پایان نامه روابط اقتصادی ایران با روسیه از دوره ناصری تا پایان قاجار

نوع فایل: word
قابل ویرایش 124 صفحه

پايان‌نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد «M.A»
رشته‌ي تاریخ عمومی جهان

چکیده:
ساختار نظام سلطنت استبدادی وعقب ماندگی ایران مقدمه ای بر تسلط اقتصادی ونفوذسیاسی استعمار سرمایه داری محسوب می شود.ايران در دوره قاجاريه مركز رقابت دول روسيه و انگلستان بود به ويژه بعد از جنگ‌هاي ايران با روس و شكست ايران در اين جنگ ها كه منجر به امضاء عهدنامه‌هاي ننگين گلستان و تركمانچاي گرديد. بر اساس عهدنامه تركمانچاي دولت روسيه از حق كاپيتولاسيون و حق داشتن گمرك مستقل در مرزهاي شمالي كشوربرخوردار گردید. و ايالات شمالي ايران عملاً تحت نفوذ و تسلط اقتصادي و سياسي روسيه قرار گرفت و منافع اتباع آن كشور در ايران تضمين گرديد.بازار ایران مورد توجه کشورهای خارجی قرار گرفته وبرای دردست گرفتن کلید اقتصاد ایران بیشتر درشئون سیاسی وارکان امور اداری ایران رخنه کردندوقراردادهای بازرگانی به کشور تحمیل وامتیازاتی به دست آوردند.به ویژهدو قدرت غربی وشرقی کنترل سیاسی واستراتژیکی ایران را در اختیار گرفتند. روس ها که تلاش می کردند به قلب تجارت وثروت خلیج فارس واقیانوس هند دست یابند بعد از عهدنامه ترکمانچای حاکم بلا منازع در سرنوشت سیاسی واقتصادی ایران شدندوبا وسایل مسالمت آمیز سعی در رخنه اقتصادی در ایران شدند.
در واقع مي‌توان گفت كه مهمترين هدف دول استعمارگر از عهدنامه‌هاي سياسي، اخذ امتيازات اقتصادي و قراردادهاي تجاري با ايران بود كه معافيت عوارض گمركي از كالاهاي وارداتي به ايران از امتيازات دول استعمارگر بود و بسياري از تاجران ايراني هم به تابعيت این دولت ها درمی آمدندکه دولت روسیه از جمله این دولت ها بود.

كليد واژگان: اقتصاد،تجارت،دیپلماسی،روسیه،استعمار،بازرگانی

مقدمه:
يكپارچگي ايران در زمان قاجاريه آرامش را به كشوري كه از مدتها قبل درگير جنگ و كشمكش بود باز نگرداند. علاوه بردرگيري‌هاي داخلي، امپراتوري‌هاي توسعه‌طلب استعماري هم به زودي حاكميت و موجوديت ايران را مورد تهديد قرار دادند. براي مقابله با استعمار شناخت و قابليت‌هاي خردمندانه در سطح رهبري لازم بود كه اصلاً وجود نداشت.
دو جنگ پيدرپي با روسها و تحميل معاهده‌هاي ننگين، باعث ضربات مهلك و سهمگيني به ايران گرديد. شكست ايران بيانگر عدم آمادگي كشوربراي رويارويي با برتري اروپائيان بود. كاپيتولاسيون ضربه جدي بود كه به اقتصاد ايران وارد گرديد.
ماده مربوط به تجارت و امنيت اتباع كه بر اساس آن كالاهاي عبوري از مرزهاي ايران به روسيه مشمول عوارض گمركي و يكپارچه پنج درصدي بر حسب ارزش مي‌شد ايران را به مدار اقتصاد جهاني كشانده و به صورت بخشي از مسئله شرق درآمد، وخامت جبران‌ناپذير وضع اقتصاد ايران در كاهش ارزش پول رايج خود را نشان داد. به دليل بي‌اطلاعي شاه و رجال دولت از اوضاع دنيا، هر قدمي كه برداشته مي‌شد برضد منافع مملكت ايران و به ضرر دولتمردان تمام مي‌شد.
شكست ايران از روسيه، ايران را به سطح يك كشور وابسته تنزل داد. بسياري از رجال و تجار ايراني تبعه روس شدند تا از تعرضات احتمالي هم درامان باشند. اقتصاد ايران مانند سياست از تعادل خارج گرديد. در پي از دست رفتن بسياري از مناطق و نواحي از ايران، نقشه جغرافيايي، انساني و طبيعي تغيير و به محدودتر شدن ظرفيت توليدي و بازار داخلي انجاميد. به دليل انعقاد عهدنامه‌هاي سياسي كه مفاد تجاري هم داشت، صنعت داخلي در رقابت با محصولات ماشيني ارزان قيمت وارداتي بي‌دفاع شد. به هر صورت در قرن نوزدهم سقوط سريع ارزش پول داخلي، كسري پرداخت‌ها و تورم و افزايش جمعيت از جمله نابساماني‌هاي كشور بود.ایران دراین دوره به حاشیه نظام سرمایه داری جهانی کشانده شد وآن هم عبارت است از آن بخش جغرافیایی که در آن عمدتا اجناس نامرغوبتولید می شود.تبادل فزاینده مواد خام واولیه ایران ،تریاک برنج،پنبه وغیره با فراورده های صنعتی اروپا وکنترل اروپاییان بر تجارت ، تعرفه ها،حمل ونقل دریایی،حمل ونقل خشکی و... شاخص های قدرتمندو نشانه های آشکار این الگوی جدید وابسته شدن وحاشیه ای شدن می باشد.رقابت فشرده روسیه-بریتانیا در ایران باعث شد که ایران به صورت نوع خاصی از حاشیه تبدیل شود.

