پایان نامه بررسی تحولات سياسی و اجتماعی ايران در دوره‌ شاه‌ طهماسب اول صفوی

نوع فایل: word
قابل ویرایش 155 صفحه

پايان‌نامه براي دريافت درجه‌ي كارشناسي ارشد ( M.A)
گرايش: تاريخ ايران دوره‌ اسلامي

چکیده:
اين پژوهش نگاهي به اوضاع ايران در دوره‌ي شاه طهماسب اول است. بدون ترديد يكي از مهم‌ترين شخصيتهاي سياسي خاندان صفوي، شاه اسماعيل اول، نخستين فرمانرواي اين سلسله است كه در سال 907.ه.ق. با حمايت قزلباشان، تاج پادشاهي ايران را بر سر نهاد و سراسر ايران را تحت تصرف خود درآورد. او در اين راه با دشمنان داخلي و خارجي بويژه با همسايگاه غربي و شرقي جنگيد و نهايتا در سال 930ه.ق. جوانمرگ شد. پس از مرگ زودهنگام او، پسر ده ساله‌اش، طهماسب به تخت سلطنت نشست. نخستين سالهاي پادشاهي شاه طهماسب با قدرت‌نمايي و گردن‌كشي سران و اميران قزلباش همراه شد، طوري كه روساي طوايف مختلف، هر كدام داعيه‌اي داشتند و شاه صفوي به جهت صغر سن توانايي مقابله با آنان را نداشت؛ چنانكه شاه طهماسب در تذكره‌اش به صورت صريح به اين موضوع اشاره كرده است. خرابي‌هاي برخاسته از درگيري بين قزلباشان تاثير ناگواري در اوضاع سياسي خارجي امپراتوري صفوي به وجود آورد و زمينه را فراهم ساخت تا ازبكان از شرق و عثماني‌ها از غرب به خاك ايران حمله نمايند و مناطق مورد حمله را دچار قتل و غارت سازند. از اين رو سالهاي درازي از سلطنت شاه طهماسب در سركوبي و دفع حملات ازبكان و جنگ با عثماني‌ها سپري شد. از بخت بد، تقدير حريف او را سلطان سليمان اول قرار داده بود كه مي‌توان گفت يكي از سلاطين بزرگ و نيرومند عثماني‌ بود. در نتيجه‌ي هجوم‌هاي متوالي، كه سلطان سليمان عثماني به ايران انجام داد، شاه طهماسب را ناچار ساخت، پايتخت خود را از تبريز به قزوين انتقال دهد. خوشبختانه سلطان سليمان در آن زمان با دول اروپايي نيز در حال جنگ بود و نمي‌توانست تمام توجه خود را معطوف ايران سازد. حملات متعدد ازبكان و عثماني‌ها به داخل خاك ايران، همراه با سياست كوچاندن مردم از مناطق مسكوني خود، سبب گرديد تا بسياري از روستاها و شهرها خالي از سكنه گردد. شاه طهماسب در هفده‌سالگي ميدان قدرت را از صاحب‌منصبان خودسر قزلباش خالي كرد و قدرت پادشاهي خود را در ايران به معناي واقعي اعمال نمود و حكومت را عملا بر پايه‌ي مذهب شيعه قرار داد. خصوصيات شخصي و رفتار شاه طهماسب با اروپاييان تاثير نامطلوبي بر نويسندگان غربي گذاشته وآنها او را بصورت فردي خسيس و خشن تصور نموده‌اند. در دوره‌ي سلطنت او، خرابي كشور آوارگي مردم از ديار خود شدت بيشتري يافت و طبقه‌ي قزلباش بر مردم مسلط گرديدند. در دوران پادشاهي او علاوه بر فشارهاي سنگين حاكمان قزلباش، حوادث طبيعي از قبيل زلزله، سيل و امراضي چون طاعون نيز گريبانگير مردم شد.

