطوری ساسانیان، نشر افسر، اصفهان،
73-مهرآبادی،میترا-1377-خاندان های حکومت گر ایران باستان ،تهران،فتحی،چاپ اول
74-مینویی، مجتبی(1354)نامه تنسر به گشنسپ. تهران: خوارزمی
75-نفیسی، سعید-1384-تاریخ اجتماعی ایران در دوران پیش از تاریخ و آغاز تاریخ ، نشر اساطیر ، تهران
76- نوایی ،عبدالحسین،شهر ری،ماهیانه،جلد اول،شماره 5
77-نولدکه،تئودور -1385-تاریخ ایرانیان و عرب ها در زمان ساسانیان ،ترجمه عباس زریاب خویی،تهران ،انجمن آثار ملی ،چاپ اول
78-ورداسپی، ابوذر(1357) ایران در پویه تاریخ، تهران: قلم
79- ولادیمیر گرگورویچ ،لوکونین -1350-تمدن ایران ساسانی ،ترجمه عنایت الله رضا ،تهران ،بنگاه ترجمه و نر کتاب ،چاپ اول
80- ولسکی، یوزف(1383)شاهنشاهی اشکانی، ترجمه مرتضی صاقب فر، تهران: ققنوس
81 - ویسهوفر ،یوزف-1386-ایران باستان(از 550 قبل از میلاد تا 650 بعد از میلاد)ترجمه مرتضی ثاقب فر ،تهران ،ققنوس،چاپ پنجم
82-هدایت، محمد(مترجم)(1357) زند و هومن یسن (بهمن یشت)، تهران: جاود
83-هرتسفلد، ارنست-1354- تاریخ ایران بر بنیاد باستان شناسی، ترجمه علی اکبر حکمت، تهران، انجمن آثار ملی
84-هرودوت(1336)تاریخ هرودوت، ترجمه هادی هدایتی،تهران: دانشگاه تهران،کتاب سوم
85-هوار ،کلمان،ایران و تمدن ایرانی ،ترجمه حسن انوشه،تهران:نشر امیرکبیر
86- هینتس، والتر(1385)داریوش و ایرانیان، تاریخ و فرهنگ و تمدن هخامنشیان، کتاب اول و دوم، ترجمه پرویز رجبی ، تهران: ماهیَ
87-. یعقوبی، ابن واضح(1367)تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، جلد اول، تهران: علمی فزهنگی؛ مسعودی، علی ابن الحسن (1365)مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی

منابع انگلیسی:
1-(shahbazi,a.sh-1988-Encylopaedia Iranica
2 -Justi,ferdinant(1864) ,Iranidches Namenbuch,monikh
3-Pourshariati, Parvaneh. (2009). DecliniAndFall Of The Sasanian – Parthian
Confederacy and .5 the Arab Conquest OfIran , I. B.Tauris: London.
4 -Yarshater, Encyiooaedia Iranica(London ,rultlege (1989,vol III)

---