فهرست مطالب:
چكيده
فصل اول كليات تحقيق
1-1-مقدمه
1-2-بيان مساله
1-3-اهميت پژوهش
1- 4- سوالاتپژوهش
1-5- فرضيات پژوهش
1-6- روش تحقيق
1- 7- پيشينه تحقيق
1-8- نقد منابع و مآخذ
فصل دومنگاهی به وضعیت اقتصادی ایران در قرن نوزدهم میلادی
2-1-تجارت خارجي ايران قبل از دوره ناصری
2-2- نقش دولت روسیه در اقتصاد ایران
2-3- عواقب عهد نامه ترکمانچای در ایران
2-4-فعالیت تجار و بازرگانان
فصل سوماوضاع ايران در عصر ناصري
3-1-ساختار اقتصادی ایران در عصر ناصری
3-2-وضعیت تجارت خارجی
3-3-روابط ایران در روسیه در عصر ناصری
3-4-اعطاء امتیازات سیاسی- اقتصادی به دولت روسیه
3-5-تأسیس خط آهن
3-6-تأسیس بریگاد قزاق
3-7-امتیاز بانک استقراضي- رهني
3-8-شركت حمل و نقل ايران
3-9-كالاهاي توليدي ايران
فصل چهارماوضاع ايران در عصر مظفري
4-1-اعطا امتياز به روس‌هادر زمان مظفرالدين شاه
4-2-شركت جاده انزلي
4-3-شركت بند انزلي
4-4-معادن روسي
4-5-خطوط تلگراف كه از سوي دولت روسيه اداره مي‌شد
4-6-جاده جلفا- تبريز- قزوين
4-7-روابط اقتصادي ايران و روس در اين دوره
4-8-فعاليت بانك استقراضي روسيه
4-9-راه آهن جلفا- تبريز- قزوين و صوفيان
4-10-كشتيراني در درياچه اروميه
4-11-دیدگاه روشنفکران و تجار ایرانی نسبت به تجارت خارجی
فصل پنجم اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران از دوره مشروطه تا سقوط قاجار
5-1-بررسی اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران در آستانه ی مشروطه
5-2-تأثیر قرارداد 1907
5-3-روابط اقتصادی ایران با روسیه در این دوره
5-4-مساله نفت در روابط ایران وروسیه.
5-5-نقش روسیه درصادرات وواردات
نتيجه گيري
منابع و مأخذ
ضمائم
چكيده انگليسي