پيش گفتار:
پس از انقراض حكومت ساسانيان، تا روي كار آمدن سلسله‌ي صفويه، ايران حدود نهصد سال گرفتار اغتشاش و از هم‌پاشيدگي بود. حضور شاه اسماعيل و شاه طهماسب بر مسند حكومت صفويه در اوايل فرمانروايي اين سلسله و تلاش آنها براي حفظ استقلال و تماميت ارضي ايران و ايجاد يكپارچگي در قلمرو كشور، امري بود كه ايرانيان سالها منتظر و خواهان آن بودند.
پادشاهان صفوي با به رسميت شناختن مذهب تشيع به عنوان دين رسمي مردم ايران، توان يك ايدئولوژي مذهبي پويا را به خدمت دولت جديد درآوردند و بدين طريق بر مشكلات داخلي و خارجي غلبه نموده، دولتي متمركز و قوي پايه‌گذاري نمودند.
درباره‌ي سلسله‌ي صفويه كتابهاي فراوان نوشته شده است؛ مي‌توان گفت كه هيچ يك از سلسله‌هاي پادشاهي ايران از نظر نويسندگان و مورخان به اين اندازه مورد توجه قرار نگرفته است. در اين دوره شمار فراواني از اروپائيان جهت برقراري روابط يا جهت فعاليتهاي بازرگاني و تجارت و يا تبليغ آيين خود به ايران آمده و شرح ديده‌ها و شنيده‌هاي خويش را درباره‌ي كشور ايران نوشته‌اند. نكته قابل ذكر اين است كه در دوره‌ي سلطنت شاه اسماعيل و شاه طهماسب شمار مورخين ايران نسبت به نويسندگان و محققين اروپايي بيشتر بوده است علت آن هم اين بود كه شاهان صفوي تازه به روي كار آمده بودند و اروپائيان هنوز آنان را به درستي نمي‌شناختند. در مدت هفتاد هشتاد ساله‌ي نخست حكومت صفوي چندين كتاب ارزنده و مهم در دوره‌ي سلطنت شاه اسماعيل و پسرش شاه طهماسب به رشته‌ي تحرير درآمده و مطالب مهمي درباره‌ي اوضاع كلي ايران در آن زمان، در آن كتابها ارائه شده است. در مورد انگيزه‌ي تحقيق درباره اين موضوع بايد گفت كه طي مطالعاتي كه نگارنده‌ي اين سطور در مورد سلسله‌ي صفويه انجام داده بود، سوالهاي زيادي در مورد دوره‌ي سلطنت شاه طهماسب ايجاد گرديده بود؛ آيا تعصب مذهبي شاه طهماسب موضوعي ساختگي بود يا حقيقي؟ و اينكه شاه طهماسب با آن صغر سن و بي‌تجربگي چطور توانسته در مقابل سران خودسر قزلباش و دو دشمن قوي و سرسخت همسايه‌ي ايران كه كمر همت به نابودي اين سلسله بسته بودند دوام بياورد. موضوع ديگر اينكه چرا مورخان و سياحان اروپايي كه در آن دوره از ايران ديدن كرده و مطالبي نوشته‌ بودند، در اغلب نوشته‌هاي خود از شاه طهماسب بدگويي كرده‌اند و تصوير درستي از دوره‌ي حكومت او ارائه ننموده‌اند. پاسخ به اين سوالات نگارنده را بر آن داشت؛ تا موضوع پايان‌نامه خود را« بررسي تحولات سياسي و اجتماعي ايران در دوره‌ي شاه طهماسب» انتخاب نموده و تا حد وسع و توان؛ بدون غرض و تعصب به اين موضوع بپردازم.

مقدمه:
دوره‌ي صفويه از نظر تحول سياسي و اجتماعي و فرهنگي بدون شك از مهم‌ترين ادوار تاريخ كشور ايران است. ظهور دولت صفويه در ايران از جهات بسيار داراي اهميت است كه مهم‌ترين آنها به وجود آمدن دولتي واحد، رسمي شدن مذهب تشيع دوازده امامي، شكوفايي و پيشرفت بعضي از هنرها و صنايع است. صفويان خانداني بودند كه ايران را بار ديگر ملتي توانا، متحد و نيرومند گردانيده و آن را به صورت يكي از كشورهاي نيرومند دنياي آن روز در آوردند.
هدف اصلي اين پژوهش برررسي تحولات سياسي و اجتماعي دوره‌ي شاه طهماسب مي‌باشدكه در فصل اول به كليات تحقيق پرداخته شده است.
در فصل دوم، خاستگاه صفويه، طوايف حامي آنها و اوضاع سياسي و اجتماعي ايران در دوره‌ي حكومت شاه اسماعيل اول آورده شده است.
در فصل سوم، جلوس شاه طهماسب، مبارزه و تلاش او جهت تثبيت قدرت، دور كردن سران خودسر قزلباش از صحنه‌ي قدرت كه موجب نفاق و تضعيف حكومت مركزي شده بودند و همچنين اوضاع سياسي و اجتماعي ايران در آن دوره و شورشها و سركشي‌ها در داخل كشور و هنر و معماري آن عصر مورد تحليل و بررسي قرار گرفته است.
در فصل چهارم، نظام تشكيلاتي دوره‌ي شاه طهماسب كه شامل تشكيلات اداري و تشكيلات ديني بود، مورد بررسي قرار گرفته و همچنين مطالبي در مورد ايالات اين دوره و نحوه‌ي اداره آنها ارائه شده است.
در فصل پنجم رابطه و برخورد شاه طهماسب با ازبكان، چگونگي نبرد و مقابله او با عثماني‌ها و نتيجه‌ي اين جنگ‌ها مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. ادامه‌ي اين فصل روابط شاه طهماسب با گوركانيان هند، گرجستان، پرتغال و انگليس را شامل مي‌شود.

فهرست مطالب:
چكيده
پيشگفتار
مقدمه
فصل اول: كليات طرح تحقيق
1-1- بيان مساله
1-2- فرضيّه‌ي اصلي
1-3- روش انجام تحقيق و شيوه‌ي گردآوري اطلاعات
1-4- اهداف تحقيق
1-5- اهميت تحقيق
1-6- سوابق پژوهشي
1--7معرفي و نقد منابع
1-7-1 – حبيب‌السّير
1-7-2- تاريخ جهان‌آرا
1-7-3- عالم‌آراي صفوي
1-7-4- تكمله الاخبار
1-7-5- تاريخ عالم آراي عباسي
1-7-6- نقاوه‌الآثارفي‌ذكرالاخبار
1-7-7- خُلدبرين
1-7-8- فوايدالصّفويّه
1-7-9- تذكره‌ي شاه طهماسب
فصل دوم: ظهور صفويه
2-1- خاستگاه صفويه
2-2- طوايف حامي صفويه
2-3- اوضاع سياسي و اجتماعي ايران در دوه‌ي شاه اسماعيل اول
فصل سوم: سلطنت شاه طهماسب اول
3-1- جلوس شاه طهماسب به تخت سلطنت و تلاش او براي تثبيت قدرت
3-2- اوضاع سياسي و اجتماعي ايران در دوره‌ي سلطنت شاه طهماسب
3-3- شورشها و سركشي‌ها در دوره‌ي شاه طهماسب
طهماسب
فصل چهارم: نظام تشكيلاتي و ايالات ايران در دوره‌ي شاه طهماسب
4-1- تشكيلات اداري
4-2- تشكيلات ديني
4-3- ايالات ايران و نحوه‌ي اداره‌ي آنها
فصل پنجم: روابط خارجي شاه طهماسب
5-1- شاه طهماسب و ازبكان
5-2- شاه طهماسب و عثماني
5-3- شاه طهماسب و گوركانيان هند
5-4- شاه طهماسب و گرجستان
5-5- روابط شاه طهماسب با پرتغال و انگلستان
نتيجه‌گيري
پيوستها
فهرست منابع و مآخذ
چكيده به زبان انگليسي

منابع و مأخذ:
1- احمدپناهي سمناني، محمد، 1371ه.ش.، شاه اسماعيل صفوي مرشد سرخ كلاهان، انتشارات كتاب نمونه، تهران.
2- اصفهاني‌قزويني، محمد يوسف‌واله، 1379ه.ش.، خلدبرين، ( تاريخ تيموريان و تركمانان )، به كوشش ميرهاشم‌محدث، ناشر ميراث مكتوب، تهران، دوجلد.