منابع و مأخذ:
1. آوری پیتر (1373): تاریخ معاصر ایران، ترجمه ی محمّد رفیعی مهرابادی، تهران، نشر عطائی.
2. ابوالحسن شیرازی، حبیب الله و علیرضا امینی (1382): تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران، قومس.
3. اشرف، احمد (1359): موانع رشد سرمایده داری در ایران دوره ی قاجاریه، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4. اعتمادالسلطنه، محمّد حسن خان (1363) : المآثر و الاثار چهل سال تاریخ ایران، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر.
5. افشار یزدی، محمود (1358): سیاحت اروپا در ایران، ترجمه ی ضیاءالدین دهثیری، تهران، بنیاد.
6. بهار، محمّد مهدی (1357): میراث خوار استعمار، تهران، امیرکبیر.
7. تفضلی ،فریدون (1357):تاریخ عقاید اقتصادی ،بی نا ،تهران
8. تیموری ،ابراهیم (1332):عصر بی خبری یا تاریخ امتیازات در ایران ، اقبال ،تهران
9. جمالزاده ،محمدعلی (1384):گنج شایگان اوضاع اقتصادی ایران ،سمن ،تهران
10. -------------- (1362): گنج شایگان، تهران، امیرکبیر، کتاب تهران.
11. چارلز ،عیسوی ،(1362):تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار ،ترجمه یعقوب آژند ،
نشر گستره ،تهران
12. دستره، آنت (1364): مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، ترجمه ی منصوره اتحادیه، تهران، نشر تاریخ ایران.
13. راوندی، مرتضی (1382): تاریخ اجتماعی ایران، تهران، روزبهان، ج پنجم، چ چهارم.
14. رزاقی ،ابراهیم (1368):اقتصاد ایران ، نشر نی ،تهران
15. رواسانی، شاپور (1388): دولت و حکومت در ایران در دوره ی تسلط استعمار سرمایه داری، تهران، امیرکبیر.
16. زینوف، ایوان الکویچ (1362) : انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه ی ابولقاسم اعتصامی، تهران، اقبال.
17. سیف زاده، حسین (1368): نظریه های مختلف در روابط بین المللی، تهران، سفید.
18. شاکری، خسرو (1384): پیشینه ای اقتصادی سیاسی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی در آن عهد، تهران، اختران.
19. شمیم علی اصغر ،(1370):ایران دردوره سلطنت قاجار ،انتشارات علمی ،تهران
20. ------------ (1380): ایران در دوره ی سلطنت قاجر، تهران، زریاب، چ دوّم.
21. شیرازی،ابوالحسن(1382):تحولات سیاسی واجتماعی ایران از دوره قاجار تا رضاشاه،قوقنس،تهران
22. شیل ،لیدی ماری(1368):خاطرات لیدی شیل ،ترجمه حسین ابوترابیان ،نشر نو ،تهران
23. صدر، محمّد کاظم (1322): تاریخ سیاست خارجی ایران، تهران، پروین.
24. طباطبائی ،سیدجواد ،(1385):تاملی درباره ایران ،مکتب تبریزستوده ،تبریز
25. ------------- (1386): مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی ، تبریز، ستوده، چ دوّم.
26. عبدالرضا مهدوی،هوشنگ(1385):تاریخ روابط خارجی ایران،امیرکبیر،تهران،چ یازدهم
27. عیسوی، چارلز (1388): تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار، ترجمه ی یعقوب آژند، تهران، گستره، چ سوم.
28. فلور ،ویلم (1365):تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار ،ترجمه ابوالقاسم سری، توس،تهران
29. فوران ،جان ،(1377):مقاومت شکننده ،ترجمه احمد تدین ،رسا ،تهران
30. -------- (1389): مقامت شکننده، ترجمه ی احمد تن، تهران، رسا، چ دهم.
31. قاضي‌ها، فاطمه (1380): اسناد روابط ايران و روسيه از دوره ناصرالدين شاه تا سقوط قاجاريه، تهران، وزارت امور خارجه
32. ------------(1374): اسنادي از روند اجراي معاهده تركمانچاي، تهران، سازمان اسناد ملي ايران
33. کاتم، ريچارد (1371): ناسیونالیسم در ایران، ترجمه ی احمد تدین، تهران اکویر.
34. کاظم زاده، فیروز (1371): روس و انگلیس در ایران، ترجمه ی منوچهر امیری، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، چ دوّم.
35. کرزن. ج. ن (1349): ایران و قضیه ی ایران، ترجمه ی وحید مازندرانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج اوّل.
36. گرگانی، منشور (1368): رقبت روسیه و انگلیس در ایران، عطائی، تهران، مؤسسه ی مطبوعاتی.
37. لمتبون .آ.ک(1357): ایران عصرقاجار ،ترجمه سیمین فصیحی ،جاودان فرد ، تهران
38. محمود، محمود (1367): تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، تهران، نشر اقبال.
39. مراغه ای، زین العابدی (1362): سیاحت نامه ی ابراهیم بیگ یا بلای تعصب او، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
40. مونیکا ،ا.لينگر (1381):آموزش دین وگفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار ، ترجمه مهدی حقیقت خواه ،ققنوس ،تهران
41. مهدوی، هوشنگ (1385) : تاری روبط خارجی ایران، تهران، امیرکبیر چ یازدهم.
42. مهمید ،محمد علی (1361):پژوهش در تاریخ دیپلماسی ایران،میترا ،تهران
43. ناطق ،هما(1389):از ماست که بر ماست ،نشر تهران
44. نوائی ،عبدالحسین (1369):ایران وجهان ،نشرهما ،تهران
45. وزارت امور خارجه ی بریتانیا (1368): اسناد محرمانه وزارت خارجه ی بریتانیا، ترجمه ی جواد شیخ الاسلامی، تهران، کیهان، ج اوّل، چ دوّم.
46. ولايتي، علي اكبر(1375): تاريخ روابط خارجي ايران در دوره ناصرالدين شاه و مظفرالدين شاه، تهران، وزارت امور خارجه، چ دوم
47. هاردينگ، آرتور(1370): خاطرات سياسي سر آرتور هاردينگ، ترجمه جواد شيخ الاسلامي ، تهران، كيهان
48. همایون، کاتوزیان، محمّد علی (1385): تضاد دولت و ملّـ، ترجمه ی علی رضا خاطیب، تهران، نشرنی.
49. ----------------------(1372): اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه ی محمّد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز، چ سوم.

---