3- افوشته‌اي، محمدبن‌هدايت،الله، 1384ه.ش.، سرگذشت شاه سلطان‌محمدخدابنده‌ي صفوي،[ تلخيص و بازنويسي كتاب نقاوه‌الاثار في ذكر الاخبار]، به كوشش سيدسعيدمحمدصادق، ناشر موسسه‌ي فرهنگي اهل قلم، تهران، چاپ اول.
4- اقبال آشتياني، عباس، عاقلي، باقر، 1382ه.ش.، تاريخ ايران پس از اسلام، نشر نامك، تهران، چاپ دوم
5 - اكبري، مرتضي، 1387ه.ش.، سيري در تاريخ ايران، انتشارات فقه، قم
6 - باستاني پاريزي، محمدابراهيم، 1384ه.ش.، سياست و اقتصاد عصر صفوي، انتشارات صفي‌عليشاه، تهران، چاپ اول
7- بهروزي، محمدجواد، 1385ه.ش.، سرگذشت دوازده تن از زنان موثر تاريخ ايران، انتشارات واژه آرا، تهران، چاپ دوم
8 - بيات، عزيزالله، 1384 ه.ش. تاريخ تطبيقي ايران با كشورهاي جهان ( از ماد تا انقراض سلسله‌ي پهلوي) موسسه‌ي انتشارات اميركبير، تهران، چاپ دوم،
9 - پارسادوست، منوچهر، 1375ه.ش.، شاه اسماعيل اول پادشاهي با اثرهاي ديرپاي در ايران و ايراني، ناشر شركت سهامي انتشار، تهران، چاپ اول
10 -پارسادوست، منوچهر، 1381ه.ش.، شاه طهماسب اول، ناشر شركت سهامي انتشار، تهران، چاپ دوم
11 -تاجبخش، احمد، 1378ه.ش.، هنر و صنعت، ادبيات و علوم، سازمانها، انتشارات نويد شيراز، چاپ اول
12 – تركمان، اسكندربيگ‌منشي،1382ه.ش.، تاريخ عالم آراي عباسي، زير نظر با تنظيم فهرستها و مقدمه ايرج افشار، موسسه ي انتشارت اميركبير، تهران، دو جلد
13 – ثواقب، جهانبخش، 1380ه.ش.، تاريخ‌نگاري عصر صفويه و شناخت منابع و مآخذ، انتشارات نويد شيراز، چاپ اول
14 – جعفريان، رسول، 1377ه.ش.، تاريخ ايران اسلامي ( صفويه از ظهور تا زوال ) ناشر موسسه‌ي فرهنگي دانش و انديشه‌ي معاصر، تهران، جلد چهارم
15 – حسيني، غياث‌الدين‌بن‌همام‌الدين، معروف به خواندمير، 1380، حبيب‌السير، به كوشش محمد دبيرسياقي و با مقدمه‌ي جلال‌الدين‌همائي، انتشارات خيام، تهران، جلد چهارم
16 – دانش‌پژوه، منوچهر، 1380ه.ش.، سفرنامه ( سفرنامه‌ي خارجياني كه از ايران ديدار كرده‌اند )،نشرثالث، تهران، چاپ دوم، جلد اول
17 – دهخدا، علي‌اكبر، 1377ه.ش.، لغت‌نامه، زير نظر دكتر محمدمعين، ناشر موسسه‌ي لغت‌نامه‌ي دهخدا، تهران
18 – راوندي، مرتضي، 1365ه.ش.، تاريخ اجتماعي ايران، انتشارات امير كبير، تهران
19 – رمضاني، عباس، 1387ه.ش.، معاهدات تاريخي ايران از عصر صفويه تا پايان قاجاريه، انتشارات ترفند، تهران، چاپ دوم
20 – رنه‌دالماني، هانري، 1335ه.ش.، سفرنامه‌ از خراسان تا بختياري، مترجم فره‌وشي، انتشارات ابن سينا امير كبير، تهران، چاپ اول
21 – زرّين‌كوب، عبدالحسين، 1378 ه.ش.، روزگاران ( ايران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوي ) انتشارت سخن، تهران، چاپ اول
22 – سيوري، راجر، 1387 ه.ش.، ايران عصر صفوي، ترجمه كامبيز عزيزي، ناشر نشر مركز، تهران، چاپ هفدهم
23 – سيوري، راجر، 1380 ه.ش.، در باب صفويان، ترجمه رمضان علي روح‌اللهي، نشر مركز، تهران، چاپ اول
24 – شاه‌حسيني، ناصرالدين، 1372ه.ش.، سير فرهنگ در ايران، ناشر دانشگاه بين‌المللي امام خميني (ره ) تهران
25 – شاه طهماسب صفوي، 1363 ه.ش.، تذكره‌ي شاه طهماسب، با مقدمه‌ امرالله صفري، انتشارت شرق، تهران، چاپ سوم
26 – صفا، ذبيح‌الله، 1356 ه.ش.، خلاصه تاريخ سياسي، اجتماعي و فرهنگي ايران از آغاز تا پايان عصر صفوي، موسسه‌ي انتشارات اميركبير، تهران، چاپ اول
27 – صفت گل، منصور، 1381 ه.ش.، ساختار نهاد و انديشه‌ي ديني در ايران عصر صفوي ( تاريخ ديني ايران در سده‌هاي دهم تا دوازدهم هجري قمري ) ناشر موسسه‌ي خدمات فرهنگي رسا، تهران، چاپ اول
28 – طاهري، ابوالقاسم، 1380ه.ش.، تاريخ سياسي و اجتماعي ايران از مرگ تيمور تا مرگ شاه عباس، شركت انتشارات علمي و فرهنگي تهران، چاپ دوم
29 – عالم آراي صفوي، 1350، نويسنده نامعلوم، به كوشش يدالله شكري، انتشارات بنياد فرهنگ ايران
30- عبدي‌بيگ‌شيرازي، 1369ه.ش.، تكمله‌الاخبار، به كوشش عبدالحسين نوايي، نشر ني، تهران، چاپ اول
31 – غفاري قزويني، قاضي احمد، 1343 ه.ش، تاريخ جهان آرا، انتشارات حافظ، تهران
32 – فراهاني منفرد، مهدي، 1381 ه.ش.، پيوند سياست و فرهنگ در عصر زوال تيموريان و ظهور صفويان ( 911- 873/1505-1468 ) انتشارات دانشگاه تهران
33 – فلسفي، نصرالله، 1381ه.ش.، جنگ ميهني ايرانيان در چالدران، با مقدمه‌ي سعيد نفيسي، انتشارات هيرمند، تهران، چاپ اول
34 – فلسفي، نصرالله، 1342ه.ش.، چند مقاله‌ي تاريخي و ادبي، انتشارات وحيد، تهران
35 – قدياني، عباس، 1384ه.ش.، تاريخ فرهنگ و تمدن ايراني در دوره‌ي صفويه، انتشارت فرهنگ مكتوب، تهران، چاپ دوم
36 – قزويني، ابوالحسن، 1367ه.ش.، فوايدالصفويه ( تاريخ سلاطين و امراي صفوي پس از سقوط دولت صفويه )، تصحيح و مقدمه مريم ميراحمدي، انتشارت موسسه‌ي مطالعات فرهنگي و تحقيقات فرهنگي، تهران، چاپ اول
37 – كلاوس ميشائيل، رربورن، 1383ه.ش.، نظام ايلات در دوره‌ي صفويه، مترجم كيكاووس جهانداري، شركت انتشلارت علمي فرهنگي، تهران، چاپ سوم
38 – كمبريج، 1379ه.ش.، تاريخ اسلام، ترجمه‌ي احمد آرام، انتشارات اميركبير، تهران
39 – كمبريج، 1387 ه.ش.، تاريخ ايران دوره‌ي صفويان، ترجمه‌ي يعقوب آژند، انتشارات جامي، تهران
40 – لاكهارت، لارنس، 1383ه.ش.، انقراض سلسله‌ي صفويه، مترجم اسماعيل دولتشاهي، شركت انتشارات علمي فرهنگي، تهران، چاپ سوم
41 – لمبتون، آن، ك، س، 1385ه.ش.، تاريخ ايران بعد از اسلام، ترجمه‌ي يعقوب آژند، موسسه‌ي انتشارت اميركبير، تهران، چاپ دوم
42 – متزآلماني، اشتن، بارك امريكايي، جون، 1355 ه.ش.، شاه جنگ ايرانيان در چالدران، مترجم ذبيح‌الله منصوري، موسسه‌ي انتشارت اميركبير، تهران، چاپ دوم
43 – معين، محمد، 1364ه.ش.، فرهنگ فارسي، انتشارت اميركبير، تهران، چاپ هفتم
44 – ميراحمدي، مريم، 1371 ه.ش.، تاريخ سياسي و اجتماعي ايران در عصر صفوي، انتشارات اميركبير، تهران
45 – نبئي، ابوالفضل، 1365 ه.ش.، تقويم و تقويم‌نگاري در تاريخ، انتشارت آستان قدس رضوي
46 – نجفي، موسي، فقيه حقَاني، موسي، 1381ه.ش.، بررسي مولفه‌هاي دين – حاكميت – مدنيت و تكوين دولت – ملت در گستره‌ي هويت ملي ايران، انتشارات موسسه‌ي مطالعات تاريخ معاصر ايران، تهران
47 – نوايي، عبدالحسين، 1364ه.ش.، ايران و جهان از مغول تا قاجاريه، موسسه‌ي نشر هما، تهران، چاپ سوم
48 – نوايي، عبدالحسين، 1347ه.ش.، شاه اسماعيل صفوي ( مجموعه‌ي اسناد و مكاتبات تاريخي )، انتشارات بنياد فرهنگ ايران، تهران
49 – نوايي، عبدالحسين، 1350ه.ش.، شاه طهماسب صفوي، انتشارت بنياد و فرهنگ ايران، تهران
50 - نوايي، عبدالحسين، 1377ه.ش.، روابط سياسي و اقتصادي ايران در دوره‌ي صفويه، انتشارات سمت، تهران
51 – وحيد قزويني، ميرزامحمدطاهر، 1383ه.ش.، تاريخ جهان آراي عباسي ( 1015 ه.ش. – 1112 ه.ش )، مقدمه و تصحيح سيد سعيد ميرمحمدصادق، ناشر پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، تهران، چاپ اول
52 – ولايتي، علي اكبر، 1375ه.ش، تاريخ روابط خارجي ايران در عهد شاه اسماعيل صفوي، موسسه‌ي چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، چاپ اول
53 – هاشمي، حميد، 1385ه.ش.، تاريخ ايران از صفاريان تا قاجاريه، انتشارات فرهنگ و قلم، تهران، چاپ اول
54 – هورن، پل، 1381 ه.ش.، تاريخ مختصر ايران ( از آغاز اسلام تا آغاز سلطنت پهلوي )، مترجم صادق رضازاده شفق، شركت انتشارت علمي و فرهنگي، تهران، چاپ دوم
55 – هوشنگ مهدوي، عبدالرضا، 1383 ه.ش، روابط خارجي ايران، موسسه‌ي انتشارات اميركبير، تهران، چاپ نهم
56 – هينتس، والتر، 1362ه.ش.، تشكيل دولت ملي در ايران ( حكومت آق‌قويونلو و ظهور دولت صفوي )، ترجمه كيكاووس جهانداري، شركت انتشارات علمي و فرهنگي، تهران، چاپ سوم
57 – يوسف جمالي، محمدكريم، 1385 ه.ش، تاريخ تحولات ايران عصر صفوي، ناشر دانشگاه آزاد اسلامي واحد نجف‌آباد، اصفهان، چاپ اول
58 - يوسف جمالي، محمدكريم، 1387 ه.ش.، حيات سياسي، اجتماعي، فرهنگي و مذهبي شاه اسماعيل اول،930-892 ه.ش.، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامي واحد نجف‌آباد، اصفهان، چاپ اول

---